Η ιστορία της παιδικής μου ηλικίας με τον Έλληνα φίλο μου Παύλο από το Β ' Παγκόσμιο Πόλεμο! Historia ime e fëmijërisë me mikun grek Pavlos nga Lufta e Dytë Botërore

 

Nga Dritëro Agolli   Fshati Menkulas, ku linda dhe kalova fëmijërinë dhe rininë e hershme, është në breg të lumit Devoll dhe shtrihet gjysmë ore më këmbë larg kufirit me Greqinë. Ne, djemtë e fshatit, shkonim për t’i kullotur lopët apo dhentë në kodrat e fshatit, përtej lumit, të cilat kishin dhe kanë një emër sllav: Poçrova.   Në këto kodra, që gjysmat ishin të fshatit tonë dhe gjysmat, matanë kufirit, lopët, lopët që kullosnim ne djemtë e Menkulasit, përziheshin me lopët që kullosnin djemtë e fshatrave greke. Dhe ne bashkoheshim: lopë dhe djem. Duke u bashkuar ua dinim emrin njëri-tjetrin: Pavllos, Markos, Spiros, Andonis, Kristos, Juniz e me radhë. Nuk rriheshim dhe nuk vriteshim. As nuk e dinim se çfarë ishim. Dinim se ishim njerëz që flisnim gjuhë të ndryshme. Ata thoshin, kur na takonin: -Jasu! Ne thoshim: -Njatjeta! Pastaj erdhën kohë të vështira. Ne nuk i nxirrnim lopët për t’i kullotur në Poçrava, në kufi. As djemtë e fshatrave grekë nuk i nxirrnin. Kishte filluar Lufta Italo-Greke. Në Poçrovë vërshëllenin dhe pëlcisnin gjylat e topave italianë dhe grekë. Atëherë në shtëpinë tonë erdhi një miku i tim eti, që e quanin Thomas, dhe që im atë i thoshte, Qirio Thomas. Ky Qirio Thomas kishte “ardhur” edhe më parë tek ne në shtëpi, se e kishim mik. Ai i binte violinës dhe im atë e merrte edhe në dasma dhe në festa. Por ishte luftë. Erdhi me të birin e tij Pavlin, që ishte nëntë vjeç, sa ç’isha edhe unë. Qirio Thomas i tha tim eti, me djalin Pavllon e vogël për dore: -Qirio Riza (Riza e kishte emrin im atë, Qirio Riza, mbaje në shtëpi Pavllon, se unë do të shkoj në luftë dhe nuk dihet se si do të ecë puna ime! -Lëre, Qirio Thomas! Pavllon do ta kemi si djalin tim! – tha im atë.   Dhe Pavllua qëndroi në shtëpinë tonë disa vjet. Flinim bashkë në një dhomë, hanim bashkë në një sofër dhe qeshnim e qanim bashkë. Ai mësoi shqip prej meje dhe unë mësova greqisht prej tij. E tillë ka qenë jeta e ballkanasve, bashkë i kanë ndarë gëzimet dhe bashkë hidhërimet. Kur në njërën shtëpi është bërë dasmë dhe i kanë rënë gërnetës, edhe në shtëpinë tjetër është dëgjuar kjo gërnetë. Kur është djegur njëra shtëpi, edhe tjetra është djegur. Kështu, filloi Lufta e Dytë Botërore. Poçrova u mbush me luftëtarë antifashistë shqiptarë dhe grekë. Unë e Pavllua më 1943 e 1944 ishim 12 e 13-vjeçarë dhe ishim korrierë partizanë! Në Operacionin e Qershorit të 1944 të nazistëve fshati im Menkulasi u dogj dhe ne shkuam matanë Poçrovës, në Greqi, atje në fshatin Revan, ku kishte shumë shqiptarë.   