Ο Θεμιστοκλής Γερμένης και η Γαλλική Δημοκρατία της Κορυτσάς -Themistokli Gërmenji dhe Republika Franceze e Korçës

Ο Θεμιστοκλής Γερμένης και η Γαλλική Δημοκρατία της Κορυτσάς Ο Θεμιστοκλής Γερμένης γεννήθηκε στην Κορυτσά το 1871. Το επώνυμό του δήλωνε την καταγωγή του, από το χωριό Γερμένη, ψηλά σε αυχένα της οροσειράς της Πίνδου. Στο γεωγραφικό όριο ανάμεσα στην Ήπειρο και την Μακεδονία, κοντά στον δρόμο που συνδέει το Λιασκοβίκι με την Μπορόβα. Ο παππούς του Θεμιστοκλή, Δημήτριος είχε αφήσει το χωριό και είχε εγκατασταθεί στην Κορυτσά το 1860. Ο πατέρας του Αθανάσιος είχε ξενιτευτεί σε αναζήτηση καλλίτερης τύχης, αφήνοντας την γυναίκα του Κατερίνα μόνη στην Κορυτσά να προσπαθεί να μεγαλώσει πέντε παιδιά. Τον Θεμιστοκλή, τον Σπύρο, τον Τηλέμαχο, την Αλεξάνδρα και την Ευτέρπη. Ήταν μία καθαρά ελληνική οικογένεια όπου όλοι μιλούσαν τα ελληνικά το ίδιο καλά με τα βλάχικα. Ο νεαρός Θεμιστοκλής όταν τελείωσε το σχολείο αποφάσισε στα 21 του να αναζητήσει καλλίτερη τύχη στο Βουκουρέστι. Πολλοί βλαχόφωνοι έφευγαν για την Ρουμανία και οι περισσότεροι σχημάτιζαν σημαντικές περιουσίες. Μερικοί αποκτούσαν τεράστιες περιουσίες. Οι σημαντικότεροι ευεργέτες της Ελλάδας, Ζάππας, Σίνας, Αρσάκης κ.ά. ήσαν βλαχόφωνοι και μεγάλοι Έλληνες ευπατρίδεις που ευεργέτησαν αυτό που θεωρούσαν πατρίδα τους (ήσαν γεννημένοι Οθωμανοί υπήκοοι), διαθέτοντας τεράστια ποσά για κοινωφελή έργα. Η βλαχοφωνία τους βοηθούσε πολύ στην αποδοχή τους και στην εξέλιξη τους στην Μολδοβλαχία η οποία μετονομάστηκε σε Ρουμανία το 1866. Το Βουκουρέστι εκείνη την εποχή ήταν μεταξύ των άλλων κέντρο διαφόρων ομάδων που αναζητούσαν προοπτικές εθνικής δικαίωσης ή επέκτασης των χωρών ή περιοχών των μετά την κατάλυση της οθωμανικής κυριαρχίας που έβλεπαν να έρχεται. Εκεί τον πλησιάζουν και μαθαίνει την ύπαρξη της αλβανικής εθνικής ιδέας. Με τα χρήματα που έχει κερδίσει στο Βουκουρέστι γυρίζει στην Κορυτσά όπου οι Βούλγαροι κομιτατζήδες τρομοκρατούν  προσπαθώντας να προσεταιριστούν τον κόσμο ως οπαδούς της βουλγαρικής εξαρχίας και εθνικής ιδέας. Με ένα από τα αδέλφια του αποφασίζουν να επενδύσουν τα κέρδη από το Βουκουρέστι σε ένα ξενοδοχείο στο Μοναστήρι που το ονομάζουν Liria (αλβανικά: ελευθερία) το οποίο γίνεται κέντρο των υπέρμαχων της αλβανικής εθνικής ιδέας. Στο ξενοδοχείο αυτό έλαβε χώρα το συνέδριο του Μοναστηρίου όπου συνεδρίασαν Αλβανοί εθνικιστές και διαφωτιστές και έλαβαν αποφάσεις για το αλβανικό αλφάβητο και την αλβανική εκπαίδευση. Από όλα αυτά φαίνεται πως πλέον ο νεαρός Θεμιστοκλής Γερμένης είναι συνειδησιακά πλήρως αλβανοποιημένος. Όμως η ελληνομάθεια του, του επιτρέπει να ξεγελάει για τις προθέσεις του, τις οποίες δεν τις ξέρουμε