Η Μάχης Της Κρήτης: 20 Μαΐου - 1 Ιουνίου 1941

Ο αγώνας της Ελλάδας εναντίον του Άξονα κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν τελείωσε στην Ηπει­ρωτική Ελλάδα. Γνώρισε το κορύφωµά του στην ηρωική μεγαλόνησο Κρήτη. Εκεί λίγα λιανοτούφεκα στα χέρια των Κρητικών και των ολίγων μι­σογυµνασµένων εφήβων θαυματούργησαν κι ανάγκασαν τον επιδροµέα να διεξαγάγει επί δυο εβδομάδες φοβερό αγώνα και να υποστεί αιματηρές θυ­σίες των πιο εκλεκτών στρατευμάτων του, έως ότου στερεωθεί επάνω στο νησί. 

Η κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς είχε τεράστια στρατηγική σημασία, γιατί θα αποτελούσε βάση εξόρμησης για τις δυνάμεις το άξονα στις χώρες της Μέσης Ανατολής, την Αίγυπτο και τη Βόρεια Αφρική.

Για την κατάληψη όμως της Κρήτης ήταν σχεδόν αδύνατο να γίνει ενέργεια από τη θάλασσα, αφού οι Γερμανοί δεν είχαν αποβατικά πλοία για μια τέτοια μεγάλη επιχείρηση αφενός και αφετέρου ο αγγλικός στόλος κυριαρχούσε στη Μεσόγειο. Έτσι αποφασίστηκε τελικά από τον Χίτλερ, μετά από τις προτάσεις του Αντιπτεράρχου Κουρτ Στούντεν, η κατάληψη της Κρήτης να γίνει εξολοκλήρου από τον αέρα. Έτσι, για πρώτη και τελευταία φορά οι Γερμανοί έκαναν μια τέτοιας έκτασης και μορφής αεροπορική επιχείρηση.

Η στρατιωτική κατάσταση στην Κρήτη την περίοδο αυτή ήταν απελπιστική. Η 5η Μεραρχία, η Μεραρχία της Κρήτης, η οποία είχε μεταφερθεί από τον Νοέμβριο του 1940 στο Αλβανικό μέτωπο εναντίων των Ιταλών, παρέμενε αποκλεισμένη ακόμη στην Ηπειρωτική Ελλάδα. Οι Ελληνικές Δυνάμεις της Κρήτης στις 2ο Μαΐου ήταν 474 αξιωματικοί και 10977 οπλίτες, που είχαν μεταφερθεί από το Κέντρο Νεοσύλλεκτων Πελοποννήσου. Επιπλέον κατά τη διάρκεια της Γερμανικής εισβολής συγκροτήθηκαν και πολλά τμήματα από άοπλους και ένοπλους πολίτες. Οι συμμαχικές δυνάμεις ανέρχονταν σε 1512 αξιωματικούς και 21977 οπλίτες. Διοικητής όλων των δυνάμεων ελληνικών και συμμαχικών ήταν ο Νεοζηλανδός Υποστράτηγος Φρέυμπεργκ. 

Οι Γερμανοί διέθεσαν αρχικά 22750 άνδρες, 1370 αεροσκάφη και 70 σκάφη. Τελικά όμως για την κατάληψη της Κρήτης έλαβαν μέρος πάνω από 60.000 Γερμανοί.

Η επιχείρηση είχε σχεδιαστεί να εκτελεστεί σε τρεις ομάδες. Η πρώτη ομάδα είχε ως στόχο να καταλάβει το αεροδρόμιο του Μάλεμε των Χανίων. Η δεύτερη ομάδα την πόλη των Χανίων τη Σούδα και το Ρέθυμνο και η τρίτη ομάδα την πόλη και το αεροδρόμιο του Ηρακλείου. Το νομό Λασιθίου  ανέλαβαν να τον καταλάβουν οι Ιταλοί.

"Μάης είχεν είκοσι κι ήταν ημέρα Τρίτη,
το ΟΧΙ της περήφανη συνέχιζε η Κρήτη...
στην εποχή του ναζισμού εις το σαράντα ένα,
ενώ τα πάντα φαίνονταν κι ήτανε χαμένα...
Εδώ ακόμη άναβαν της λευτεριάς τα φώτα,
γιατί μας είχ’ απάτητους των Γερμανών η μπότα...
Ο έξω κόσμος έμενε με ανοιχτό το στόμα,
γιατί και πως στεκόμαστε αδούλωτοι ακόμα..."