Më vonë, kur filluan sulmin gjermanët nga ajo anë, grekrit erdhën nga fshatrat tona. Vërtet, bashkë i kemi mbjellë pemët dhe bashkë i kemi ruajtur nga thatësira dhe ngrica. Edhe poezinë bashkë e kemi bërë. Naim Frashëri kur mësonte në shkollën Zosimea të Janinës pat shkruar në gjuhën greke poemën e famshme “Dëshira e vërtetë e shqiptarëve”, ku dëshiron që grekë e shqiptarë të jetojnë si vëllezër. Po edhe gjysmë shekulli më vonë pas Naimit në Zosimea të Janinës, erdhi në Korçë një poet grek, si konsull, si nëpunës diplomatik. Por ky nëpunës, edhe vetë nuk e dinte se do të bëhej një nga poetët më të mëdhenj të Greqisë dhe më 1963 do të merrte çmimin “Nobel”. As unë, as Pavllua më 1940, nuk e dinim që Seferis, si konsull i ambasadës greke në Korçë, më 1937 shkruante: …           (Bëhet fjalë për një poezi të shkrimtarit grek George Seferis të shkruar në Korçë).   Mua fati më ka sjellë jo vetëm të lexoj edhe të përkthej shumë poetë e prozatorë grekë, por edhe të njoh disa prej tyre, madje t’i kem edhe miqë, si Samarakis Antonis, që i kam shkruar edhe parathënien e romanit të tij “Gabimi”, përkthyer në shqip. Kam njohur poeten e famshme, miken e vendit tonë Rita Bumi Paba bashkë me të shoqin e saj, Nikon.   Por kam njohur edhe poetin dhe publicistin simpatik të Janinës, Llambros Mallamas. Mos themi pastaj që kam takuar edhe pritur artistin dhe kompozitorin e madh, Theodorakis. Kam njohur edhe poetin dhe skenaristin e filmave Asimogopoulas, që kishte një fytyrë si të gdhendur në gurë. Nuk mund ta harroj as piktorin e njohur grek, burrin e mençur Dhimitër Jolldashi, që duke më dhuruar një album të veprave të tij ka shkruar një autograf.   Dhimitër Jolldashi ka ardhur në Tiranë edhe më 1980 edhe është shoqëruar nga Odhise Paskali. Edhe atëherë më të dhënë një libër të tij me autograf. Por mua më ka mbetur në mendje, ai Pavllua, shoku i fëmijërisë, djali i Qirio Thomait, mikut të tim eti, për të cilin kam shkruar një tregim që është botuar në greqi në librin tim. Tregimi mban emrin e librit. Madje edhe libri fillon me këtë tregim.   Unë po jap vetëm hyrjen e këtij tregimi që është përkthyer jo vetëm në greqisht, por edhe në frëngjisht edhe në gjuhë të tjera: ….. Ja, kështu janë punët edhe hallet tona, të mirat edhe të ligat bashkë. http://www.gazetatema.net