ακριβώς. Πλανιέται το ερώτημα αν μεταβλήθηκε σε αλβανό εθνικιστή ή οι μεγάλες φιλοδοξίες του αναζητούσαν εξουσία ασχέτως έθνους. Ταξιδεύει. Στην Σόφια αναζητάει συνεργασία με το βουλγαρικό κομιτάτο. Φθάνει στην Αθήνα όπου ζητάει στήριξη. Κηρύσσεται όμως ανεπιθύμητος όταν διαφωνεί με την ελληνική θέση πως νότια από την Αυλώνα δεν υπάρχει χώρος για αλβανικό εθνικισμό. Στην συνέχεια τον βρίσκουμε να τριγυρνάει ανάμεσα στους Αγίους Σαράντα και το Αργυρόκαστρο όπου προσπαθεί να οικειοποιηθεί πολεμικό υλικό των Τούρκων. Συλλαμβάνεται και φυλακίζεται στα Ιωάννινα. Άγνωστο πως εγκαταλείπει την φυλακή του και επιστρέφει στην Κορυτσά όπου δημιουργεί ένοπλο σώμα ατάκτων. Η Κορυτσά έχει απελευθερωθεί από τον ελληνικό στρατό από τις 6 Δεκεμβρίου 1912, όμως οι Ευρωπαϊκές Δυνάμεις με το πρωτόκολλο της Φλωρεντίας δημιουργούν τα αλβανικό κράτος και χαράσσουν τα σύνορά του επί χάρτου. Καλούν την Ελλάδα να αποσύρει τις δυνάμεις της από το τμήμα αυτό που πλέον θα ονομαστεί Βόρειος Ήπειρος και το οποίο σκοπεύουν να αποδώσουν στην Αλβανία. Πιέζουν και εκβιάζουν την κυβέρνηση Βενιζέλου πως διαφορετικά τα νησιά του Αιγαίου θα επιστραφούν στην Τουρκία. Έτσι διατάσσεται η απόσυρση του Ελληνικού Στρατού. Οι Βορειοηπειρώτες όμως αντιδρούν και εξεγείρονται. Στις 17 Φεβρουαρίου στο Αργυρόκαστρο κηρύσσεται η Αυτόνομη Πολιτεία της Βορείου Ηπείρου με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Χρηστάκη Ζωγράφο. Στην Κορυτσά παρά τις εκκλήσεις των κατοίκων να μην δοθεί στους Αλβανούς η διοίκηση της πόλης, ο συνταγματάρχης Κοντούλης παραδίδει την πόλη στις αλβανικές αρχές και αποχωρεί με τον ελληνικό στρατό. Οι Αλβανοί δεν σεβάστηκαν τις εγγυήσεις που είχαν δώσει στον Κοντούλη. Μόλις φύγανε οι ελληνικές δυνάμεις πογκρόμ ξεκίνησε κατά του ελληνικού στοιχείου. Πρωτοστατεί ο Θεμιστοκλής Γερμένης που ορίστηκε αρχηγός της αστυνομίας. Ολοκληρώνει τώρα απόλυτα την προδοσία του απέναντι στην φυσική του πατρίδα. Δολοφονίες, βιασμοί, λεηλασίες, τρόμος. Ξυλοκοπούνται στους δρόμους οι Έλληνες μαθητές και όσοι μιλούν ελληνικά. Αφαιρείται ότι είναι γραμμένο στα ελληνικά από παντού, ακόμα και από τους τάφους. Οι Κορυτσαίοι δεν αντέχουν την κατάσταση αυτή, οργανώνονται, δημιουργούν ιερό λόχο από 7000 νέους και στις 19 Μαρτίου εξεγείρονται καταλαμβάνουν καίρια σημεία και απωθούν τις αλβανικές δυνάμεις. Πανικόβλητος ο Θεμιστοκλής Γερμένης εγκαταλείπει την πόλη. Όμως μεγάλες δυνάμεις από λιποτάκτες του τουρκικού στρατού, άτακτες συμμορίες Γκέκηδων και Τόσκηδων επιτίθενται. Μετά από 4 ημέρες, στις 23 Μαρτίου τελειώνουν τα πολεμοφόδια των αμυνομένων. Τότε οι αλβανικές δυνάμεις πλημμυρίζουν την πόλη. Το τι επακολούθησε ήταν φοβερό. Εκτελέσεις, βιασμοί, συλλήψεις, λεηλασίες, εμπρησμοί. Οι