Φωτο: Ιταλικό Σχολείο στο Δυρράχιο- Fotografi: Shkolla Italiane në Durrës.

 

Φωτο: Ιταλικό Σχολείο στο Δυρράχιο] Ο Burileanu ήταν διπλωμάτης της ρουμανικής πρεσβείας στη Ρώμη, βρισκόταν σε εντεταλμενη υπηρεσία και περιηγήθηκε (το 1904) διάφορες περιοχές της σημερινής Αλβανίας ώστε να πείσει τους Βλάχους να δηλώσουν Ρουμάνοι στην απογραφή που θα διενεργούνταν απο τον Χιλμή πασά. Στο βιβλίο του με τίτλο ''οι Ρουμάνοι της Αλβανίας'' γράφει: ''Στην ιταλική σχολή της πόλης [του Δυρραχίου] φοιτούν δεκαέξι άρρενες Ρουμάνοι μαθητές, επιδοτούμενοι με πέντε λίρες τον μήνα από τον Ιταλό πρόξενο. Κι εμείς; ''. Νωρίτερα όμως ανέφερε ότι, γενικά οι Βλάχοι του Δυρραχίου έχουν ελληνικά αισθήματα αλλά θα πρέπει να τους πλησιάσουν και να τους απομακρύνουν από τους Έλληνες. Αναλύοντας το σκεπτικό του αναφορικά με το θέμα του προσεταιρισμού των Βλάχων, αναφέρει και το παραπάνω παράδειγμα του ιταλικού σχολείου, για να κινηθεί κι η Ρουμανία με τον ίδιον τρόπο, ''ώστε να μπουν στο σωστό μονοπάτι -όπως λέει- και σύντομα η νέα γενιά να γίνει εντελώς δική τους''... Η καθηγήτρια Ελ. Νικολαϊδου στο βιβλίο της με τίτλο ''Ξένες προπαγάνδες και εθνική αλβανική κίνηση στις μητροπολιτικές επαρχίες Δυρραχίου και Βελεγράδων..'' γράφει: ''Όπως προέβλεπε ο Ελληνας Υποπρόξενος, θύμα του αμείλικτου προπαγανδιστικού πολέμου μεταξύ Ιταλίας και Αυστρίας στο Δυρράχιο έγινε ο εκεί ορθόδοξος πληθυσμός. Τα τεράστια ποσά που διαθέτονταν για τα σχολεία, τα οικοτροφεία, τα συσσίτια, το πολυάριθμο προσωπικό και την εξασφάλιση πρακτόρων, δεν δαπανώνταν για τους ευαρίθμους καθολικούς, που τους είχε αναλάβει κάτω από την προστασία της η Αυστρία, ούτε για τους ελαχίστους Ιταλούς, οι οποίοι ήταν εγκατεστημένοι στο Δυρράχιο. Ο στόχος ήταν το ορθόδοξο στοιχείο, τον προσεταιρισμό του οποίου επιδίωκαν και οι δυο Δυνάμεις. Όπως συμβαίνει τις περισσότερες φορές σε ανάλογες περιπτώσεις, ήταν φυσικό, με την αφθονία των υλικών μέσων που διέθεταν οι Ιταλοί, να σημειωθούν κατά τις πρώτες προσπάθειες εντυπωσιακά αποτελέσματα. Κατά το σχολικό έτος 1902-1903 οι Ιταλοί στο Δυρράχιο είχαν κατορθώσει να προσεταιριστούν έναν υπολογίσιμο αριθμό φτωχών ορθοδόξων οικογενειών, οι οποίες, εξ' αιτίας της πενίας τους, εμφάνιζαν και ρευστή εθνική συνείδηση. Η αντίδραση τόσο της Ορθόδοξης Εκκλησίας όσο και της ελληνικής προξενικής αρχής ήταν σθεναρή και έφερε αποτελέσματα. Ως τα τέλη Οκτωβρίου 1903 είχαν ξαναγυρίσει στα ελληνικά σχολεία 27 μαθητές, από εκείνους που είχαν εγγραφεί στο ιταλικό σχολείο.'' Η T. Toleva γράφει: ''Στο Δυρράχιο υπήρχε από χρόνια ένα ελληνικό σχολείο, όμως εξαιτίας των πολύ κακών και ακανόνιστων μισθών των δασκάλων είχε πέσει σε πολύ χαμηλό επίπεδο. Οι Αυστριακοί διπλωμάτες ήταν της άποψης ότι έπρεπε να εκμεταλλευτούν την κατάσταση και να κερδίσουν αυτούς τους Έλληνες μαθητές για το δικό τους σχολείο. Από την άλλη, οι Βλάχοι [σσ οι ρουμανίζοντες] σχεδίαζαν με τη βοήθεια της εγκατεστημένης στο Μοναστήρι ρουμανικής προπαγάνδας να ιδρύσουν στο Δυρράχιο ένα σχολείο με τη Ρουμανική ως γλώσσα μαθήματος. Αυτό το σχέδιο θα ήταν πιθανόν υλοποιήσιμο, αφού ένας από τους προπαγανδιστές του, ο οποίος προοριζόταν για δάσκαλος, είχε λάβει ήδη τον πρώτο μηνιαίο μισθό του. Ο βλάχικος πληθυσμός, λόγω της ελληνόφιλης στάσης του, μετείχε ελάχιστα στην περίσταση.'' [Πηγή: Theodora Toleva, Η επιρροή της Αυστροουγγαρίας στη διαμόρφωση του αλβανικού έθνους (1896-1908)]

