|
Οι Αρβανίτες στον ελλαδικό χώρο - Η Καταλανική Εταιρεία και οι Ναβαραίοι - Πότε
εγκαταστάθηκαν για πρώτη φορά Αρβανίτες στην Αττική; - Η διασπορά τους στο
Λεκανοπέδιο
Μ' ένα ακόμα επίμαχο θέμα θα ασχοληθούμε στο σημερινό μας
άρθρο. Συγκεκριμένα, θα ασχοληθούμε με τους Αρβανίτες. Επειδή όμως το
κεφάλαιο "Αρβανίτες" είναι τεράστιο, θα ξεκινήσουμε από μια
συγκεκριμένη ομάδα των Αρβανιτών. Συγκεκριμένα, από τους Αρβανίτες της
Αττικής.
Η πρώτη κάθοδος των Αρβανιτών
Η πρώτη κάθοδος των
Αρβανιτών νοτιότερα και συγκεκριμένα στην κοιλάδα του Αώου, έγινε τα έτη 1021
– 1022.
Όπως αναφέρει ο Νικηφόρος Γρηγοράς στην
"Ιστορία", Αρβανίτες στη Θεσσαλία εγκαταστάθηκαν πριν το 1295 δια
"χρυσοβούλου κα προστάγματος βασιλικού".
Ο Κώστας Μπίρης, την τοποθετεί συγκεκριμένα
γύρω στο 1268, προσθέτοντας ότι "κατά τον Μεσαίωνα ο γεωγραφικός όρος
Θεσσαλία περιελάμβανε όλην την κάτω από την Πίνδο χώρα, μαζί με την Ακαρνανία
και την Αιτωλία".
Το 1318, πρίγκηπες του ιταλικού οίκου Ορσίνι,
κατέλυσαν την ελληνική κυριαρχία στη νότια Αλβανία και στο Δεσποτάτο της
Ηπείρου. Πολλοί Αρβανίτες, δεν θέλησαν να υποταχθούν στους Ιταλούς, πέρασαν
την Πίνδο και εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλία. Μόνο που αυτή τη φορά, η κάθοδος
τους ήταν αυθαίρετη και χωρίς τη συγκατάθεση των αρχών.
Με το "άστε ντούα" ("έτσι
θέλω"), εκτόπισαν τους ντόπιους από τα κτήματά τους και αποδεκάτισαν τα
κοπάδια τους με αρπαγές.
Γράφουν χαρακτηριστικά γι' αυτούς ο
Καντακουζηνός "οι τα ορεινά της Θετταλίας νεμόμενοι Αλβανοί
αβασίλευτοι" και ο Χαλκοκονδύλης "νομάδες τε όντες και ουδαμή έτι
βεβαίαν οίκησιν ποιούμενοι"
Ο Καντακουζηνός μάλιστα, μας δίνει την
πληροφορία ότι εκείνοι οι Αρβανίτες, κατά τα πρώτα χρόνια της καθόδου τους,
ήταν 12.000 και ότι αποτελούνταν από Μπουαίους, Μαλακασαίους και Μεσσαρίτες
(τα ονόματά τους προέρχονταν από τους αρχηγούς τους).
Το 1343, ο βασιλιάς των Σέρβων Στέφανος Ντουσάν,
εισέβαλε στην Αλβανία και εκτόπισε τους Ανδηγαυούς.
Το 1345, έφτασε στην Αυλώνα και το Μπεράτι και
το 1348 έγινε κύριος και της Ηπείρου. Συνεχίζοντας την κάθοδό του, έχοντας
μαζί του πολλούς Αρβανίτες από τις αρχοντικές φάρες των Μπουαίων και των
Λιόσηδων (Jenn Kersopoulos, "Chronologia Albanaise"), άπλωσε την
επικράτειά του ως τα σύνορα της Θεσσαλίας, προς το Καταλανικό δουκάτο της
Αθήνας και των Νέων Πατρών (Υπάτης) και ως τις ακτές του Ιονίου πελάγους και
του Κορινθιακού Κόλπου.