περισσότεροι νέοι εγκαταλείπουν την πόλη. Η ελληνική αντεπίθεση ξεκινάει στις 23 Απριλίου. Φθάνει ο μακεδονομάχος αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Τσόντος Βάρδας και ο οπλαρχηγός Παύλος Γύπαρης με σώματα Κρητών. Φθάνουν και τμήματα του αυτονομιακού στρατού και εθελοντές από όλη την Ελλάδα και ιδιαίτερα από την Μάνη και την Κρήτη. Κοντά στην ελληνική μεθόριο δίνεται η μάχη της Νικολίτσας (23-24 Απριλίου). Σκληρή και καθοριστική μάχη. Τελικά σπάνε οι αλβανικές γραμμές που έχουν επικεφαλής Ολλανδούς αξιωματικούς. Δίδονται και άλλες μάχες. Τελικά στις 23 Ιουνίου 1914 η Κορυτσά απελευθερώνεται και πάλι και ο Γεώργιος Τσόντος – Βάρδας αναλαμβάνει την διοίκηση της Κορυτσάς και ο Παύλος Γύπαρης την διοίκηση της Μοσχόπολης. Ο Θεμιστοκλής Γερμένης προλαβαίνει να διαφύγει και βρίσκει καταφύγιο στην Σόφια. Τον Οκτώβριο του 1914 οι μεγάλες δυνάμεις καλούν την Ελλάδα να καταλάβει και πάλι την Βόρειο Ήπειρο. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος που έχει ήδη αρχίσει, τους αναγκάζει να αναθεωρήσουν την στάση τους. Στο μακεδονικό μέτωπο οι αυστροουγγρικές δυνάμεις προχωρούν. Οι αγγλογάλλοι θέλουν τάξη στην περιοχή ώστε να πραγματοποιείται ο ανεφοδιασμός από τα λιμάνια της Αδριατικής. Εξ άλλου θέλουν να προσεταιριστούν και την Ελλάδα στον πόλεμο. Στα τέλη Οκτωβρίου ο ελληνικός στρατός επανέρχεται. Η Αυτόνομη Πολιτεία παραδίδει την εξουσία στο Βασίλειο της Ελλάδας. Όλοι πιστεύουν πλέον πως οι περιπέτειες του ΒΗπειρωτικού ελληνισμού έχουν τελειώσει. Στις 6 Δεκεμβρίου 1915 οι πρώτοι Βορειοηπειρώτες βουλευτές εισέρχονται στην βουλή των Ελλήνων. Τον Μάρτιο του 1916 υπογράφεται το βασιλικό διάταγμα της ενσωμάτωσης της Βορείου Ηπείρου με την μητέρα πατρίδα. Δημιουργούνται δυο νομοί: Αργυροκάστρου και Κορυτσάς. Όλες οι ελληνικές αρχές και τα θεσμικά όργανα αναλαμβάνουν καθήκοντα στους νέους νομούς. Από το Ιόνιο ως το συνοριακό φυλάκιο στον αυχένα Λογαρά, στα Ακροκεραύνια όρη, στα βόρεια της Χιμάρας. Από εκεί ως τον συνοριακό φυλάκιο στην γέφυρα του ποταμού Μαλίκ, στα βόρεια της Κορυτσάς και από εκεί ως τις Πρέσπες. Αυτά είναι πλέον τα σύνορα της Ελλάδας με την Αλβανία. Τα σύνορα αυτά έχουν ήδη από τις 28 Ιουνίου 1914 συμφωνηθεί ανάμεσα στις δυο πλευρές στην γέφυρα Μαλίκ (στα πλαίσια της εφαρμογής του Πρωτόκολλου της Κερκύρας). Όμως τότε έρχεται στην Ελλάδα ο διχασμός και η διάλυση. Στην Αθήνα, η κυβέρνηση του βασιλέα Κωνσταντίνου επιμένει στην ουδετερότητα. Στην Θεσσαλονίκη ο Βενιζέλος με την κυβέρνηση της Εθνικής Αμύνης επιθυμεί την προσχώρηση της Ελλάδας στην Αντάντ. Ουσιαστικά η ελληνική κυριαρχία στην βόρεια Ελλάδα και σε πολλές άλλες περιοχές έχει πάψει. Οι