Από τον Ντριτερό Αγκόλλι*   Το χωριό Μενκουλάς, όπου γεννήθηκα και πέρασα την παιδική ηλικία και την πρώιμη νεανική ηλικία, βρίσκεται στις ακτές του Δεαβολίου και εκτείνετε μόνο μισή ώρα από τα σύνορα με την Ελλάδα. Εμείς, τα αγόρια του χωριού, πηγαίναμε να βοσκίσουμε τις αγελάδες ή τα πρόβατα στους λόφους του χωριού, πέρα από το ποτάμι, τα οποία είχαν και έχουν μια σλάβικη ονομασία: Ποτσρόβα.   Στους λόφους αυτούς αλλά και στους μισούς πέρα από τα σύνορα, οι αγελάδες, οι αγελάδες που βόσκαμε εμείς τα αγόρια του Μενκουλάς, ανακατεύονταν με τις αγελάδες που έβοσκαν τα αγόρια των ελληνικών χωριών. Και γινόμασταν ένα: αγελάδες και αγόρια. Ενωμένοι ξέραμε το όνομα του ενός και του άλλου: Παύλος, Μάρκος, Σπύρος, Αντώνης, Χρήστος, Ιουνίς και με την σειρά. Δεν πλακωνόμασταν δεν σκοτωνόμασταν. Ούτε ξέραμε τι είμαστε. Ξέραμε πως είμασταν άνθρωποι που μιλούσαμε διαφορετικές γλώσσες. Εκείνοι έλεγαν όταν μας έβλεπαν: Γειά σου! Εμείς λέγαμε: Νιατιέτα (Μακροζωία)! Μετά ήρθαν δύσκολη καιροί. Εμείς δεν βγάζαμε τις αγελάδες για βοσκή στην Ποτσρόβα, στα σύνορα. Ούτε τα αγόρια από τα ελληνικά χωριά δεν τα έβγαζαν. Είχε ξεκινήσει ο ελληνοιταλικός πόλεμος. Στην Ποτσρόβα σφύριζαν και χτυπούσαν τα ιταλικά και ελληνικά κανόνια. Τότε ήρθε στο σπίτι μας ένας φίλος του πατέρα μου, ονομαζόταν Θωμάς και ο πατέρας μου έλεγε Κύριο Θωμάς. Αυτός ο κύριος Θωμάς είχε «έρθει» και άλλες φορές στο σπίτι μας διότι ήταν φίλος μας. Ήταν βιολιστής και ο πατέρας μου αυτόν έπαιρνε σε γιορτές και γάμους. Αλλά ήταν πόλεμος. Ήρθε με τον υιό του τον Παύλο, που ήταν εννιά χρονών, όσο ήμουν και εγώ. Ο κύριος Θωμάς είπε στον πατέρα μου, με τον μικρό Παύλο στο χέρι: Κύριε Ριζά (Ριζά ήταν το όνομα του πατέρα μου) Κύριε Ριζά κράτησε στο σπίτι σου τον Παύλο διότι εγώ θα πάω στο πόλεμο και δεν ξέρει κανείς πως θα πάει το πράγμα! – Άστον Κύριε Θωμά! Τον Παύλο θα τον έχω σαν τον υιό μου! – είπε ο πατέρας μου.   Και ο Παύλος κάθισε στο σπίτι μας για μερικά χρόνια. Κοιμόμασταν μαζί στο ίδιο δωμάτιο, τρώγαμε μαζί  στον ίδιο σοφρά και γελούσαμε και κλαίγαμε μαζί. Αυτός έμαθε αλβανικά από εμένα και εγώ έμαθα ελληνικά από αυτόν. Τέτοια ήταν η ζωή των βαλκανίων, όλα μαζί τα έχουμε μοιραστεί και τις χαρές και τις πίκρες. Όταν σε ένα σπίτι έχει γίνει γάμος και έπαιζε το κλαρίνο, και στο άλλο σπίτι ακουγόταν αυτό το κλαρίνο. Όταν έχει καεί το ένα σπίτι, έχει καεί και το άλλο. Έτσι ξεκίνησε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Η Ποτσρόβα γέμισε με αντιφασίστες πολεμιστές Έλληνες και Αλβανούς. Εγώ και ο Παύλος το 1943 και 1944 είμασταν 12 -13 ετών και είμασταν αγγελιοφόροι παρτιζάνοι! Στην Επιχείρηση του Ιουνίου του 1944 των ναζιστών, το χωριό μου το Μενκουλάς κάηκε και εμείς περάσαμε πέρα από την Ποτσρόβα, στην Ελλάδα, εκεί στο χωριό Ρέβαν, όπου υπήρχαν πολλοί Αλβανοί.   