ΤΟ ΒΑΡΥ ΠΡΟΝΟΜΙΟ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ- του Κορνήλιου Καστοριάδη - Pesha e rëndë e privilegjit të Perëndimit -Kornilios Kastoriadis

 

Rritja e frikshme e të parëndësishmes

Cornelius Castoriadis(1922-1997) - Filozof

Nëse do të analizonim gjendjen aktuale sot, e cila i ngjason një situate shpërbërjeje dhe jo krize, një kalbëzimi të shoqërive perëndimore, dallojmë një kontradiktë të shkallës së parë. Ajo që kërkohet të zgjidhet është jashtëzakonisht e vështirë për tu zgjidhur. Kjo edhe për arsyen se vetë njerëzit, për shkak të natyrës së tyre dhe mënyrës se si ata riprodhohen nga shoqëritë perëndimore dhe jo vetëm, qëndrojnë shumë larg shtrirjes dhe diskutimit të problemit. 

Por cili është ky problem?

Duke pasur parasysh krizën ekologjike, pabarazinë ekstreme në shpërndarjen e burimeve midis vendeve të pasura e atyre të varfra, pamundësinë pothuajse absolute që sistemi të vazhdojë kursin e tij aktual, ajo që kërkohet është krijimi i një fillimi të ri imagjinar, rëndësia e të cilit nuk mund të krahasohet me asgjë të ngjashme në të kaluarën. Një krijim që do të vendosë në qendër të tij një botëkuptim të ri të jetës së individit, të ndryshëm nga rëndësia që i është kushtuar zakonisht rritjes së prodhimit dhe konsumit. Në këtë mënyrë do të fillojnë të ekzistojnë synime të tjera jetësore, për të cilët njerëzit nuk do të pendohen më vonë për tu përkushtuar në realizimin e tyre. Natyrisht, kjo do të kërkonte ç’organizimin e institucioneve të shoqërisë, të marrëdhënieve të punës, si dhe më tej të marrëdhënieve ekonomike, politike e kulturore. 

Megjithatë ky propozim ndodhet jashtëzakonisht larg nga mënyra se si sot njerëzit mendojnë dhe dëshirojnë. Është pikërisht kjo vështirësi kolosale me të cilën ne duhet të përballemi. Do të ishte e nevojshme të synojmë një shoqëri ku vlerat ekonomike nuk do të mbajnë më monopolin kryesor, ku ekonomia të rimerrte rolin e saj si një prej mjeteve që individi disponon për të mbijetuar dhe jo si qëllim në vetvete, një shoqëri në të cilën do të kemi hequr dorë prej babëzisë për të rritur vazhdimisht dhe në mënyrë të çmendur forcën e konsumit. Ky synim nuk është i nevojshëm vetëm për të shmangur shkatërrimin e sigurt të ambientit të Tokës, por gjithashtu do të ndihmonte në ndaljen e mjerimit intelektual dhe moral të individëve sot. 

Nga ky moment do të duhej që njerëzit, kryesisht në vendet e pasura, të pranojnë një standard të denjë dhe të thjeshtë jetese, dhe të heqin kështu dorë nga ideja se qëllimi jetësor i tyre është rritja e vazhdueshme e konsumit me 2 ose 3 përqind në vit. Që njerëzit ta pranojnë këtë lind nevoja të ndodhë diçka tjetër, e cila do t’i jepte kuptim jetës së tyre. Megjithatë, jemi koshientë për vështirësinë e realizimit të këtij synimi për sa kohë që shumica dërmuese e botës nuk do tapranonte një risi të tillë. Dhe kjo gjëja tjetër që përmendëm më lart lidhet me nevojën e zhvillimit të vetë njerëzve dhe jo me rritjen e vazhdueshme të palo-produkteve. Realizimi i këtij synimi do të kërkonte një organizim të ndryshëm të punës, e cila nuk do të ishte më një proces i përditshëm rutine, por do të pasqyronte kapacitetet individuale të vetë punëtorëve. Do të nevojitej, gjithashtu, një sistem tjetër politik, një demokraci e vërtetë që do të bazohej në pjesëmarrjen e të gjithë qytetarëve në vendimmarrje, si dhe një organizim i ri i arsimit, i cili do të formonte qytetarë të aftë sipas filozofisë së Aristotelit. 