Για να ανταμείψει τους Αρβανίτες που πολέμησαν
μαζί του, εκτόπισε πολλούς κτηματίες και στρατιώτες της δυτικής πλευράς της
Ηπείρου, από τα Κεραύνια Όρη ως την Άρτα και εγκατέστησε εκεί Αρβανίτες (C.
Jirecek, "Albanien in der Vergangenheit").
Για τους Αρβανίτες στην Πελοπόννησο, οι
απόψεις διίστανται. Άλλοι τοποθετούν την εγκατάστασή τους στον Μοριά τον 13ο
αιώνα και άλλοι, πολύ νωρίτερα, μαζί με την κάθοδο των Σλάβων(Σάθας, Μόμσεν,
Κούρτιος).
Στο μεταξύ, οι Αρβανίτες της Θεσσαλίας, έκαναν
επιδρομές εναντίον του Καταλανικού Δουκάτου των Νέων Πατρών. Με την
επικράτηση όμως του Στέφανου Ντουσάν, άρχισαν ν' αναζητούν νέους τόπους για
να εγκατασταθούν. Παράλληλα, οι Καταλανοί, θέλοντας να επωφεληθούν από τις
πολεμικές ικανότητες των Αρβανιτών και να προστατευθούν από τους Σέρβους της
Θεσσαλίας, δέχτηκαν μετά το 1350, οικογένειες Αρβανιτών (άγνωστο πόσες), και
τις εγκατέστησαν στη Φθιώτιδα, ως τον ποταμό Στερχειό (τον οποίο αποκαλούσαν
Ελλάδα!).
Σε παλαιότερο άρθρο μας για την Καταλανική
Εταιρεία στο protothema. gr, είχαμε αναφέρει ότι μετά τη μάχη της Κωπαΐδας (ή
του Αλμυρού) το 1311, το Δουκάτο των Καταλανών περιλάμβανε την Αθήνα και την
υπόλοιπη Αττική, τη Βοιωτία, τη Φθιώτιδα και έφτανε ως, περίπου, τα όρια της
Θεσσαλίας.
Η εγκατάσταση των Αρβανιτών στην Αττική
Στο βασιλικό αρχείο της Βαρκελώνης, σώζεται
ανάμεσα στα έγγραφα του βασιλείου της Αραγονίας ένα που επιγράφεται:
"Έκθεσις λεπτομερής των αρχιερέων και ευγενών αρχόντων των δουκάτων των
Αθηνών και των Νέων Πατρών κατά την εποχήν κατά την οποία περιήλθαν στην επικυριαρχία
του Δον Πέτρου Δ'" (1377).
Στην έκθεση αυτή, αναφέρεται μαζί με άλλους
Καταλανούς τιτλούχους και ο κόμης της Μίτρας (της αρχαίας Δημητριάδας,
ανατολικά του Βόλου), "ο οποίος μπορεί να έχει περί τους χίλιους
πεντακόσιους καβαλαρέους Αρβανίτες".
Το 1374, το Καταλανικό Δουκάτο της Αθήνας
περνούσε πολύ δύσκολες στιγμές. Υπήρχαν εμφύλιες διαμάχες μεταξύ των
τιτλούχων της Καταλανικής Εταιρείας. Τελικά, το αξίωμα μοιράζεται σε δύο
Αραγονικούς πρίγκιπες και δίνεται στον μεν γιο του Αλφόνσου Φαδρίγου. Βονιφάτιο,
η Αίγινα και στον εγγονό του Λουδοβίκο, το Δουκάτο της Αθήνας.
Επωφελούμενος από την αναστάτωση αυτή, ο
βαρόνος της Βοστίτσας (Αιγίου) και Καστελάνος της Κορίνθου Νέριο Ατζαγιόλι,
πολιορκεί τα Μέγαρα. Η φρουρά της πόλης, κλείνεται στα δύο κάστρα της, την
Άλκαθο και την Καρία και μάχεται ηρωικά. Οι αρχηγοί του δουκάτου, για να την
ενισχύσουν, στέλνουν τη φρουρά της Λιβαδειάς με τον Φραγκίσκο Λιονέλ και τη
φρουρά της Αθήνας, με τον Δημήτριο Ρέντη.