Έτσι την Τρίτη στις 20 Μαΐου 1941 από της 6ης πρωινής ώρας το σύνολο της βομβαρδιστικής αεροπορίας βομβάρδιζε άγρια και ανελέητα τις περιοχές Μάλεμε μέχρι Σούδα. Μία ώρα αργότερα άρχισε η υποστήριξη της μαχητικής αεροπορίας η οποία από ύψος 200-300 μέτρων άφηνε τους αλεξιπτωτιστές. Παράλληλα τα αεροπλάνα δίωξης πολυβολούσαν κάθε κινούμενο στόχο έμψυχο ή άψυχο πάνω στους δρόμους και τους αγρούς. Ο αριθμός των αεροπλάνων ήταν τόσο μεγάλος και πετούσαν σε τόσο κλειστούς σχηματισμούς ώστε κυριολεκτικά σκίαζαν τον ουρανό της Κρήτης. Ο οργανωμένος στρατός των συμμάχων έλαβε θέσεις μάχης.

 

"Ξένος καρπός στο χώμα μου εμένα δε ριζώνει,
γιατί η γή μου τον ξερνά γιατί τον πνίγει το αίμα...
Κοράκια στ’ ακροβούνια μου εμένα δε φωλιάζουν,
γιατί τα διώχνουν οι αϊτοί γιατί τα τρων οι γύπες...
Κι εδά τη σέρνω τη φωνή ν’ ακούσουν οι Μαδάρες,
να κατεβούνε οι γενιές να μαζωχτούν τα σόγια...
Και να χυμήξουν στη φωτιά παιδιά γυναίκες άντρες,
να δείτε σκύλοι Γερμανοί πως πολεμά η Κρήτη..."

 

Άοπλοι και ανοργάνωτοι οι γέροι, οι νέοι, οι γυναίκες, με λιονταρίσια καρδιά έδιναν το εθνικό παρόν στο πεδίο της μάχης με κάθε μέσο που έβρισκαν. Με παλιούς γκράδες, καραμπίνες μαχαίρια, τσεκούρια, δρεπάνια, φτυάρια, λοστούς, ξύλα ακόμα και πέτρες.

Τις απογευματινές ώρες οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές δημιούργησαν ένα μικρό προγεφύρωμα και κατέλαβαν ένα τμήμα του ζωτικού υψώματος 107. Τις νυχτερινές ώρες οι Νεοζηλανδοί εγκατέλειψαν το ύψωμα και το πρωί έκπληκτοι οι Γερμανοί κατέλαβαν αμαχητί. 

Στο Ρέθυμνο η πτώση των αλεξιπτωτιστών άρχισε τις μεσημεριανές ώρες. Οι μισοί περίπου αλεξιπτωτιστές σκοτώθηκαν στον αέρα ή κατά την ώρα της προσγείωσης τους.

Παράλληλα στο Ηράκλειο προηγήθηκε σφοδρός βομβαρδισμός τις πρωινές ώρες στο αεροδρόμιο, το λιμάνι και τις νότιες παρυφές της πόλης. Τις μεσημεριανές ώρες άρχισε η ρίψη των αλεξιπτωτιστών. Βρετανοί και ομάδες πολιτών ρίχνονται στον αγώνα. Οι αλεξιπτωτιστές δεν κατάφεραν να πατήσουν το πόδι τους στο Ηράκλειο.

"Ηλιόλουστη και ήσυχη ήταν η μέρα κείνη,

τίποτα δεν φανέρωνε τι έμελλε να γίνει...

Ξάφνου η Κρήτη άρχιζε,  άοπλη και μονάχη,

ίσως της ιστορίας της την πιο μεγάλη μάχη...

Βοήθεια δεν πρόσμενε σχεδόν από κανένα,

και ο στρατός της έλειπε αιχμάλωτος στα ξένα...

Ο Γερμανός ξεκίνησε την Κρήτη να σκλαβώσει,

γιατί  'χε κι άλλα βάσανα η μοίρα να της δώσει...