Αργότερα, όταν οι Γερμανοί επιτέθηκαν στην άλλη πλευρά ήρθαν οι Έλληνες στα χωριά μας. Αλήθεια, μαζί φυτέψαμε τα δέντρα, μαζί τα προφυλάγαμε από την ξηρασία και η παγωνιά. Και την ποίηση μαζί την έχουμε κάνει. Ο Ναίμ Φράσερη όταν σπούδαζε στην Ζωσιμαία των Ιωαννίνων είχε γράψει το φημισμένο ποίημα «Ο πραγματικός πόθος των Αλβανών», όπου εκφράζει την επιθυμία Έλληνες και Αλβανοί να ζουν σαν αδέρφια. Αλλά και μισό αιώνα αργότερα από τον Ναίμ στην Ζωσιμαία των Ιωαννίνων, ήρθε στην Κορυτσά ένας Έλληνας ποιητής, ως πρόξενος, ως διπλωματικός υπάλληλος. Αλλά αυτός ο υπάλληλος, ούτε ο ίδιος γνώριζε πως θα γινόταν ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες ποιητές της Ελλάδας και το 1963 θα έπαιρνε το βραβείο «Νόμπελ». Ούτε εγώ ούτε ο Παύλος το 1940 ξέραμε τον Σεφέρη που ως Πρόξενος του Ελληνικού Προξενείου στην Κορυτσάς το 1937 έγραφε:…..       (Πρόκειται για ένα ποίημα του Έλληνα Ποιητή Γιώργο Σεφέρη που γράφτηκε στην Κορυτσά). Εγώ είχα την τύχη όχι μόνο να διαβάσω αλλά και να μεταφράσω πολλούς Έλληνες ποιητές και πεζογράφους, αλλά και να γνωρίσω κάποιους εξ αυτών, όπως ο Σαμαράκης Αντώνης, που του έχω γράψει το πρόλογο του μυθιστορήματος « Το Λάθος», μεταφρασμένο στα αλβανικά. Έχω γνωρίσει την φημισμένη ποιήτρια  φίλη της χώρας μας την Ρίτα Μπούμη Παπά μαζί με τον σύζυγό της τον Νίκο. Αλλά έχω γνωρίσει και τον ποιητή και συμπαθητικό δημοσιογράφο των Ιωαννίνων τον Λάμπρο Μάλαμα. Για να μην πω μετά πως έχω υποδεχτεί και συναντήσει τον μεγάλο συνθέτη, τον Θεοδωράκη.  Έχω γνωρίζει και τον ποιητή και τον σκηνοθέτη ταινιών Ασημακόπουλο που είχε ένα πρόσωπο σαν σκαλισμένο στην πέτρα. Δεν μπορώ να ξεχάσω και τον γνωστό Έλληνα ζωγράφο, τον σοφό άνδρα Δημήτρη Γιολδάση, και χαρίζοντας μου μια συλλογή από τα έργα του μου έχει γράψει και αφιέρωμα.     Ο Δημήτριος Γιολδάσης έχει έρθει στα Τίρανα και το 1980 και τον συνόδευσε ο Οδυσσέας Πασχάλης. Και τότε μου έχει δώσει ένα βιβλίο του με αυτόγραφο. Αλλά εμένα μου έχει μείνει στο μυαλό μου, αυτός ο Παύλος, ο παιδικός μου φίλος, ο υιός του Κυρίου Θωμά, φίλου του πατέρα μου, για τον οποίο έχω γράψει και ένα διήγημα που δημοσιεύτηκε στην Ελλάδα στο βιβλίο μου. Το διήγημα κρατά το τίτλο του βιβλίου. Μάλιστα και το βιβλίο ξεκινά με αυτό το διήγημα. Εγώ θα σας δώσω μόνο την εισαγωγή του διηγήματος που έχει μεταφραστεί όχι μόνο στα ελληνικά αλλά και στα γαλλικά και σε άλλες γλώσσες:…. Να έτσι είναι οι δουλειές και τα προβλήματα μας, τα καλά και τα κακά, μαζί.   * Ντριτερό Αγγόλι (13 Οκτωβρίου 1931 – 3 Φεβρουαρίου 2017) Σπουδαίος Αλβανός ποιητής και συγγραφέας με πολλά έργα μεταφρασμένα σε πολλές γλώσσες .