Fotografi: Shkolla Italiane në Durrës.   Burileanu ishte dipllomat i ambasadës Rumune në Romë, gjendej i deleguar në shërbim dhe vizitoi (më 1904) zona të ndryshme të Shqipërisë së sotme në mënyrë që të bindte vllehët që të deklaroheshin Rumunë gjatë regjistrimit të popullatës që po realizohej nga Hylmi Pashai. Në librin e tij me titullin “Rumunët e Shqipërisë” shkruan: “Në shkollën italiane të qytetit (të Durrësit) studiojnë gjashtëmbëdhjetë djem, nxënës rumunë, me bursë pesë lira në muaj nga konsulli italian. Po ne?”. Por, më herët përmendi se, në përgjithësi vllehët e Durrësit kanë ndjenja helene por do të duhet që t’iu afrohen dhe t’i largojnë nga Grekët. Duke analizuar mendimin e tij në lidhje me çështjen e prozeletizmit e Vllehëve, përmend dhe shembullin e mësipërm të shkollës italiane, që të lëvizte dhe Rumania në të njejtën mënyrë “me qëllim që të hynin në monopatin e duhur – siç thotë- dhe shumë shpejt brezi i ri të bëhet plotësisht i tyre”...   Profesoarja El Nikolaidou në librin me titullin “Propaganda të huaja dhe lëvizja kombëtare shqiptare në zonën mitropolike të Durrësit dhe Velegradës..” shkruan: “Ashtu siç kishte parashikuar nënkonsulli Helen, viktima e luftës propagandistike të pamëshirshme ndërmjet Italisë dhe Austrisë në Durrës u bë atje dhe popullata orthodhokse. Shumat e stërmëdha që disponoheshin për shkollat, konviktet, vaktet, personelin e shumtë në numër dhe sigurimin e agjentëvë, nuk harxhohej për katolikët  e shumtë në numër, të cilët i kishte marrë nën mbrojtjen e saj Austria, as për italianët e paktë, të cilët banonin në Durrës. Shenjestra ishte elementi orthodhoks, tërheqjen  e të cilit e synonin që të dyja Fuqitë. Ashtu siç ndodh shumicën e herëve në rastet respektive, ishte e natyrshme, me bollëkun e mjeteve materiale që dispononin Italianët, të arriheshin gjatë përpjekjeve të para, rezultate impresionuese. Gjatë vitit shkollor 1902-1903, Italianët në Durrës ia kishin dalë që të tërhiqnin në numër të llogaritshëm të familjeve të varfëra orthodhokse, të cilat për shkak të urisë së tyre, kishin një ndërgjegjie kombëtare të paqëndrueshme. Reagimi sa i Kishës Orthodhokse sa dhe i përfaqësisë konsullore helene ishte i fortë dhe solli rezultate. Deri në fund të Tetorit të vitit 1903, ishin rikthyer në shkollat helene 27 nxënës nga ata që ishin regjistruar në shkollën italiane.”.   T Toleva shkruan: “Në Durrës kishte që vite më parë një shkollë helene, por për shkak të rogave shumë të këqija dhe të çrregullta të mësuesve kishte rrënë në një nivel shumë të ulët. Diplomatët austriakë ishin të mendimit që duhet të shfrytëzonin gjendjen e të tërhiqnin ata nxënës Helene për shkollën e tyre. Nga ana tjetër, Vllehët (pro rumunët) po përgatisnin me ndihmën e propagandës rumune të instaluar në Manastir që të themelonin një shkollë me gjuhën rumune si gjuhë mësimdhënieje. Ky plan do ishte sipas gjasave i realizueshëm, pasi një prej propagandistëve të tij, cili destinohej për mësuese, kishte marrë rogën e tij të parë mujore. Popullata vllehe, për shkak të pozitës së saj filohelene, merrte pjesë shumë pak në këtë rast.” [Burimi: Teodora Toleva. Ndikimi i Austrohungarisë në krijimin e kombit shqiptar (1896-1908)]