Χιλιάδες αερόπλανα πετούσαν στον αέρα,

τον ήλιο τον εκρύψανε και θάμπωσε η μέρα…

Κι ώσπου να διαδεχθεί η μια στιγμή την άλλη,

η Κρήτη σκεπαζότανε με φλόγες και ατσάλι…"

Έτσι κατά την πρώτη μέρα της επίθεσης ο απολογισμός ήταν απογοητευτικός για τους Γερμανούς. Κανέναν αντικειμενικό στόχο δεν πέτυχαν και οι απώλειες τους ήταν τρομακτικές και περισσότερες από όσες είχαν σε άλλες μάχες. Η δε αντίσταση του Κρητικού λαού ήταν υπεράνθρωπη.

Στις 21 Μαΐου οι βομβαρδισμοί στο αεροδρόμιο του Μάλεμε και κατά της πόλης των Χανίων συνεχίστηκε. Οι Γερμανοί τις μεσημεριανές ώρες έγιναν κυρίαρχοι του αεροδρομίου του Μάλεμε. Ο αγώνας συνεχίστηκε με μανία και από τις δύο πλευρές.

Στο Ρέθυμνο συνεχίστηκαν οι συγκρούσεις και οι σκληρές αντεπιθέσεις των συμμάχων. Επί μία βδομάδα οι υπερασπιστές του Ρεθύμνου κρατούσαν τους Γερμανούς σε συνεχή πίεση, παρά τους βομβαρδισμούς της πόλης.

Και στο Ηράκλειο συνεχίστηκαν ο βομβαρδισμοί. Παράλληλα διεξάγονταν σφοδρές οδομαχίες από απλούς πολίτες που είχαν αρπάξει τον οπλισμό των Γερμανών.

"Οι άντρες μας που γύρισαν από την Αλβανία,
δεν ημπορούσαν να ‘βλεπαν αυτή την τυραννία...
Επήραν τα τουφέκια τους και σφαίρες εις τα χέρια,
και μετερίζι πιάσανε ψηλά στ’ απανωμέρια...
Εγγλέζοι, Κρήτες, Ζηλανδοί εις τα Σφακιά κρυμμένοι,
εις τις χαράδρες βρίσκονται και είν’ αρματωμένοι...
Και καρτερούν ενίσχυση Χριστέ μου για να φτάσει,
να βγούνε οι γενναίοι μας τους Γερμανούς να φάσι...
Άντρες, γυναίκες και παιδιά πρέπει ν’ αρματωθούμε,
για της πατρίδος την τιμή όλοι να σκοτωθούμε..."

 

Στις 22 Μαΐου οι Γερμανοί ανενόχλητοι μετέφεραν τις δυνάμεις τους από τον αέρα στα αεροδρόμια που εξασφάλισαν. Οι σύμμαχοι αδυνατούσαν να αντεπιτεθούν και όπου το επιχειρούσαν αποτύγχαναν. Παρ' όλα αυτά η αντίσταση συνεχίστηκε πάνω στο νησί με αμείωτη ένταση στις 22 και 23 Μαΐου. Στις 25 Μαΐου διεξάγεται η περίφημη μάχη του Γαλατά μια από τις πιο άγριες και φονικές. Ο αγώνας ήταν σκληρός με πρωταγωνιστές τους άνδρες τις γυναίκες, τους γέρους, ακόμα και τα παιδιά.

"Παιδιά είντα ‘ναι οι αστραπές και τα αστροπελέκια,
που τυραννούν την Κρήτη μας εδά δυο τρεις ημέρες...
-Όι δεν είναι αστραπές δεν είν' αστροπελέκια,
οι Γερμανοί μας πολεμούν με τα αεροπλάνα...
Ρίχνουνε μπόμπες σα βροχή χαλούν τσι πολιτείες,
τσι πολιτείες τα χωριά σκοτώνουνε τσ’ ανθρώπους...
Την Κρήτη αιματοπότισαν και τη μαυροφορέσαν,
μα τσι ψυχές δε σκότωσαν και δεν την εκερδέσαν..."

 

Στις 27 Μαΐου πέφτουν τα Χανιά και η Σούδα και έτσι ολοκληρώθηκε από τους Γερμανούς το μεγάλο προγεφύρωμα Μάλεμε- Χανιά - Σούδα και η μάχη της Κρήτης είχε πια κριθεί.