Është e kuptueshme se të gjitha këto çojnë në pyetje dhe probleme të tjera. Si mund të funksionojë një demokraci e vërtetë dhe e drejtpërdrejtë në vende që nuk kanë më në gjirin e tyre 30 mijë banorë, si në rastin e Athinës së lashtë, por banohen nga më shumë se 40 milionë qytetarë, fjala vjen në Francë, ose nga miliarda njerëz kur flasim në shkallë planetare? Janë probleme me vështirësi kolosale për tu zgjidhur, përveç se në rastin kur shumica dërmuese e individëve, së bashku me kapacitetet e tyre, të ndërgjegjësohen për të ecur drejt rrugëve të zgjidhjes së problemeve dhe jo të vazhdojnë të shqetësohen se kur do të blejnë televizorin e ri tre-dimensional. 

Këto janë detyrat kryesore që duhet të ndjekim, edhe pse tragjedia e kohës sot na tregon se njerëzimit nuk i bëhet fare vonë për to. Për sa kohë do të vazhdojë njerëzimi të joshet nga budallallëku dhe iluzioni, të përmbledhura këto nën petkun e produkteve dhe mallrave? A do të mundej që një shkatërrim, për shembull ekologjik, të provokonte ndërgjegjësim e dhunshëm të masave, apo do të çonte në forcimin e regjimeve autoritare e totalitare? Askush nuk mund t'u përgjigjet pyetjeve të tilla. Ajo që mund të themi me saktësi është se ata që ndjehen koshientë për rëndësinë jetësore të këtyre çështjeve të jenë në gjendje të flasin dhe të kritikojnë rrugën që sot po na çon çmendurisht drejt greminës, dhe në këtë kontekst të ndihmojnë në shtrirjen e ndërgjegjësimit tek bashkëqytetarët e tyre. 

Shpërbërja bëhet akoma më e prekshme kur shohim zhdukjen e kuptimeve dhe rënien absolute të vlerave. Në aspektin afatgjatë, kjo përbën një kërcënim të drejtpërdrejtë për jetëgjatësinë e vetë sistemit. Kur secili e thotë me zë të lartë, siç ndodh sot në shoqëritë perëndimore, se vlera e vetme është paraja e fitimi dhe se ideali më i shenjtë për kohezionin social lidhet me pasurimin e vazhdueshëm, atëherë lind pyetja se a do të mundë vallë një shoqëri të vazhdojë të funksionojë dhe të riprodhohet mbi një konstrukt të tillë? Nëse do të ishte kështu, atëherë nëpunësit duhet të kërkojnë dhe të pranojnë bakshishe për të bërë punën e tyre, gjykatësit të nxjerrin vendimet në ankand, arsimtarët të vlerësojnë maksimalisht fëmijët e të pasurve, e kështu me radhë. Para pesëmbëdhjetë vitesh pata shkruar se e vetmja pengesë për njerëzimin është frika nga ndëshkimet penale. Por në bazë të cilës logjike do të jenë në gjendje ndëshkuesit të qëndrojnë të pa korruptuar? Cili do të ruajë rojet? Korrupsioni i përgjithshëm që vihet re në sistemin politiko-ekonomik bashkëkohor nuk është ndonjë rast i veçuar e as shaka pa kripë, por përkundrazi përbën karakteristikë strukturore endogjene të sistemit të shoqërisë në të cilën ne jetojmë.