Ο Ρέντης, αναφέρεται για πρώτη φορά στα αρχεία
του Παλέρμο, το 1366, ως νοτάριος (συμβολαιογράφος) της Αθήνας, σ' ένα
έγγραφο με το οποίο ο βασιλιάς της Σικελίας Φρειδερίκος Γ' επικυρώνει και
ανανεώνει το προνόμιο της καταλανικής πολιτογραφήσεώς του.
Παρά την γενναία αντίσταση, οι Καταλανοί
τελικά αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα Μέγαρα, τα οποία πέρασαν στην
κυριαρχία του Φλωρεντινού Νέριο Ατζαγιόλι. Προφανώς, προτίμησαν να δώσουν
όλες τους τις δυνάμεις για την υπεράσπιση της Αθήνας. Πραγματικά, ο Νέριο δεν
προχώρησε πέρα από τα Μέγαρα.
Ωστόσο, το 1379, μια άλλη
"κομπανία" Φράγκων πολεμιστών, εφάμιλλη εκείνης των
Καταλανών, εισβάλλει στην Θεσσαλία, με σκοπό να κατακτήσει το Δουκάτο της
Αθήνας και να προχωρήσει έπειτα στον Μοριά.
Αποτελείται από Ισπανούς, Βάσκους και Γάλλους.
Αυτοί, έμειναν στην ιστορία ως Ναβαραίοι. Οι ξεπεσμένοι Καταλανοί, παραδίδουν
τη μία μετά την άλλη τις πόλεις και τα κάστρα τους.
Ο κόμης της Μίτρας αφήνει τη Μαγνησία και τη
Φθιώτιδα και αποτραβιέται με τους Αρβανίτες του στα Σάλωνα, για να ενωθεί με
τον Λουδοβίκο Φαδρίγο που είχε εκεί την έδρα του ως κόμης των Σαλώνων και
επίτροπος του δουκάτου της Αθήνας.
Η Λιβαδειά και η Θήβα πέφτουν στα χέρια των
Ναβαραίων οι οποίοι πολιορκούν πλέον την Αθήνα. Και πάλι ο Δημήτριος Ρέντης,
μαζί με τον Καταλανό φρούραρχο της Ακρόπολης προβάλλουν ηρωική αντίσταση και
αποκρούουν τους Ναβαραίους οι οποίοι φεύγουν από την Αττική.
Ο επικυρίαρχος του Καταλανικού δουκάτου,
βασιλιάς της Αραγονίας Πέτρος Δ’ γράφει τον Απρίλιο του 1381 από τη Σαραγόσα
έπαινο για το κατόρθωμα αυτό στον Ρέντη και σε όλους τους άλλους Αρβανίτες
κατοίκους «στο όριο της Ελλάδος».
Ο Κ. Μπίρης γράφει ότι ο Δ. Ρέντης ήταν
πιθανότατα Αρβανίτης. Το επώνυμο Ρέντης ή Ριέντης δεν έχει καμία σχέση με τα
ελληνικά. Είναι αρβανίτικο και σημαίνει «βαρύς, βαρετός, οχληρός». Το ίδιο
επώνυμο υπάρχει στα αρβανιτοχώρια της Βόχας στην Κορινθία όπου ήταν
εγκατεστημένοι Αρβανίτες.
Στη Βοιωτία υπήρχαν Αρβανίτες εγκατεστημένοι
ήδη από το 1272. Όπως αναφέρεται στο πρακτικό ίδρυσης του μοναστηριού της
Μακρυνίτσας (1272), υπάρχουν δύο τουλάχιστον οικισμοί με αρβανίτικα ονόματα:
η Κάπραινα (Χαιρώνεια) και η Σκριπού (Ορχομενός). Η λέξη Κάπραινα στα
αρβανίτικα σημαίνει «τόπος με ζαρκάδια» και η λέξη «Σκριπού», Αλμυρός.