Παράλληλα, βεβαία στους άλλους τομείς Ρέθυμνου και Ηρακλείου οι μάχες συνεχίστηκαν με πολλές απώλειες. Ήδη όμως, από τις 26 Μαΐου είχε αρχίσει να εφαρμόζεται το σχέδιο των συμμάχων για εκκένωση του νησιού από τις δυνάμεις του στρατού από τα νότια παράλια της Κρήτης.

                      

               "  Παλικαράκι αμούστακο έπιανα το ντουφέκι, 

στση Κρήτης τα ψηλά βουνά φωθιά κι αστροπελέκι...

Νόμισες Χίτλερ πως θα μπεις σε πουλημένο Κάστρο,
πως περιμέναμε να’ ρθεις για να σου πούμε πάρτο...
Του Κρητικού τη λεβεντιά το θάρρος και την Πίστη,
δεν τα λογάριασες καλά πριν έρθεις εις την Κρήτη...
Μον’ η μαθιά του Κρητικού όντε θα σε κοιτάξει,
μαχαίρι χρυσοσκάλιστο γίνεται να σε σφάξει..."

Μέχρι τις 28 Μαΐου όλα τα βρετανικά τμήματα είχαν επιβιβαστεί στα πλοία με προορισμό την Αίγυπτο. Επίσης στις 28 Μαΐου οι Ιταλοί αποβιβάστηκαν στην Σητεία από τα Δωδεκάνησα και κατέλαβαν όλο το νομό Λασιθίου.

Στις 29 Μαΐου οι Γερμανοί κατέλαβαν το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο. Το βράδυ έφτασαν στην Ιεράπετρα όπου συνάντησαν τους Ιταλούς.

Στις 30 Μαΐου αναχώρησε και ο Υποστράτηγος Φρέυμπεργκ μαζί με το ελληνικό κυβερνητικό κλιμάκιο.

Το βράδυ της 1ης Ιουνίου ο Γερμανός στρατηγός Λερ μετέδωσε το κάτωθι τηλεγράφημα:

"Η εντολή εξεπληρώθει. Η Κρήτη είναι ελευθέρα από του εχθρού. Γερμανικά στρατεύματα κατέλαβαν χθες το τελευταίο σημείο στηρίγματος του εχθρού στα Σφακιά".

"Έντεκα μέρες βάστηξε η μπόρα του πολέμου,
και ο δρυγιάς δεν άντεξε στη δύναμη τ’ ανέμου!…
Η Κρήτη πέφτει άψυχη χωρίς να ξαποστάσει,
Και στο βαρύ της πέσιμο ετράνταξε η πλάση!
Αντρειωμένα πάλαιψε να στέσει την πλημμύρα,
Κι αντρειωμένο θάνατο τση φύλαξε η μοίρα!"

Ο ηθικός και κυρίαρχος συντελεστής της παράδοξης, τιτάνιας και ένδοξης αυτής μάχης υπήρξε, αναμφισβήτητα ο Κρητικός Λαός, ο οποίος για ακόμα μία φορά ότι δεν ξέρει άλλον τρόπο από το να ζει ελεύθερος! 

"Μόνο οι πέτρες δεν σηκώθηκαν μόνες τους να μας χτυπήσουν. Κάθε έμψυχο μας πολεμούσε μέχρι την τελευταία του πνοή" ομολογούν γερμανοί στρατιώτες. 

Ο Ταξίαρχος Σώλσμπερυ τονίζει:

 " Ήταν υπέροχο το θέαμα να βλέπει κανείς χωρικούς όλων των ηλικιών να ζητούν όπλα και μόνο όπλα. Το ηθικό των Κρητών είναι αδύνατο να περιγραφεί. Το γεγονός αυτό συγκαταλέγεται μεταξύ των ευγενέστερων παραδειγμάτων της ιστορίας."

"Μάρτυρες της ελευτεριάς, της δόξας, της θυσίας,
Των μαύρων χρόνων της σκλαβιάς και της αθανασίας,
Ώσπου να στέκεται η κορφή του γέρου Ψηλορείτη,
Θα στέκονται αθάνατοι στην ένδοξή μας Κρήτη
Οι τάφοι σας κι αιώνια κι άγια προσκυνητήρια
Στη μνήμη σας θ’ ανάβονται χρυσά λιβανιστήρια..."