Këtu preket një tjetër faktor themelor, i cili ka qenë i njohur në gjirin e ekspertëve politikë të së kaluarës, por tërësisht i panjohur sot për gjoja filozofët politikë, sociologët e këqij dhe teoricienët mjeranë. Ky faktor është lidhja e ngushtë që ekziston midis një regjimi shoqëror, nga njëra anë dhe tipit antropologjik i nevojshëm për funksionimin e sistemit, nga ana tjetër. Pjesën më të madhe të tipeve antropologjike kapitalizmi i ka trashëguar nga periudhat pararendëse historike, sigjykatësin indiferent, nëpunësin veberian, arsimtarin e përkushtuar, si dhe punëtorin për të cilin puna përbënte një burim krenarie, pavarësisht nga kushtet ku ai punonte. Por këto lloj figurash janë bërë të pakuptimta në periudhën ku ne jetojmë sot. Edhe tipi antropologjik që përbën në vetvete pjellën e kapitalizmit, pra biznesmeni shumpeterian, i cili ndërthur kreativitetin teknik, me kapacitetin e akumulimit të kapitalit dhe funksionimit të biznesit, i aftë në studimin, penetrimin dhe çeljen e tregjeve, përbën sot një specie në zhdukje. Dhe jo vetëm kaq, por po zëvendësohet nga burokratë drejtues dhe spekulatorë bursash. 

Përse duhet të vuajë e të mundohet dikush në procesin e prodhimit e të shitjes, kur me një lëvizje të saktë në tregjet e bursave mund të fitojë 500 milion dollarë për vetëm disa minuta? Shumat financiare që luhen në spekulimin e këtyre tregjeve çdo javë e kalojnë edhe GDP-në vjetore të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Rezultati që shohim është hapja e shtratit për profesionin e spekulantit, i cili sipas këndvështrimit të vetë sistemit kapitalist përbën një qenie krejtësisht parazite.

Nëse bëjmë përmbledhjen e të gjithë faktorëve të mësipërm dhe marrim parasysh shkatërrimin e pashmangshëm të ambientit, si rezultat i evoluimit të kapitalizmit, duhet dhe kemi detyrën të bëjmë pyetjen se për sa kohë akoma do të jetë në gjendje të mbahet në këmbë ky sistem?

Përkthimi: Jordan Jorgji/Lektor në Universitetin “Fan Noli” të cilin e falenderojmë për dërgimin e materialit

http://www.respublica.al

QËLLIMI I VËRTETË I JETËS SIPAS LEON TOLSTOIT

Sa herë e kemi pyetur veten apo të tjerët mbi qëllimin e jetës sonë? Dhe kush e di se sa herë na duket, sikur ekzistenca jonë vazhdon, pa u drejtuar drejt ndonjë qëllimi të përcaktuar. Si të dalim nga ky qerthull? Pse të mos kërkojmë ndihmë nga Tolstoi, që në ditaret e tij tregon pikërisht se si e ka zgjidhur që në moshë të re këtë problem, dhe se si arriti të zbulojë qëllimin e vërtetë të jetës së tij.

Në një shënim të prillit 1847, 21-vjeçari Tolstoi shkruante: “Ballafaqohem shpesh me pyetjen “Cili është qëllimi i jetës së njeriut?” dhe pa marrë parasysh se çfarë rezultatesh mbërrijnë në mendimet e mia, pa marrë parasysh se çfarë konsideroj unë si burimin e jetës, arrij gjithnjë në përfundimin se qëllimi i ekzistencës sonë njerëzore, është të ofrojmë ndihmë, në nivelet më të larta, për zhvillimin universal të diçkaje që ekziston.

Nëse meditoj mbi natyrën, perceptoj se çdo gjë në të ndodhet në një proces të vazhdueshëm zhvillimi, dhe secila nga pjesët përbërëse të natyrës kontribuon në mënyrë të pandërgjegjshme në zhvillimin e pjesëve të tjera.

