ΤΟ ΒΑΡΥ ΠΡΟΝΟΜΙΟ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ- του Κορνήλιου Καστοριάδη - Pesha e rëndë e privilegjit të Perëndimit -Kornilios Kastoriadis

 

ΤΟ ΒΑΡΥ ΠΡΟΝΟΜΙΟ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ: Στην ιστορία της Δύσης υπάρχουν αναρίθμητες φρικαλεότητες, τις οποίες η Δύση διέπραξε τόσο εναντίον των άλλων όσο και εναντίον του ίδιου του εαυτού της. Οι φρικαλεότητες όμως δεν αποτελούν προνόμιο της Δύσης. Παντού στον κόσμο υπάρχει συσσώρευση φρίκης, είτε πρόκειται για την Κίνα, την Ινδία, την Αφρική πριν από την αποικιοκρατία, είτε για τους Αζτέκους. H ιστορία της ανθρωπότητας δεν είναι η ιστορία της πάλης των τάξεων. Είναι η ιστορία των φρικαλεοτήτων - αν και όχι μόνον αυτή. ΥΠΑΡΧΕΙ ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ ΕΝΑ ΘΕΜΑ ΠΡΟΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗ: το θέμα του ολοκληρωτισμού. Είναι ο ολοκληρωτισμός -όπως το νομίζω- η κατάληξη της τρέλας για κυριαρχία ενός πολιτισμού ο οποίος διέθετε τα μέσα εξόντωσης και χρησιμοποίησε την πλύση εγκεφάλου σε τέτοια κλίμακα που ποτέ άλλοτε δεν γνώρισε η Ιστορία; Είναι ο ολοκληρωτισμός ένα διεστραμμένο πεπρωμένο, εγγενές στη σύγχρονη εποχή, με όλες τις αμφισημίες που τη χαρακτηρίζουν; Είναι, μήπως, κάτι άλλο ο ολοκληρωτισμός; Για τη συζήτησή μας το θέμα αυτό, αν μπορώ να πω, είναι θεωρητικό. Και είναι θεωρητικό στο μέτρο που τις φρικαλεότητες του ολοκληρωτισμού η Δύση τις έστρεψε εναντίον των δικών της (των Εβραίων συμπεριλαμβανομένων). Είναι θεωρητικό στο μέτρο που η φράση «σκοτώστε τους όλους, ο θεός θα ξεχωρίσει τους δικούς του», δεν είναι φράση του Λένιν, αλλά ενός πολύ θεοσεβούμενου χριστιανού δούκα και ελέχθη όχι τον 20ό αλλά το 16ο αιώνα. Είναι θεωρητικό, στο μέτρο που οι ανθρώπινες θυσίες έχουν εφαρμοστεί αφειδώς και σε τακτά χρονικά διαστήματα από τις μη ευρωπαϊκές κουλτούρες κ.λπ. Το Ιράν του Χομεϊνί οπωσδήποτε δεν είναι προϊόν του Διαφωτισμού. ΥΠΑΡΧΕΙ ΟΜΩΣ ΚΑΤΙ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΤΗΝ ΙΔΙΟΜΟΡΦΙΑ, τη μοναδικότητα και το βαρύ προνόμιο της Δύσης: πρόκειται γι' αυτή την κοινωνικο-ιστορική αλληλουχία που ξεκινά στην αρχαία Ελλάδα και αρχίζει ξανά, από το 11ο αιώνα και μετά, στη δυτική Ευρώπη. Αυτή είναι η μόνη στην οποία βλέπουμε να προβάλει ένα πρόταγμα ελευθερίας, ατομικής και συλλογικής αυτονομίας, κριτικής και αυτοκριτικής. H πιο εντυπωσιακή επιβεβαίωση αυτού είναι ακριβώς ο λόγος ο οποίος καταγγέλλει τη Δύση. Διότι στη Δύση έχουμε τη δυνατότητα -τουλάχιστον ορισμένοι από εμάς- να καταγγέλλουμε τον ολοκληρωτισμό, την αποικιοκρατία, το δουλεμπόριο των Μαύρων, την εξόντωση των Ινδιάνων στην Αμερική. Όμως δεν έχω δει τους απογόνους των Αζτέκων, των Ινδών ή των Κινέζων να κάνουν μια ανάλογη αυτοκριτική. Απεναντίας, βλέπω ότι ακόμη και σήμερα οι Ιάπωνες αρνούνται τις θηριωδίες που διέπραξαν κατά το B Παγκόσμιο Πόλεμο. ΤΙΣ ΠΤΑΙΕΙ: Οι Άραβες καταγγέλλουν συνεχώς ότι για όλα τα κακά που τους ταλαιπωρούν εξαθλίωση, έλλειψη δημοκρατίας, διακοπή της εξέλιξης του πολιτισμού τους κ.