1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ ΕΟΡΤΗ ΠΕΡΙΤΟΜΗΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ

 

ΠΕΡΙΤΟΜΗ

1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ ΕΟΡΤΗ  ΠΕΡΙΤΟΜΗΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ

Μία ἀπὸ τὶς Δεσποτικὲς ἑορτὲς εἶναι καὶ ἡ Περιτομή τοῦ Κυρίου, ποὺ γίνεται τὴν 1^η Ἰανουαρίου.

Θεωρῶ ἀναγκαία τὴν δι’ ὀλίγων ἀναφορὰ στὴν Περιτομή. Οἱ πρῶτες ἀναφορὲς γιὰ τὴν περιτομὴ ἔρχονται ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο καὶ Αἰθιοπία. Στὴν Αἴγυπτο μάλιστα βρέθηκαν καὶ ἀνάγλυφες στῆλες μὲ τὴν τέλεσι τῆς περιτομῆς. Βεβαίως δὲν ἀναφέρονται σχέσεις λατρευτικὲς μὲ τὴν τελετὴ, ἀλλὰ τὸ πιθανότερον εἶναι ὅτι λόγοι ὑγιεινῆς ὁδήγησαν, τοὺς ἀνατολῖτες γενικά, στὴν ἐφαρμογή της. Μία μαρτυρία τοῦ Ἡροδότου μᾶς πληροφορεῖ ὅτι πιθανὸν ἀπὸ τοὺς Αἰγυπτίους τὴν παρέλαβαν οἱ Ἑβραῖοι, ὅμως ὅταν οἱ Ἑβραῖοι πῆγαν στὴν Αἴγυπτο ἦσαν ἤδη περιτμημένοι Ἀργότερα τὸ Κοράνιο ἐπέβαλε τὴν περιτομὴ γιὰ ὅλους τοὺς ἄρρενες, καὶ γιὰ τοὺς ἐξισλαμισμένους γενικά, καὶ σήμερα οἱ ἁπανταχοῦ μωαμεθανοί τὴν ἐρφαμόζουν, καὶ θεωρεῖται ἐκ τῶν ὧν οὐκ ἄνευ ὡς θρησκευτικὴ ὑποχρέωσις.

Τὶ εἶναι ὅμως ἡ περιτομή; Πρόκειται βασικὰ γιὰ μία χειρουργικὴ ἐπέμβασι, κατὰ τὴν ὁποία ἀφαιρεῖται κυκλοτερικὰ ἡ ἄκρη τοῦ δέρματος τοῦ ἀνδρικοῦ μορίου. Κατὰ παράδοσι γίνεται ἀπὸ τὸν πατέρα τοῦ παιδιοῦ. Ἐπειδὴ δημιουργοῦνται προβλήματα ὑγείας, σήμερα γίνεται ἀπὸ εἰδικευμένους ἰατροὺς. Σὲ κάθε περίπτωσι πρόκειται γιὰ μία οἰκογενειακὴ ἑορτή, καὶ σὲ κάποιους λαοὺς σημαίνει τὴν ἐνηλικίωσι καὶ τὴν ἔνταξι στὴν τάξι τῶν ἀνδρῶν μὲ δικαίωμα συμμετοχῆς στὴν κοινωνικὴ καὶ πολιτικὴ ζωὴ τῆς κοινότητος καὶ ἀνάληψι θέσεων καὶ καθηκόντων.

Θὰ μποροῦσα νὰ μακρύνω τὸν λόγο μὲ ἀναφορὲς στὴν ἰστορία τῆς περιτομῆς, διότι τὸ «ἔθιμο», ποὺ προσέλαβε μὲ τὸν μωαμεθανισμό θρησκευτικὴ χρειά, δοκιμάσθηκε. Ἐπιβλήθηκε, ἀλλά, κατὰ καιροὺς καὶ ἀποδοκιμάσθηκε καὶ ἀπαγορεύθηκε. Στὴν Αἴγυπτο μάλιστα κατὰ τοὺς Ἑλληνιστικοὺς χρόνους οἱ Ἑβαῖοι στὶς θέρμες ντρέπονταν νὰ ἐμφανισθοῦν περιτμημένοι καὶ προέβαιναν σὲ χειρουργικὲς ἐπεμβάσεις (Ἐπίσπασις) γιὰ νὰ καλύψουν τὴν περιτομή.