Στο μεταξύ, ο βασιλιάς Πέτρος Δ’ για να
τονώσει το ηθικό των υπηκόων του στο Δουκάτο της Αθήνας αλλά και για την
καλύτερη οργάνωσή του, στέλνει στην Ελλάδα γενικό επίτροπό του, τον Φίλιππο
Ντελμάου, υποκόμη Ροκαβέρτη, έναν από τους σημαντικότερους πολιτικούς της
Αυλής του.
Ο Ροκαβέρτης θέλοντας να ενισχύσει την άμυνα
του δουκάτου, γράφει στον Πέτρο Δ’ της Αραγονίας:
«Υποκόμης. Μας γίνεται παράκλησις να θελήσωμε
να δώσωμε προνόμιο σε κάθε Έλληνα και Αρβανίτη που θα θελήσει να έλθει στο
δουκάτο της Αθήνας να είναι ασύδοτος (=απαλλαγμένος από φόρους) για δύο
χρόνια».
Παράλληλα, τους δόθηκε και γεωργικός ή
κτηνοτροφικός κλήρος. Ο Ροκαβέρτης επέστρεψε σύντομα στην Ισπανία, για
ανάγκες του βασιλείου της Αραγονίας. Τον διαδέχτηκε ο ιππότης Ραμόν ντε
Βιλανόβα, αντάξιός του σε ευφυΐα και δραστηριότητα.
Καθώς ο Πέτρος Δ’ έδωσε την άδεια που του είχε
ζητηθεί από τον Ροκαβέρτη, ο Ραμόν ντε Βιλανόβα έφερε πολλούς Αρβανίτες από
το δουκάτο της Υπάτης και τους εγκατέστησε στο πέρασμα των Θερμοπυλών και στα
χωριά Λιβανάτες, Τραγάνα, Μάζι, Προσκυνά, Μαρτίνο, Μαλεσίνα και Λάρυμνα.
Παράλληλα, εγκατέστησε άλλους γύρω από τον Ελικώνα, στα χωριά Κυριάκι,
Ζερίκι, Ζαγαράς, Χώστια, Δόμβραινα, Σάχου, Βρασταμίτες, Σουληνάρι, Στροβίκη
και σε 30 περίπου ακόμα, στην υπόλοιπη Βοιωτία.
Οι Αρβανίτες αυτοί προέρχονταν κυρίως από τη
Μαγνησία και την υπόλοιπη Θεσσαλία όπου είχαν επεκταθεί οι Σέρβοι.
Αλλά και οι (Αρβανίτες) Λιόσηδες κι ένα μέρος
από τους Μαλακασαίους και τους Μαζαρακαίους, μετά την ήττα τους από τον Θωμά
Πρελιούμποβιτς, εγκαταστάθηκαν στο δουκάτο της Αθήνας από τον Ραμόν ντε
Βιλανόβα.
Ο Καταλανός ιππότης τους τοποθέτησε σε δεύτερη
γραμμή άμυνας που προστάτευε την Αττική από τη βόρεια και τη δυτική πλευρά.
Οι Λιόσηδες εγκαταστάθηκαν στο Κατάδεμα: στα Λιόσια, το Καματερό και τη Χασιά
γι να προστατεύσουν το λεκανοπέδιο από τον δρόμο του Θριασίου και τον δρόμο της
Φυλής.
Να σημειώσουμε εδώ ότι το Δέμα (Δέσις ή
Κατάδεμα) βρίσκεται δυτικά των σημερινών Άνω Λιοσίων και από εκεί ελεγχόταν η
δυτική πλευρά της Αττικής. Στην αρχαιότητα, το Δέμα ήταν τείχος, μήκους
περίπου 4 χλμ. στην είσοδο του λεκανοπεδίου, μεταξύ Πάρνηθας και Αιγάλεω.
Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο το Κατάδεμα άλλαξε όνομα και πήρε αυτό των
Λιόσα, ενώ το Καματερό και η Χασιά, διατήρησαν τα ονόματά τους.