λπ. ευθύνεται η αποικιοκρατία την οποία υπέστησαν από τους Ευρωπαίους. Ωστόσο, η αποικιοκρατία σε αρκετές αραβικές χώρες διήρκεσε στη χειρότερη περίπτωση εκατόν τριάντα χρόνια (έτσι συνέβη στην Αλγερία, 1830-1962). Όμως οι ίδιοι αυτοί Άραβες, πριν από την αποικιοκρατία των Ευρωπαίων, είχαν υποστεί για πέντε αιώνες το ζυγό των Τούρκων. H τουρκική κυριαρχία στην εγγύς και τη Μέση Ανατολή αρχίζει τον 15ο αιώνα και τελειώνει το 1918. Αλλά οι Άραβες, καθώς οι Τούρκοι κατακτητές τους ήταν ομόθρησκοί τους μουσουλμάνοι, δεν μιλούν για την κυριαρχία αυτή. ΠΑΝΤΩΣ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΡΑΒΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ σταμάτησε το 11ο με 12ο αιώνα, δηλαδή οκτώ αιώνες πριν καν να μπορεί να γίνει λόγος για την κατακτητική επέκταση της Δύσης. Εξάλλου και αυτή η ίδια η αραβική κουλτούρα βασίστηκε στις κατακτήσεις, την εξόντωση και τη λίγο έως πολύ βίαια επιβολή της ισλαμικής θρησκείας στους κατακτημένους πληθυσμούς. Στην Αίγυπτο το 550 μ.Χ. δεν υπήρχαν Άραβες, όπως δεν υπήρχαν Άραβες, τότε, ούτε στη Λιβύη ούτε στην Αλγερία ούτε στο Μαρόκο ούτε στο Ιράκ. Οι Άραβες που βρίσκονται τώρα εκεί είναι απόγονοι των κατακτητών που κυρίευσαν αυτές τις χώρες και που επέβαλαν, με ή χωρίς βία, στους τοπικούς πληθυσμούς τη δική τους θρησκεία. Δεν βλέπω όμως να γίνεται καμία κριτική αυτών των γεγονότων μέσα στο χώρο του αραβικού κόσμου. ΚΑΤΑ ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ, μιλάμε βεβαίως για το δουλεμπόριο των Μαύρων από τους Ευρωπαίους (16ος αιώνας και εντεύθεν), αλλά δεν μιλάμε ποτέ για το γεγονός ότι το δουλεμπόριο και η συστηματική υποδούλωση των Μαύρων στην Αφρική τα εγκαινίασαν Άραβες έμποροι (11ος - 12ος αιώνας και εντεύθεν, με τη συνενοχή - συμμετοχή, όπως πάντα, βασιλιάδων και φυλάρχων). Επίσης, δεν μιλάμε για το γεγονός ότι η δουλεία δεν καταργήθηκε αυθόρμητα σε καμία ισλαμική χώρα και ότι σε κάποιες από αυτές η δουλεία ισχύει ακόμη και σήμερα. ΔΕΝ ΘΕΛΩ ΝΑ ΠΩ ΜΕ ΚΑΝΕΝΑ ΤΡΟΠΟ ότι όλα αυτά απαλείφουν τα εγκλήματα που διέπραξαν οι Δυτικοί. Λέω μόνον ότι η ιδιαιτερότητα του δυτικού πολιτισμού έγκειται ακριβώς στην ικανότητά του της αυτοαμφισβήτησης και της αυτοκριτικής. Στην ιστορία της Δύσης, όπως και σε όλες τις άλλες ιστορίες, υπάρχουν θηριωδίες και φρικαλεότητες. Αλλά όμως μόνον η Δύση δημιούργησε την ικανότητα για εσωτερική αμφισβήτηση αμφισβήτηση των ίδιων των θεσμών και των ιδεών της εν ονόματι της λογικής συζήτησης μεταξύ των ανθρώπων, η οποία παραμένει ανοιχτή στο διηνεκές και δεν αναγνωρίζει έσχατο δόγμα. Κορνήλιος Καστοριάδης, Η άνοδος της ασημαντότητας (εκδ.