Γιὰ μᾶς τώρα τοὺς Χριστιανοὺς ἡ Περιτομὴ εἶναι σημεῖο, τὸ ὁποῖο παραδόθηκε - ἀπαιτήθηκε ἀπὸ τὸν Θεό. Ἀποτελεῖ θρησκευτικὴ πρᾶξι καὶ εἶναι φανερὸ σημεῖο τοῦ καθενὸς ὅτι ἀνήκει στὸν λαό τοῦ Θεοῦ. Ἡ συμφωνία ἔγινε μεταξὺ Θεοῦ καὶ Ἀβραὰμ μὲ ὅλο του τὸ γένος – τὸ σπέρμα τοῦ Ἀβραάμ. Παραθέτω μεταφρασμένα τὰ σχετικὰ χωρία ἀπὸ τὸ 17^ο  κεφ. τῆς Γενέσεως:

10. Σημάδι καὶ ἐμφανὲς γνώρισμα τῆς συμφωνίας μεταξὺ ἐμοῦ καὶ ὑμῶν μὲ τοὺς ἀπογόνους σου καὶ μὲ ὅλες τὶς γενεὲς τῶν ἀπογόνων σου, ὅτι θὰ τηρήσετε τὴν διαθήκη μου εἶναι τοῦτο. Ἀπὸ τώρα καὶ στὸ ἐξῆς θὰ περιτέμνεται κάθε ἀρσενικό τέκνο σας… 12. Κάθε ἀρσενικὸ παιδὶ θὰ περιτέμνεται ὀκτὼ ἡμέρας μετὰ τὴν γέννησί του, κάθε ἀρσενικὸ σὲ ὅλες τὶς γενεές σας, ὅπως καὶ ὁ δοῦλος… Θὰ εἶναι ὑποχρέωσις ἀπορρέουσα ἀπὸ τὴν συμφωνία μας, ποὺ θὰ ἰσχύει αἰώνια… 14. Κάθε ἀρσενικό, τοὺ ὁποίου δὲν περιεκόπη ἡ σάρκα τῆς ἀκροβυστίας του κατὰ τὴν ὀγδόη ἡμέραν ἀπὸ τὴν γέννησί του καὶ ἔμεινε ἀπερίτμητο, θὰ ἐξολοθρευθῆ ἀπὸ τὴν φυλή του, διότι κατεφρόνησε καὶ καταπάτησε τὴν ἐντολή μου”.