Άλλοι Λιόσηδες και Μαζαρακαίοι εγκαταστάθηκαν
στο δερβένι της Φυλής (σχετικά τα τοπωνύμια Μαζαράκι και Λιοσάτι). Ίσως δε
στη φάρα των Λιόσα ανήκε ο Κριεκούκιας, ο αρχηγός των οικιστών του
φερώνυμου χωριού (Κριεκούκι ή Ερυθρές) που προστάτευε την έξοδο του
προς την πλευρά του Ασωπού. Τέλος, οι Μαλακασαίοι εγκαταστάθηκαν σε επίκαιρη
θέση στην ανατολική πλευρά, στην είσοδο της Αττικής από το διάσελο μεταξύ
Πάρνηθας και Μαυροβουνιού.
Βλέπουμε λοιπόν ότι η πρώτη μαζική εγκατάσταση
Αρβανιτών στην Αττική έγινε γύρω στο 1382 από τους Καταλανούς.
Με την ημερομηνία αυτή, συμφωνεί και ο
Σπυρίδων Λάμπρος, ο οποίος στην «Επετηρίδα του Παρνασσού» (1896), σε κείμενο
με τίτλο «Η Ονοματολογία της Αττικής και η εις την χώραν εποίκησις των
Αλβανών», θεωρεί ως απαρχή της εγκατάστασης των Αρβανιτών στην Αττική το 1382
και ως έτος αθρόας εγκατάστασής τους, το 1402.
Με την εξάπλωση των Αρβανιτών στην Αττική και
τοπωνύμια τα οποία ,άλλα ορθά και άλλα εσφαλμένα θεωρούνται αρβανίτικα, θα
ασχοληθούμε σε άρθρο μας τις επόμενες ημέρες στο protothema.gr.
Πηγές:
Κώστας Η. Μπίρης, «ΑΡΒΑΝΙΤΕΣ, ΟΙ ΔΩΡΙΕΙΣ ΤΟΥ
ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ», Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, 2005.
Αλέξανδρος Ηρ. Γέροντας, «Οι Αρβανίτες της
Αττικής», Αθήνα, 1984.
Φερντινάντ Γκρεγκορόβιους, «Μεσαιωνική Ιστορία
των Αθηνών», Εκδόσεις Κριτική, 1994.
William Miller, «Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα
(1204-1566)», Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 1990.
Δημήτριος Καμπούρογλου, «Ιστορία των
Αθηναίων», εκδόσεις Πελεκάνος.
|
Arvanitët në ambientin helene- Kompania Ktalanase dhe Nabarenjtë- Kur u vendosën
për herë të parë Arvanitët në Atikë? - Shpërndarja e tyre në zonën e Atikës.
Me një temë mjaft të diskutuar do të
merremi në artikullin e sotë. Më konkretisht, do të merremi me Arvanitët.Mqs
kapitulli i Arvanitëve është tepër i madh, do të merremi me një grup të caktuar
arvanitas. Më konkretisht nga Arvanitët e Atikës.
Zbritja e parë e Arvanitasve
Zbritja e parë e Arvanitasve më në
jug dhe konkretisht në fushën e Vjosës, u bë gjatë vitëve 1021-1022.
Siç përmend Niqiforo Grigora në
"Historinë", Arvanitët në Thessali, u vendosën para 1295 nëpërmjet
"një urdhëri perandorak (Hrisovulo)"
Kosta Biri, cakton si periudhë
konkrete rreth vitit 1268, duke shtuar se "gjatë Mesjetës përkufizimi
gjeografik Thessali përfshinte të gjithë Pindin e poshtëm, bashkë me
Akarnaninë dhe Etolinë".
Më 1318, princat e oxhakut italian
Orsini, rrëzuan mbizotërimin helen në jug të Shqipërisë dhe në Despotatin e
Epirit. Shumë arvanitë nuk dëshironin që të ishin të nënshtruar në Italianët,
kaluan në Pind dhe u vendosën në Thessali. Vetëm që kësaj radhe, zbritja e
tyre nuk ishte e parregullt dhe pa pëlqimin e autoriteteve.
Me parimin "ashtu dua",
dëbuan vendasit nga pronat e tyre dhe shkatërruan kopetë duke rrëmbyer
bagëtinë.