Οι Γερμανοί κατέλαβαν την Κρήτη, αλλά δεν την κατέκτησαν. Η αντίσταση στην Κρήτη άρχισε από την πρώτη μέρα εισβολής των Γερμανών και συνεχίστηκε μέχρι την απελευθέρωσή της, παρά τις ομαδικές εκτελέσεις και τις θηριωδίες στον άμαχο πληθυσμό.

Ο Κρητικός λαός έμεινε απτόητος, πιστός στην πατροπαράδοτη και προαιώνια κληρονομημένη επιταγή να πολεμά στην ειρήνη και στον πόλεμο.

 

"Από την πρώτη τη στιγμή, από την πρώτη ώρα,
που πάτησαν οι Γερμανοί στων Κρητικών τη χώρα,
στο Ρέθεμνος και στα Χανιά, στη Στεία και στο Κάστρο,
έλαμψε της Αντίστασης, της Κρητικής το άστρο!
Στσ’ Αρχάνες, στο Ηράκλειο, τσ’ Αντίστασης η δάδα,
άναψε και λαμπάδιασε τους Γερμανούς αράδα.
Στσ’ Αρχάνες, στο Ηράκλειο, γίνηκε πανηγύρι,
Οι γκεσταμπίτες ήπιανε το πιο πικρό ποτήρι.
Η Κρητική Αντίσταση, η πρώτη στην Ευρώπη,
Τον Χίτλερ τον εκέρασε πικρόπιοτο σιρόπι.
Η Κρητική Αντίσταση, δεν ήταν στιγμιαία,
Δεν ήταν ξέσπασμα λαού, την ώρα την κορφαία,
Η Κρητική Αντίσταση πηγάζει απ’ τα υπέρτερα,
Τα Ιδανικά ενός Λαού, που ανασαίνει Λεύτερα!
Πιότερο λεύτερος λαός, στον Κόσμο δεν είν’ άλλος,
Ένας είν’ ο μοναδικός της Κρήτης, ο Μεγάλος!"

 Του apeleutheros

Λειτούργησε εδώ το πρώτο ελληνικό πανεπιστήμιο;

 7 φωτογραφίες και η ιστορία του κρητικού μοναστηριού που ξαναζωντάνεψε, έπειτα από 600 χρόνια!

 Το Σάββατο που μας πέρασε στο μοναστήρι αυτό έγινε Θεία Λειτουργία μετά από 600 χρόνια. 

Ο αρχιτέκτονας και μηχανικός Ηρακλής Πυργιανάκης αφηγείται την ιστορία του: 

«Στα 1400μ.Χ. κυνηγημένος από το φανατικό Καθολικό Λατινικό Ιερατείο του Χάνδακα (Ηράκλειο), ο Ιωσήφ Φιλάγρης, ορθόδοξος μοναχός, καταφεύγει στα Αστερούσια και ιδρύει την Μονή των Τριών Ιεραρχών στο Λουσούδι Καπετανιανών. Εδώ, στην Κρήτη, διδάσκει Αριστοτέλη – Πλάτωνα και τους λοιπούς Έλληνες φιλοσόφους μαζί με τα κείμενα των Πατέρων της εκκλησίας  και αντιγράφει τα έργα όλων των μεγάλων της ελληνικής φιλοσοφίας.

Σήμερα, τα συγγράμματα αυτά βρίσκονται σε όλες τις μεγάλες βιβλιοθήκες του κόσμου, δηλαδή, πολύ απλά, εδώ λειτούργησε το πρώτο Ελληνικό πανεπιστήμιο. Από τότε πέρασαν 600 χρόνια, το μοναστήρι ρήμαξε, έγινε μάντρα. Τα τελευταία χρόνια έγιναν αρχαιολογικές ανασκαφές από τον μακαρίτη καθηγητή Αθανάσιο Παλιούρα και έφερε στο φως το μοναστήρι. Πέρυσι και φέτος αναστηλώθηκε ο Ναός των Τριών Ιεραρχών. Όλα αυτά έγιναν με δαπάνες της Ιεράς Μονής Κουδουμά, προεξέχοντος του Ηγουμένου Μακαρίου Σπυριδάκη. Η επίβλεψη έγινε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και τον Αρχιτέκτονα Ηρακλή Πυργιανάκη. Όλη η οικοπεδική έκταση που βρίσκεται  το μοναστήρι δωρήθηκε στην Μονή Κουδουμά από τον μοναχό Ιλαρίωνα Σταματάκη.