Ὁ Ἀβραὰμ πιστὸς στὴν συνθήκη - συμφωνία ποὺ ἔγινε μὲ τὸν Θεό περιέτεμε ὅλους τοὺς ἄρρενες τῆς φυλῆς του, ποὺ ἔγιναν ὁ λαὸς τοῦ Θεοῦ. Καὶ ὁ ἴδιος ὁ Ἀβραάμ, παρὰ τὴν ἡλικία του ὑπέστη τὴν περιτομή. «Κατὰ δὲ τὴν ἡμέραν, ποὺ περιέκοψεν ὁ Ἀβραὰμ καὶ τὴν δική του σάρκινη ἁκροβυστία, ἦταν ἐνενήκοντα ἐννέα ἐτῶν» (Γέν.17,24). Γιὰ ὅλους τοὺς Ἰουδαίους καὶ μέχρι σήμερα ἰσχύει ὁ Νόμος. Τὴν ὀγδόη ἡμέρα ἀπὸ τὴν γέννησι τοῦ ἀρσενικοῦ τέκνου γίνεται ἠ περιτομή. Κατὰ κανόνα στὴν Συναγωγή. Πρόκειται γιὰ οἰκογενειακὴ θρησκευτικὴ ἑορτή. Θυμίζω ὅτι ὅταν κατηγόρησαν τὸν Κύριο οἱ Φαρισαῖο ὅτι δὲν σέβεται τὴν ἁργία τοῦ Σαββάτου καὶ θαυματουργεῖ κατὰ παράβασι τοῦ Νόμου, ὁ Κύριος ἀπάντησε: «Ἐὰν ὑποχρεωτικὰ γίνεται ἡ περιτομὴ Σάββατο, γιὰ νὰ μὴ καταλυθῆ ὁ νόμος τοῦ Μωυσῆ, ποὺ ὁρίζει τὴν ὀγδόη ἡμέρα νὰ γίνεται, ἐκδηλώνετε ὅλη τὴν πικρία σας ἐναντίον μου, διότι ὁλόκληρο ἄνθρωπο τὸν ἔκαμα ὑγιῆ κατὰ τὴν ἡμέρα τοῦ Σαββάτου!» (Ιω. 7,23 ).

Ἡ περιτομὴ ἦταν, κατὰ κανόνα, καὶ ἡμέρα ὀνοματοδοσίας τοῦ παιδιοῦ.

Στὴν Παλαιὰ Διαθήκη πέρα ἀπὸ τὴν ἀφαίρεσι μέρους τοῦ δέρματος γίνεται λόγος γιὰ «περιτομὴ καρδίας», εἰδικὰ στὸ Δευτερονόμιο. (10,16). Δηλ. ὅπως λέμε γιὰ τὴν νηστεία ὅτι δὲν ἀρκεῖ ἡ στέρησις τροφῶν, ἀλλὰ ἀπαιτεῖται ἡ ἀποφυγὴ τῆς ἁμαρτίας. Προστίθεται ἀξία πνευματικὴ, ὅπως εἶναι ἡ ἀποκοπὴ τῆς ἁμαρτίας.

Στὴν Καινὴ Διαθήκη μὲ τὸν ὅρο περιτομὴ γίνεται μία διάκρισις μεταξὴ τῶν πρώτων Χριστιανῶν. Περιτομὴ λέγονται συνεκδοχικὰ οἱ προερχόμενο ἐξ Ἰουδαίων, ἐφ’ ὅσον κατὰ τεκμήριον ἦσαν περιτμημένοι. Ἀκροβυστία λέγονταν οἱ Χρισταινοὶ οἱ προερχόμενοι ἐξ Ἐθνικῶν. Καὶ ἐδῶ προέκυψε σοβαρὸ θέμα, ἐπειδὴ οἱ ἐξ Ἰουδαίων ἐπέμεναν ὅτι πρέπει καὶ οἱ Ἐθνικοὶ νὰ περιτέμνωνται. Ὁ κίνδυνος εἶναι προφανής, νὰ θεωρηθῆ ὁ Χριστιανισμὸς μία παραλαγὴ τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ. Τὴν λύσι ἐδωσε ἡ Ἀποστολικὴ Σύνοδος τῶν Ἰεροσολύμων τοῦ 49 μ.Χ. (Πραξ. κεφ.15). Κατ’ αὐτὴν δὲν θεωρεῖται ἀναγκαία ἡ περιτομή, ἀλλ’ οὔτε καὶ ἡ ἀκροβυστία ἔχει σημασία στὴν νέα κατάστασι, τὴν ἐν Χριστῷ. Σημασία ἔχει ἡ τήρησις τῶν ἐντολῶν «Ἡ περιτομὴ οὐδέν ἐστι, καὶ ἡ ἀκροβυστία οὐδέν ἐστιν, ἀλλὰ τήρησις ἐντολῶν Θεοῦ» (Α΄Κορ. 7,19). Ἡ καινὴ κτίσις· «Ἐν γὰρ Χριστῷ Ἰησοῦ οὔτε περιτομή τι ἰσχύει οὔτε ἀκροβυστία, ἀλλὰ καινὴ κτίσις (Γαλ. 6,15). Ἡ περιτομὴ καρδίας· «οὐ γὰρ ὁ ἐν τῷ φανερῷ Ἰουδαῖός ἐστιν, οὐδὲ ἡ ἐν τῷ φανερῷ ἐν σαρκὶ περιτομή, ἀλλ᾿ ὁ ἐν τῷ κρυπτῷ Ἰουδαῖος, καὶ περιτομὴ καρδίας ἐν πνεύματι, οὐ γράμματι, οὗ ὁ ἔπαινος οὐκ ἐξ ἀνθρώπων, ἀλλ᾿ ἐκ τοῦ Θεοῦ»(Ρω.2,28-29). Περιτομὴ Χριστοῦ καὶ περιτομὴ ἀχειροποίητος· «Ἐν ᾧ καὶ περιετμήθητε περιτομῇ ἀχειροποιήτῳ ἐν τῇ ἀπεκδύσει τοῦ σώματος τῶν ἁμαρτιῶν τῆς σαρκός, ἐν τῇ περιτομῇ τοῦ Χριστοῦ» (Κολ. 2,11).