Shkruajnë për ta, Katakuzinoi
"malësitë e Thettalisë u mbushën me shqiptarë pambret" dhe
Halkokondili "janë nomadë dhe asnjë shtëpi të sigurt nuk bëjnë".
Katakuzinoi, bile, na thotë se ata Arvanitë,
gjatë viteve të para të zbritjes së tyre, ishin 12.000 dhe përbëheshin nga
Buat, Mallakasët dhe Messaritët (emrat i morën nga udhëheqësit e tyre) .
Më 1343, mbreti i Serbëve Stefan Dushan,
hyri në Shqipëri dhe shpërnguli Andigavët.
Më 1345, mbërriti në Vlorë dhe në
Berat dhe më 1348-ën u bë zot i
Epirit.
Duke vazhduar zbritjen e tyre, duke
pasur me vete shumë arvanitë nga familje fisnike të Buas dhe të Loshëve (Jenn Kersopoulos,
"Chronologia Albanaise"), shtriu zotërimin deri në kufi të Thessalisë, drejt dukatit
Katalonas të Athinës dhe të Patrës së Re (Ipatës) dhe deri në Detin Jonian
dhe Gjirin Korinthas.
Që të shpërblente Arvanitët që luftuan me të,
shpërnguli shumë pronarë dhe ushtarë të krahut perendimor të Epirit nga Malet
Keravne deri në Artë dhe vendosi atje Arvanitët (C. Jirecek, "Albanien in der
Vergangenheit").
Për Arvanitët në Peloponez, mendimet janë të ndryshme.
Disa caktojnë vendosjen e tyre në More në shek e 13-të dhe të tjerë shumë më
herët, bashkë me zbritjen e sllavëve (Sathas, Momsen, Kourtios).
Në të njejtën kohë Arvanitët e
Thessalisë kryen fushata kundër Dukatit Katalonas dhe Patrës së re. Por, me mbizotërimin e Stefan Dushanit,
filluan që të kërkonin vende të reja që të vendosen. Paralelisht,
katalonasit, duke dashur që të përfitojnë nga aftësitë luftarake të
arvanitasve dhe të mbrohen nga Serbët e Thessalisë, pranuan pas vitit 1350,
familje arvanitase (nuk dihet sa) dhe i vendosën në Fthiotidha deri në Lumun
Sperhio (të cilin e quanin Eladha!).
Në një artikull të mëhershëm për
Kompaninë Kataloniane në Protothema.gr, kemi përmendur se pas betejës së
Kopaidhas (ose Almirosë) më 1311, Dukati i Katalonasve, përfshinte Athinën
dhe pjesën tjetër të Atikës, Boecinë dhe Fthiotidhan dhe arrinte deri, rreth,
kufirit të Thessalisë.
Vendosja e Arvanitasve në Atikë
Në arkivin mbretëror të Barcelonës, janë
shpëtuar ndër to disa dokumenta të mbretërisë së Aragonisë dhe në njërin prej
tyre shkruhet: "Ekspozitë e hollësishme e kryepriftërinjëve dhe
fisnikëve të dukatit të Athinës dhe të Patrës së Re gjatë kohës në të cilën
ndodheshin nën zotërimin e Don Petros së IV-ët (1377).
Në këtë raport, përmendet së bashku
me Katalonasit e tjerë me titu dhe Konti i Mitrës ( Dhimitriadhës së lashtë
në lindje të Volos), " i cili mund të ketë rreth 1500 kalorës
Arvanitas".
Më 1374, Dukati Katalonas, i Athinës
kalonte momente të vështira. Ekzistonin mosmarrveshje të brendshmë ndërmjet
titullarëve të Kompanisë Katalonase. Si përfundim, posti u nda në dy princa
Aragonas dhe iu dha djalit të Alfonsit Fadrigu Bonifatit, Egjina dhe nipt të
Ludovikut, Dukati i Athinës. Duke përfituar nga kjo mosmarrveshje, baroni i
Vostitsas (Egjiut) dhe Kastelan i Korinthit, Nerio Axhangioli, rretho
Megaran. Rojet e qytetit, u mbyllën në dy kështjellat e sja, Alkanthin dhe
Karia dhe luftuan në mënyrë heroike. Udhëheqësit e dukatit, që t'i
përforconin dërguan rojet e Livadhiasë
me Frangisco Lionel dhe rojet e Athinës me Dhimitër Rendin.