Ύψιλον). Ο Κορνήλιος Καστοριάδης (Κωνσταντινούπολη, 11 Μαρτίου 1922 - Παρίσι, 26 Δεκεμβρίου 1997) ήταν Έλληνας φιλόσοφος, οικονομολόγος, επαγγελματίας ψυχαναλυτής από το 1973 και διευθυντής σπουδών στην Ανώτατη Σχολή για τις Κοινωνικές Επιστήμες. Συγγραφέας του έργου Η Φαντασιακή Θέσμιση της Κοινωνίας, διευθυντής σπουδών στη Σχολή Ανωτέρων Σπουδών Κοινωνικών Επιστημών του Παρισιού από το 1979, και φιλόσοφος της αυτονομίας, υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους στοχαστές του 20ού αιώνα. [Πηγή: www.doctv.gr]

Kornilios Kastoriadis       Në historinë e Perëndimit ekzistojnë mizori të panumërta, që janë kryer kundër të tjerëve, por edhe kundër vetes. Por mizoritë, nuk janë vetëm tipar i Perëndimit. Gjithkund në botë ndeshen mizori, qoftë kur bëhet fjalë për Kinën, Indinë e Afrikën para periudhës kolonizuese, qoftë për aztekët. Historia e njerëzimit, nuk është historia e luftës së klasave; është historia e mizorive, por jo vetëm.   Parashtrohet një temë për diskutim: ajo e totalitarizmit. A është totalitarizmi - sikurse mendoj – finalizimi i çmendurisë për mbizotërimin e një qytetërimi, i cili zotëronte mjetet shfarosëse dhe përdori taktikën e trushplarjes në një masë të tillë, që s’qe ndeshur më parë në historinë e njerëzimit?  A është totalitarizmi një destin pervers, i natyrshëm në kohën tonë, pavarësisht ambiguitetit që e karakterizon? Apo mos ndoshta është diçka tjetër totalitarizmi? Diskutimi ynë është teorik. Dhe është teorik, në kuptimin, që mizoritë e totalitarizmit Perëndimi i përdori kundër njerëzve të vet (duke përfshirë edhe hebrenjtë). Është teorik në masën, që shprehja “vritini të gjithë, Zoti do veçojë të vetët” nuk i përket Leninit, por një duke të krishterë të shekullit të 16-të, dhe jo të 20-të. Është teorik në masën, që flijimet njerëzore janë kryer në shkallë e në intervale të rregullta kohore nga kultura jo-europiane, etj. Irani i Khomeinit, sigurisht që nuk është produkt i Iluminizmit.   Ekziston ama diçka, që është tipar unik dhe privilegj i rëndë i Perëndimit: bëhet fjalë për vazhdimësinë social-historike, që ka si pikënisje Greqinë e lashtë dhe rifillon në Europën perëndimore nga shekulli i XI e më pas. Kjo është e vetmja kohë, që del në pah ideja e lirisë, e autonomisë individuale e kolektive, e kritikës dhe e autokritikës. Pohimi më mbresëlënës i kësaj ideje, është pikërisht arsyeja për të cilën akuzohet Perëndimi.   Sepse në Perëndim, kemi mundësinë - të paktën disa prej nesh- të akuzojmë totalitarizmin, kolonializmin, tregtinë e skllevërve të zinj, shfarosjen e indianëve të Amerikës. Por, nuk kam parë pasardhësit e aztekëve, të indianëve të Indisë ose të kinezëve të bëjnë një autokritikë të ngjashme. Në të kundërt, madje edhe sot, japonezët mohojnë mizoritë e kryera përgjatë Luftës së Dytë Botërore.   