Καὶ ὁ ἀπόστολος Παῦλος ὑπῆρξε πολέμιος τῆς περιτομῆς, ἂν καὶ περιτμημένος· «Περιτομῇ ὀκταήμερος, ἐκ γένους Ἰσραήλ, φυλῆς Βενιαμίν, Ἑβραῖος ἐξ Ἑβραίων, κατὰ νόμον Φαρισαῖος» (Φιλιπ. 3,5). Καὶ μάλιστα περιέτεμε καὶ τὸν Τιμόθεο γιὰ νὰ μὴ σκανδαλίση τοὺς Ἰουδαίους (Πραξ. 16,3).

Περιτμημένος ἦταν καὶ ὁ Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος· «Καὶ ἐγένετο ἐν τῇ ὀγδόῃ ἡμέρᾳ ἦλθον περιτεμεῖν τὸ παιδίον, καὶ ἐκάλουν αὐτὸ ἐπὶ τῷ ὀνόματι τοῦ πατρός αὐτοῦ Ζαχαρίαν» (Λκ. 1,59). Φαίνεται, ἐδῶ καὶ παρακάτω, καθαρὰ ὅτι ἡ περιτομὴ καὶ ἡ ὀνοματοδοσία συμπορεύονται.

Θεωρήθηκε ἀκόμα ἡ περιτομὴ ὡς προτύπωσις τοῦ χριστιανικοῦ Βαπτίσματος. Διότι ὅπως ἀποκόπτεται ἕνα μέρος τῆς σαρκός, καὶ προσμετριέται ὁ περιτμημένος ὡς μέλος τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ, ἔτσι ἀποκόπτεται μὲ τὸ βάπτισμα ἡ ἁμαρτία καὶ γίνεται ὁ βαπτισμένος μέλος τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Θεοῦ.

 