Rendi, përmendet për herë të parë në
arkivat e Palermos, në vitn 1366, si një noter i Athinës, në një dokument me
të cilin mbreti i Siçelisë Frederiku i III-të vulos dhe rinovon privilegjet e
regjistrimit si qytetar katalanas së tij.
Mgjth rrezistencën e guximshme,
Katalanasit më në fund detyrohen që të largohennga Megara, të cilën e kaluan
nën pushtetin e firencianit Nerio Axhaiolit. Me sa duket preferuan që të
japin të gjitha forcat e tyre për mbrojtjen e Athinës.
Me të vërtetë Nerio, nuk shkoi përtej
Megaras.
Ndërkaq më 1379, një tjetër
"kompani" luftëtarësh Frangë, e përafërt me atë të Katalanasve,
depërton në Thessali, me qëlim që të pushtojë Dukatin e Athinës dhe të ecë më
pas në More.
Përbëhet nga Spanjollë, Baskë dhe
Francezë. Këta mbetën në histori si Navarë. Katalanasit e rënë, dorëzojnë
qytetet një pas një bashkë me kështjellat e tyre.
Konti Mitra braktisi Magnesinë dhe
Fthiotidhan dhe tërhiqet me arvanitasit e tij në Salona, që të bashkohet me
Ludovik Fadrijo ë kishte atje qëndrën e tij si kont i Salonës dhe këshilltar
i dukatit të Athinës.
Livadhia dhe Thiva bien në duart e
Navarëve të cilët tashmë rrethojnë Athinën. Sërishs Dhimitër Rendi, së bashku
me komandantin e Akropolit treguan një rrezistencë heroike që të largonin
Navarët të cilët u larguan nga Atika.
Mbizotëruesi i dukatit Katalonas,
mbreti i Aragonisë Petroja i IV-ët shkruan në Prill të vitit 1381 nga
Saragoza një lavdërim drejtuar Rendit dhe të gjithë të banorëve të tjerë
Arvanitë "në kufij të Greqisë".
K. Biri shkruan se Dh Rendi ka
mundësi të madhe që të ishte Arvanitas. Mbiemri Rendi ose Riendi nuk kishte
ndonjë kuptim në greqisht. Është mbiemër arvanitas dhe do të thotë "i
rëndë,i rëndomtë, i mërzitshëm".
E njejti mbiemër ekziston në fshatrat arvanitas të Vohas në Korinth ku ishin
të vendosur Arvanitët.
Në Boeci ekzistonin Arvanit të
vendosur që prej vitit 1272. Siç përmendet në aktin e themelimit të
manastirit të Makrinitsës (1272), ekzistojnë të paktën dy vendbanime me
emërtime arvanitase: Kaprena (Heronia) dhe Skripu (Orhomenos). Fjala Kaprena
në gjuhën arvanitase do të thotë "vend me sorkadhe" dhe fjala
"Skripu", i Kripur.
Ndër të tjera, mbreti i Petro i IV-ët
që të theksonte moralin e nënshtetasve të tij në Dukatin e Athinës por dhe
organizim sa më të mirë, dërgoi në Greqi një këshilltar të përgjithshëm,
Filippo Delmau, nënkont të Rokavertit, një prej politikanëve më të
rëndësishëm të Oborrit të tij.
Rokaverti duke dashur që të përforcojë
mbrojtjen e dukatit, i shkruan Petros së IV-ët të Aragonisë: "Nënkonti.
Na luten që të duam t'i japim privilegje çdo heleni dhe çdo arvaniti që do të
donte të vinte në dukatin e Athinës që të jetë i çliruar nga taksat për dy
vjet".
Paralelisht iu dha dhe pjesë
bujqësore ose blektorale. O Rokaverti u kthye shpejt në Spanjë, për nevojat e
mbretit të Aragonisë. E pasoi kalorësi Ramon de Vialanova, i po ashtu i denjë
dhe i barabartë me atë që u largua në inteligjencë dhe në aktivitet.