Το Σάββατο 30 Ιανουαρίου 2016 λειτούργησε ξανά ο Ναός για πρώτη φορά μετά από  600 χρόνια και τα θυρανοίξια θα γίνουν εκτός απροόπτου την πρώτη εβδομάδα μετά το Πάσχα του 2016.»

Όταν το 2013 η ανασκαφή είχε αποκαλύψει αυτό το μοναστήρι, τα ΜΜΕ της εποχής είχαν γράψει:

«Ένα σπουδαίο κέντρο γραμμάτων και παιδείας των βυζαντινών χρόνων, που θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως πρώτο ελληνικό πανεπιστήμιο, ανέσκαψε ο καθηγητής Αθ. Παλιούρας στην τοποθεσία Λουσούδι των Αστερουσίων, σε υψόμετρο 880 μ., κάτω από την κορυφή του Κόφινα! Πρόκειται για το μοναστήρι των Τριών Ιεραρχών που ίδρυσε στα μέσα του 14ου αιώνα ο λόγιος μοναχός Ιωσήφ Φιλάγρης, ένας από τους πιο σημαντικούς σχολιαστές του Αριστοτέλη. Τον σημαντικό ρόλο του Φιλάγρη είχε αναδείξει το 1979 ο καθ. Γ. Παπάζογλου, στη διδακτορική διατριβή του με επιβλέποντα τον αείμνηστο καθηγητή Νίκο Παναγιωτάκη. Το ερειπωμένο μοναστήρι, που συνέχιζε να παραμένει άγνωστο, εντόπισε το 1992 ο δημοσιογράφος-συγγραφέας Νίκος Ψιλάκης και το περιέλαβε στο έργο του "Μοναστήρια και Ερημητήρια της Κρήτης". 

 Τα εντυπωσιακά στοιχεία της ανασκαφικής έρευνας παρουσιάστηκαν σήμερα [23 Σεπτεμβρίου 2013] από τον καθηγητή κ. Παλιούρα, παρόντων του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Γορτύνης & Αρκαδίας Μακαρίου, του Περιφερειάρχη Κρήτης Σταύρου Αρναουτάκη, της αντιπεριφερειάρχη Κρήτης Θεανώς Βρέντζου, του Ηγούμενου της Μονής Κουδουμά Αρχιμανδρίτη Μακάριου, του π. Ιλαρίωνα, του αρχιτέκτονα Ηρακλή Πυργιαννάκη, που ανάλαβε τη μελέτη αναστήλωσης του ημιερειπωμένου καθολικού, και των αρχαιολόγων συνεργατών της ανασκαφής Μαρίας Σηφάκη και Στυλιανής Καλλεντάκη.

Όπως αναφέρθηκε στη συνέντευξη τύπου, ο λόγιος μοναχός και αριστοτελικός σχολιαστής Ιωσήφ Φιλάγρης δραστηριοποιήθηκε σε μια έρημη περιοχή της Νότιας Κεντρικής Κρήτης (αναφέρεται και ως Ερημούπολις), όπου υπήρχαν διάσπαρτα μονύδρια, ασκηταριά και σπήλαια -χώροι διαμονής των ερημιτών, που συνέχιζαν τη μακραίωνη πορεία του ασκητικού βίου. Στην ευρύτερη περιοχή, άλλωστε, βρίσκεται το Αγιοφάραγγο, ιερός τόπος ασκητών και αγίων της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