Ἡ Περιτομὴ τοῦ Κυρίου

Καὶ βεβαίως περιετμήθη καὶ ὁ Χριστός· «Καὶ ὅτε ἐπλήσθησαν αἱ ἡμέραι ὀκτὼ τοῦ περιτεμεῖν παιδίον, καὶ ἐκλήθη τὸ ὄνομα Ἰησοῦς, τὸ κληθὲν ὑπὸ τοῦ ἀγγέλου πρὸ τοῦ συλληφθῆναι αὐτὸν ἐν τῇ κοιλίᾳ» (Λκ 2,21). Σε ἕνα μόνον χωρίο ὁ εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς καταχωρεῖ στὸ εὐαγγέλιό του τὸ γεγονὸς τῆς περιτομῆς τοῦ Κυρίου. Ἔτσι εἶναι ἡ Ἁγία Γραφή, εἶναι ἀλήθεια χωρὶς συναισθηματισμό. Γίνανε ὅλα πάντως σύμφωνα μὲ τὸν Νόμο. Ἔγινε ἡ περιτομὴ τὴν ὀγδόη ἀπὸ τὴν ἡμέρα τῆς γεννήσεως, καὶ ἡ ὀνοματοδοσία τοῦ παιδίου. Τελέσθηκε στὴν Συναγωγὴ τῆς Βηθλεέμ, μὲ τὴν παρουσία συγγενῶν καὶ φίλων. Καὶ βεβαίως προβλεπόταν ἀπὸ τὸ τυπικὸ ἡ παρουσία τουλάχιστον δέκα προσώπων στὴν τελετή.

Ἔχει ἰδιαίτερη σημασία ἡ Περιτομὴ τοῦ Ἰησοῦ, διότι εἶναι μία ἀπόδειξις τῆς Ἐνανθρωπήσεως τοῦ Κυρίου. Ὁ Ἰησοῦς προσέλαβε ἀνθρώπινη σάρκα, καὶ πάνω σὲ αὐτὴν ἔγινε ἡ περιτομή. Κλείνει τὰ στόματα τῶν ἀρνητῶν τῆς πραγματικῆς παρουσίας τοῦ Κυρίου, ποὺ ἀρνούμενοι τὴν πραγματικὴ σάρκωσι, ἀποδεχονται τὴν κατὰ δόκησι καὶ φαντασία μορφὴ τοῦ Χριστοῦ. Ἂν δὲν γινόταν ἡ Περιτομὴ εὔκολα θὰ μποροῦσαν νὰ στηρίζουν τὴν ἄρνησι καὶ ἀπόρριψι τῆς ἐνσάρκου παρουσίας τοῦ Κυρίου. Τὸ πρόσλημμα τῆς σαρκὸς ἦταν ἀπὸ τὴν Θεοτόκο Παρθένο Μαρία, ποὺ εἶναι καὶ μάρτυς καὶ συμμέτοχος σὲ ὅλο τὸ μυστήριο.

Ὁρίσθηκε ἀπὸ τὴν στιγμὴ τῆς καθιερώσεως τῆς περιτομῆς στὴν συμφωνία Θεοῦ καὶ Ἀβραάμ, νὰ τελῆται αὐτὴ τὴν ὀγδόη ἡμέρα ἀπὸ τὴν γέννησι τοῦ ἄρρενος τέκνου. Θὰ μποροῦσε νὰ γίνεται τὴν δεκάτη, τὴν ἕκτη ἢ ὁποιαδήποτε ἄλλη προθεσμία. Γιατὶ τὴν ὀγδόη; Διότι ἡ ὀγδόη εἶναι ἡ ἡμέρα τῆς Ἀναστάσεως.