Pasi Petroja i IV-ët dha lejën që i
ishte këkuar nga Rokaverti, Ramon de Vilanova solli shumë Arvanitas nga
dukati i Ipatit dhe i vendosi në kalimin e Thermopiles dhe në fshatrat
Livanatës, Tragana,, Mazi, Proskina, Martino, Malesina dhe Larimna.
Paralelisht, vendosi të tjerë rreth Elikonas, në fshatrat Qiriaki, Zeriki,
Zagaras, Hostia, Domvrena, Sahu, Vrastamites, Sulinari, Stroviki dhe në 30 të
tjera në zonën e Boecisë.
Këta Arvanitë kishin prejardhje
kryesisht nga Magnisia dhe pjesën tjetër të Thessalisë u ishin shtrirë
serbët.
Por dhe (Arvanitët) Liosët de një
pjesë nga Malakasët dhe Mazarakasit, pas disfatës së tyre nga Thoma
Preliubotiç, u vendosën në dukatin e Athinës nga Ramon de Vilanova.
Kalorësi katalanas i vendosi në vijën
e dytë të mbrojtjes e cila mbronte
Atikën nga ana veriore dhe perendimore. Liosët u vendosën në Katadema:
Liosia, Kamatero dhe Hasia, që të mbrojnë fushnaltën nga rruga e Thriasios
dhe rrugën e Filis.
Le të themi këtu se Dhema ( Dhesis
ose Katadhema) gjendet në perëndim të Liosës së Epërme të sotme dhe prej
andej kontrrollohej i gjithë krahu perendior i Atikës. Në lashtësi, Dhema
ishte murr i gjatë rreth 4 km, në hyrje të fushnaltës, ndërmjet Parnithas dhe
Egaleos. Është interesante që vetëm Katadhema ndryshoi emër dhe mori atë të
Liosias, ndërsa Kamateroja dhe Hasia, ruajtën emrat e tyre
Të tjerë Liosë dhe Marakas u vendosën
në ngushticë të Filis.
Ndoshta dhe Kriekuqias, i përkiste
farës së Liosias, dhe ishte udhëheqës i vendbanimit me të njejtën emër
(Kriekuqi ose Erithres) që ruante daljen e tij nga ana e Ezopit.
Për ta mbyllur, Malakasenjtë u
vendosën në një vend në anën lindore, në hyrje të Atikës nga krahu i grykës
ndërmjet Parnithash dhe Mavrovunit.
Siç mund të shikojmë pra, vendosja
masive e arvanitasve në Atikë ndodhi rreth vitit 1382 nga Katalanezët. Me
këtë datë bie dakort dhe Spiridhon Lambro, i cili në "Epetiris tou Parnassou"
(1896) , në tekstin me titull " Nomenklatura e Atikës dhe ambientit ku u
vendosën shqiptarët", konsideron si fillim të vendosjes së arvanitëve në
Atikë vitin 1382 dhe si vit të vendosjes së tyre masive vitin 1402.
Me shtrirjen e Arvanitëve të Atikës
dhe toponimet të cilat herë drejt, herë në mënyrë të gabuar konsiderohen si
arvanitase,do të merremi në një artikull tjetër në ditët në vijim në
protothema.gr.
Burime Bibliografike:
Κώστας Η. Μπίρης, «ΑΡΒΑΝΙΤΕΣ, ΟΙ ΔΩΡΙΕΙΣ ΤΟΥ
ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ», Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, 2005.
Αλέξανδρος Ηρ. Γέροντας, «Οι Αρβανίτες της
Αττικής», Αθήνα, 1984.
Φερντινάντ Γκρεγκορόβιους, «Μεσαιωνική Ιστορία
των Αθηνών», Εκδόσεις Κριτική, 1994.
William Miller, «Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα
(1204-1566)», Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 1990.
Δημήτριος Καμπούρογλου, «Ιστορία των
Αθηναίων», εκδόσεις Πελεκάνος.
|