 Ο κ. Παλιούρας αναφέρθηκε αναλυτικά όχι μόνο στο "Διδακτήριο - Πανεπιστήμιο" του Φιλάγρη, αλλά και σε μια τελευταία του ανακάλυψη: στο μοναστήρι των Τριών Ιεραρχών, στα ερημικά Αστερούσια, υπήρχε κέντρο αντιγραφής χειρογράφων. Εκεί, ο Ιωσήφ Φιλάγρης αντέγραφε κώδικες, χειρόγραφα και περγαμηνές, όχι μόνο των πατερικών κειμένων, αλλά και αρχαίων συγγραφέων, ιδιαίτερα, μάλιστα του Αριστοτέλη. Αξίζει να σημειωθεί, όπως επεσήμανε ο καθηγητής Παλιούρας, ότι την εποχή εκείνη ο Αριστοτέλης ήταν σε διωγμό σε ολόκληρη την Ευρώπη "λόγω του ότι ήταν ο θεμελιωτής των θετικών επιστημών.  Η Καθολική Εκκλησία είχε εξαπολύσει ένα φοβερό διωγμό των έργων του. Οι κώδικες του Φιλάγρη μαρτυρούν μια πρώιμη πνευματική αναγέννηση και τα χειρόγραφά του διασώζονται σήμερα σε μεγάλες βιβλιοθήκες του Λονδίνου, της Βιέννης, του Παρισιού, του Βουκουρεστίου, κ.α."

Μιλώντας για το βιβλιογραφικό εργαστήριο ο κ. Παλιούρας τόνισε: "Ανασκάπτοντας τον χώρο της μονής εντοπίσαμε ένα παραλληλόγραμμο δωμάτιο που έχει ακριβώς την τυπολογία των σκριπτορίων. Είναι το πρώτο βιβλιογραφικό εργαστήριο που ανακαλύπτουμε σε ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο».

Η αρχαιολογική έρευνα άρχισε πέρυσι [2012] και αφού πρώτα η οικογένεια Γρ. Σταματάκη από τα Καπετανιανά, στην οποία ανήκει ο χώρος, πρόσφερε το ναό και τον περίβολό του στη Μονή Κουδουμά. 

Ιστορικά στοιχεία: Ο Ιωσήφ Φιλάγρης, επειδή είχε να αντιμετωπίσει την απαγόρευση της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας από τους Βενετούς κατακτητές και την καταπίεση της προπαγάνδας των ρωμαιοκαθολικών της Κρήτης, βρήκε πρόσφορο έδαφος στον απομακρυσμένο χώρο του Κόφινα, όπου έστησε το Μοναστήρι του, και με τους φοιτητές του, στους οποίους δίδασκε ελληνική φιλολογία, Πατέρες της Εκκλησίας, Μαθηματικά και Ιατρική, ανέπτυξε σε τρία σημεία τη δράση του:

α. Διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας σε υψηλό επίπεδο.

β. Αντιρρητική Θεολογία, όπου μαζί με τους σύγχρονούς του σπουδαίους θεολόγους Ιωσήφ Βρυέννιο και Νείλο Δαμιλά ανασκεύαζαν τις κακοδοξίες των καθολικών.

γ. Αντέγραφε κώδικες με πατερικά κείμενα, αλλά και με έργα του Αριστοτέλη, το έργο του οποίου βρισκόταν σε διωγμό από την καθολική Εκκλησία. Σώζονται έργα του Αριστοτέλη που εγράφησαν «διά χειρός Ἰωσήφ Φιλάγρη, μοναχοῦ τοῦ Κρητός καί τῶν αὐτοῦ φοιτητῶν ἐν τῇ μονῇ τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, κάτωθι Κωφηνίου Ὄρους εἰς θέσιν Λουσούδι», στο Λονδίνο, στο Παρίσι, στη Ρώμη, στο Βουκουρέστι, στο Άγιον Όρος κλπ.

Η ανασκαφή, κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθήκες, ευτύχησε να αποκαλύψει ως σήμερα σειρά κελιών, το μαγκιπείον (κουζίνα), την Τράπεζα, αποθηκευτικούς χώρους, το Αρχονταρίκι και το σημαντικότερο όλων: το Scriptorium, δηλαδή το βιβλιογραφικό εργαστήριο, όπου ο Φιλάγρης και οι φοιτητές του αντέγραφαν τα χειρόγραφα, έργα των Πατέρων και ιδιαίτερα έργα του Αριστοτέλη, τον οποίο μάλιστα ο ίδιος ο Φιλάγρης σχολίαζε. 

Πηγή