Por njeriu, edhe pse bëhet fjalë për një pjesë tjetër të natyrës, ka një ndërgjegje, dhe për këtë arsye është i detyruar, ashtu si pjesët e tjera, të ketë një përdorim të ndërgjegjshëm të aftësive të tij shpirtërore, në përpjekje për të vijuar zhvillimin e gjithçkaje që ekziston.

Nëse meditoj mbi historinë, mendoj se e gjithë raca njerëzore është krijuar për të synuar gjithmonë drejt të njëjtit qëllim. Nëse meditoj mbi arsyen, më kalojnë ndër mendje zgjedhjet shpirtërore të njeriut, zbuloj se shpirti i çdo njeriu ka brenda tij të njëjtën aspiratë të pavetëdijshme, të njëjtën nevojë të domosdoshme shpirtërore.

Nëse meditoj me një sy ndaj historisë së filozofisë, zbuloj kudo dhe gjithmonë, se njerëzit kanë ardhur në përfundim se qëllimi i jetës së njeriut është zhvillimi universal i njerëzimit. Në rast se meditoj me një sy tek teologjia, zbuloj se gati çdo popull është i vetëdijshëm për një ekzistencë të përsosur; dhe qëllimi i njerëzimit është të aspirojë për këtë.

Prandaj unë jam i sigurtë në konsiderimin e qëllimit të ekzistencës sime, një bashkëpunim i vetëdijshëm ndaj zhvillimit universal të çdo gjëje që ekziston. Do të duhej të isha më i pakënaquri ndër të vdekshmit, në qoftë se s’do të mund zbuloja një qëllim të jetës time, dhe një mënyrë që të jetë në të njëjtën kohë universale dhe e dobishme. Pra, nga ky moment e tërë jeta ime, duhet të jetë një përpjekje e vazhdueshme dhe aktive për të arritur këtë qëllim”.

Edhe pse më vonë do të ankohet mbi motivet që e shtynë t’i përkushtohej letërsisë, 5 vitet e ardhshme ishin shumë sfiduese – në fakt Tolstoi, e gjeti veten të zhytur plotësisht në borxhe –por edhe edhe një burim i mirë i rritjes personale, çka e çoi në debutimin si shkrimtar.

Por mbeti në thelb i shqetësuar. Në një shënim në ditarin personal, pak para ditëlindjes së tij të 35-të, Tolstoi parashikon qëllimin e jetës së tij me një ankth në rritje:Për një fare kohe në të kaluarën, jam torturuar nga trishtimi i shpërdorimit të viteve më të mira të jetës sime. Dhe kjo ndodhi deri në momentin kur fillova të mendoj se mund të bëj diçka të mirë. Do të qe interesante të përshkruara rrjedhën e rritjes time morale, por as fjalët dhe as mendimet nuk do të jenë të mjaftueshme për këtë qëllim.

Mendimet e mëdhaja nuk kanë kufij, por kohë më parë shkrimtarët e arritën kufirin e pakapërcyeshëm të mendimeve të tilla. Luajta shah, hëngra supë për darka, dhe tani po shkoj të fle gjumë. Banaliteti i jetës më shqetëson. Është e vërtetë, e ndjej këtë pasi jam meskin, por brenda meje ekziston aftësia për të neveritur veten dhe jetën time.

Ka diçka tek unë që më bën të besoj, se s’kam lindur për të qenë si njerëzit e tjerë… Jam rritur deri në pjekuri, dhe mosha e zhvillimit po kalon, ose ka kaluar tashmë, dhe unë jam i torturuar nga një dëshirë … jo për famën, të cilën nuk e dëshiroj, përkundrazi e përbuz, por nga dëshira për të fituar një ndikim të madh mbi lumturinë dhe të mirat e njerëzimit. A do të më duhet të vdes me një dëshirë të tillë të dëshpëruar?