Çfarë e ka fajin: Arabët akuzojnë vazhdimisht kolonializmin europian për gjithë të këqijat e tyre, varfërinë, mungesën e demokracisë, ndërprerjen e zhvillimit të qytetërimit arab, etj. Ndërkaq, kolonializmi në shumë vende arabe, në rastin më të keq, zgjati njëqind e tridhjetë vjet (kështu ndodhi në Algjeri, 1830-1862). Vetë arabët, para kolonializmit europian, patën jetuar pesë shekuj nën sundimin turk. Sundimi turk në Lindjen e Mesme e të Afërt fillon në shekullin e XV dhe mbaron në 1918. Por, arabët, sikurse edhe pushtuesit e tyre turq kishin besim fetar të përbashkët, ndaj dhe nuk pëmendet sundimi i tyre.   Zhvilimi i kulturës arabe u ndal mes shekullit të XI e XII, domethënë tetë shekuj para shtrirjes pushtuese së Perëndimit. Për më tepër, edhe vetë kultura arabe u mbështet mbi pushtimet, shfarrosjen dhe imponimin disi të dhunshëm të fesë islame në popullsitë e pushtuara. Në Egjipt, në vitin 550 pas Krishtit, nuk kishte arabë, sikurse nuk kishte arabë në Libi, Algjeri, Marok e Irak. Arabët që ndodhen tashmë në këto troje, janë pasardhës të pushtuesve që sunduan ato vende dhe që imponuan, me dhunë ose jo në popullsitë vendase, fenë e tyre. Por, nuk shoh të ketë asnjë kritikë të këtyre ngjarjeve në hapësirën gjeografike të botës arabe.   Flasim për tregtinë e skllevërve të zinj nga europianët (shekulli i XVI e më pas), por nuk flasim kurrë për faktin që tregtinë e skllevërve dhe nënshtrimin sistematik të të zinjve në Afrikë, e përuruan për herë të parë tregtarët arabë (shek XI - XII dhe më tej me bashkëpunimin - bashkëfajësinë e mbretërve dhe prijësve). Gjithashtu, nuk përmendet fakti, që skllavëria nuk u ndalua në asnjë vend islamik dhe që në disa prej tyre, skllavëria vazhdon ende edhe sot).   Nuk dua të them, që gjithë sa sipërmenda, shlyejnë krimet e kryera nga perëndimorët. Dua vetëm të them, që veçanësia e qytetërimit perëndimor, qëndron pikërisht në aftësinë e tij të vetëdyshimit e autokritikës. Në historinë e Perëndimit, sikurse dhe në historitë e tjera, ekzistojnë terrore e mizori të shumta. Por, vetëm Perëndimi krijoi aftësinë për dyshim të brendshëm të vetë institucioneve e ideve të tyre në emër të bashkëbisedimit të arsyeshëm mes njerëzve, i cili mbetet  një diskutim i hapur në pafundësi, dhe nuk njeh një dogmë të epërme.       Kornilios Kastoriadis (11 mars 1922, Stamboll - 26 dhjetor 1997, Paris) ka qenë filozof i shquar, ekonomist, psikanalist dhe drejtor i EHESS (École des hautes études en sciences sociales) në Paris.   Përktheu : Eleana Zhako  Respublica.al Burimi: doctv.gr