Ὁ Ἰησοῦς δὲν εἶχε ἀνάγκη ἀπὸ τὴν περιτομὴ γιὰ νὰ γίνη μέλος τοῦ λαοῦ  τοῦ Θεοῦ. Τὴν ὑπέστη ὅμως. Γιατί;  Γράφει ὁ ἀπόστολος Παῦλος στὴν πρὸς Ρωμαίους ἐπιστολή· «Τέλος γὰρ νόμου Χριστὸς εἰς δικαιοσύνην παντὶ τῷ πιστεύοντι». Καὶ ἐπικαλούμενος τὸν Νόμο συμπληρώνει· «Μωϋσῆς γὰρ γράφει τὴν δικαιοσύνην τὴν ἐκ τοῦ νόμου, ὅτι ὁ ποιήσας αὐτὰ ἄνθρωπος ζήσεται ἐν αὐτοῖς» (Ρω. 10, 4-5). Ὅποιος δηλαδὴ ἐφαρμόσει τὸν Νόμο θὰ ζήση. Ὅμως στὴν πορεία τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ μὲ τὸν Νόμο κανένας δὲν μποροῦσε νὰ ζήση, διότι κανένας δὲν μπόρεσε νὰ ἐφαρμόση ὅλο τὸν Νόμο. Ὁ μόνος ποὺ ἐφάρμοσε ἀπόλυτα τὸν Νόμο εἶναι ὁ Χριστός. Δὲν παρέλειψε οὔτε τὴν Περιτομή. Τώρα ἔχει τὴν ἐξουσία νὰ συμπληρώση, νὰ καταργήση, νὰ ἀνανεώση τὸν Νόμο του, ποὺ παρέδωσε στὸ Σινᾶ. Ἂν δὲν ὑφίστατο τὴν Περιτομὴ, θὰ μπορῦσαν οἱ Ἰουδαῖοι νὰ  τὸν κατηγορήσουν γιὰ ἀδυναμία ἐφαρμογῆς τοῦ Νόμου, γι’ αὐτὸ καὶ τὸν καταργεῖ. Ὁ μόνος ποὺ τήρησε ἐπακριβῶς τὸν Νόμο του, στὴν θέσι του θὰ ἐπιβάλη τὴν Καινὴ πλέον Διαθήκη, γιὰ νὰ μπορέσουμε οἱ ἄνθρωποι νὰ ζήσουμε τὴν αἰώνια ζωή.

Ἡ Περιτομὴ τοῦ Κυρίου εἶναι μὲν μικρὴ Δεσποτικὴ ἑορτή, ἀλλὰ μὲ μεγάλη, ὅπως φαίνεται, σημασία καὶ θέσι στὸ σχέδιο τοῦ Θεοῦ γιὰ  τὴν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Μπῆκε τὸ ἑορτολόγιο τῆς Ἐκκλησίας μας κατὰ τὸν ἕβδομο αἰῶνα. Συμπερασματικὰ τὸ λέμε αὐτό, διότι μέχρι τότε τὴν πρώτη Ἰανουαρίου ἑορταζόταν μόνον ἡ μνήμη τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, καὶ δὲν φαίνεται νὰ ἑορταζόταν κάποια ἄλλη ἡμέρα καὶ νὰ ἔγινε μετάθεσις στὴν πρώτη Ἰανουαρίου.

Λίγα εἶναι καὶ τὰ τροπάρια γιὰ τὸ γεγονὸς τῆς Περιτομῆς. Παραθέτω ἐδῶ μέρος τοῦ Ἀπολυτικίου, ὅπου ἐμπεριέχεται ὅλο τὸ Μυστήριο τοῦ γεγονότος· «Μορφὴν ἀναλλοιώτως ἀνθρωπίνην προσέλαβες, Θεὸς ὢν κατ’ οὐσίαν πολυεύσπλαγχνε Κύριε, καὶ νόμον ἐκπληρῶν περιτομὴν καταδέχῃ σαρκικήν, ἵνα παύσῃ τὰ σκιώδη, καὶ περιέλῃς τὸ κάλυμμα τῶν παθῶν ἡμῶν…». Καὶ ἕνα μέρος ἀπὸ τὸ Κοντάκιο τῆς ἡμέρας· «Ὁ τῶν ὅλων Κύριος, περιτομὴν ὑπομένει, καὶ βροτῶν τὰ πταίσματα, ὡς ἀγαθὸς περιτέμνει· δίδωσι, τὴν σωτηρία σήμερον κόσμῳ…».

 

Δημ. Π. Ρίζος

Δρ θεολογίας-φιλόλογος

Περὶ λύχνων ἀφάς ἑορτῆς ἁγίου Νικοδήμου Ἁγιορείτου ‘23