E kam shumë frikë vanitetin, ndjej aq shumë përçmim për të, saqë nuk pres që kënaqja e kësaj dëshire të më sjellë ndonjë lloj lumturie. Po, kjo është e gjitha drejt së cilës synoj, përndryshe çfarë do të mbetet si një pikënisje? Dashuria dhe miqësia… më sollën lumturinë? Apo ndoshta unë qeshë i pafat?

Vetëm në këtë shpresë, mbështetet çdo dëshirë që kam për të jetuar dhe luftuar. Nëse lumturia dhe një aktivitet i dobishëm do të jenë të mundura, dhe unë e kam një përvojë të tillë, do të isha të paktën në pozitën për të bërë një përdorim më të mire të aftësive të mia. Oh Zot, ki mëshirë për mua!”

Atë vit Tolstoi botoi librin “Fëmijëria”, vëllimin e parë të trilogjisë së tij autobiografike, duke i dhënë kështu udhë rugëtimit të tij si një nga zërat më imagjinativë të njerëzimit. Në jetën e tij të gjatë, pavarësisht krizave ekzistenciale, ai nuk e humbi kurrë, deri në frymën e fundit, ndjenjën e qëllimit në jetë, dhe mori forcë nga dëshira e tij rinore për të çuar përpara zhvillimin universal të njerëzimit.

Përshtati për Tirana Today, Alket Goce

Μη σκέφτεσαι... - Mos mendo....

 

1.   Μη σκέφτεσαι. 2.    Αν σκέφτεσαι μη μιλάς. 3.    Αν σκέφτεσαι και μιλάς μη γράφεις. 4.    Αν σκέφτεσαι, μιλάς, γράφεις, μην υπογράφεις. 5.    Αν σκέφτεσαι, μιλάς, γράφεις, υπογράφεις ... μην ξαφνιάζεσαι μετά. Τζερζίνσηκη

1.   Mos mendo.       2.   Nëse mendon, mos fol     3.   Nëse mendon dhe flet, mos shkruaj.    4.   Nëse mendon, flet, shkruan, mos nënshkruaj (firmos).     5.   Nëse mendon, flet, shkruan, nënshkruan ... mos u çudit pastaj.  Xerzinski

 

Η μόρφωση σύμφωνα με τον Σωκράτη - Edukimi, formimi sipas Sokratit

«Η μόρφωση, είναι θέμα συμπεριφοράς. Ποιους ανθρώπους θεωρώ μορφωμένους; 1. Πρώτα απ’όλους αυτούς που ελέγχουν δυσάρεστες καταστάσεις, αντί να ελέγχονται από αυτές… 2. Αυτούς που αντιμετωπίζουν όλα τα γεγονότα με γενναιότητα και λογική… 3. Αυτούς που είναι έντιμοι σε όλες τους τις συνδιαλλαγές 4. Αυτούς που αντιμετωπίζουν γεγονότα δυσάρεστα και ανθρώπους αντιπαθείς καλοπροαίρετα… 5. Αυτούς που ελέγχουν τις απολαύσεις τους… 6. Αυτούς που δεν νικήθηκαν από τις ατυχίες & τις αποτυχίες τους… 7. Αυτούς που δεν έχουν φθαρεί από τις επιτυχίες και την δόξα τους…».

«Edukimi, formimi është çështje sjelljeje. Cilët njerëz konsideroj të formuar:     1.     Para së gjithash ata që kontrollojnë situatat e pakëndëshme, në vend që të kontrollohen prej tyre....        2.     Ata të cilët përballojnë të gjitha ndodhitë me trimëri dhe llogjikë... 3.     Ata që janë të ndershëm në të gjitha marrdhëniet e tyre.      4.     Ata që përballojnë ndodhitë e pakëndëshme dhe njerëzit antipatikë me dashamirësi...        5.     Ata që kontrollojnë kënaqësitë e tyre....     6.     Ata që nuk u mundën nga fatkeqësitë dhe dështimet e tyre...       7.     Ata që nuk janë konsumuar nga sukseset dhe lavdia e tyre...”