συμμαχικές δυνάμεις πλέον διοικούν. Στα βόρεια της Θεσσαλονίκης, στην Οχρίδα, στην ανατολική Μακεδονία, οι αυστροουγγρικές και οι βουλγαρικές δυνάμεις προχωρούν. Οι Αγγλογάλλοι φέρνουν ότι δυνάμεις μπορούν. Από Σενεγαλέζους μέχρι Καναδούς. Από αποικίες από κάθε γωνιά της υφηλίου φθάνουν καράβια και αποβιβάζουν στρατιώτες κάθε φυλής και χρώματος προκειμένου να συγκρατήσουν την προέλαση των κεντρικών δυνάμεων. Τον Ιούνιο του 1916 φθάνουν οι Γάλλοι στην Κορυτσά με αφρικανικές δυνάμεις υπό τον συνταγματάρχη Ντε Φορτού, τον οποίον αργότερα θα αντικαταστήσει ο συνταγματάρχης Ντεκουάν. Οι ελληνικές αρχές της Κορυτσάς παραμένουν πιστές στην βασιλική κυβέρνηση των Αθηνών. Βενιζελικές δυνάμεις φθάνουν από την Θεσσαλονίκη και μετά από συγκρούσεις με τους βασιλικούς επικρατούν και η περιοχή της Κορυτσάς πλέον υπακούει στην Εθνική Άμυνα της Θεσσαλονίκης. Όμως η διοίκηση είναι πλέον ξεχαρβαλωμένη. Οι Γάλλοι έχουν πάρει τις αποφάσεις τους. Τον Οκτώβριο του 1916 αναλαμβάνουν την διοίκηση της Κορυτσάς. Φθάνουν και στην Μοσχόπολη όπου ο Παύλος Γύπαρης με τους Κρητικούς του προστατεύουν την πόλη. Οι Γάλλοι τον ευχαριστούν, του δηλώνουν πως την διοίκηση την αναλαμβάνουν αυτοί και πως ο Γύπαρης και οι σύντροφοί του θα μεταφερθούν μετά από πρόταση του Βενιζέλου αλλού όπου είναι πιο χρήσιμοι. Το βράδυ 16 προς 17 Οκτωβρίου ο Αλβανός οπλαρχηγός Σαλί Μπούτκα εφορμά εναντίον της ανυπεράσπιστης Μοσχόπολης και την καταστρέφει. Σκοτώνει, λεηλατεί, καίει ότι βρίσκει. Κάποιοι κάτοικοι σώζονται βρίσκοντας καταφύγιο σε γειτονικά χωριά και στην Κορυτσά. Από την κατεστραμμένη Μοσχόπολη ο Μπούτκα διαμηνύει στους Γάλλους, στην Κορυτσά πως αν δεν υψωθεί στην πόλη η αλβανική σημαία θα έχουν την τύχη της Μοσχόπολης. Στις 24 Νοεμβρίου ο … Θεμιστοκλής Γερμένης εμφανίζεται στην Κορυτσά προερχόμενος από το Πόγραδετς το οποίο έχει μόλις καταληφθεί από Αυστριακούς και Βούλγαρους. Οι Γάλλοι αρχίζουν συνομιλίες μαζί του. Τους πείθει πως αυτός είναι η λύση σε κάθε πρόβλημά τους. Στις 10 Δεκεμβρίου του 1916 οι Γάλλοι δημιουργούν την Γαλλική Δημοκρατία της Κορυτσάς, όπως την αποκαλούν. Με επίσημη γλώσσα την αλβανική. Με σημαία τον δικέφαλο αετό που συνυπάρχει με τα χρώματα της γαλλικής σημαίας και με νόμισμα το φράγκο, με διδασκαλία των αλβανικών και των γαλλικών στα σχολεία και απαγόρευση των τουρκικών και των ελληνικών. Τα όρια της «δημοκρατίας» είναι οι περιοχές Κορυτσάς, Μπιγλίστας, Πόγραδετς, Ερσέκας (Κολωνίας), Όπαρι και Γκόρα. Την πολιτική διοίκηση αναλαμβάνει συμβούλιο 14 προεστών, 7 χριστιανών και 7 μουσουλμάνων με επικεφαλής τον Θεμιστοκλή Γερμένη, ο οποίος αναλαμβάνει και την διοίκηση της αστυνομίας. Γάλλος αξιωματικός αναλαμβάνει καθήκοντα συνδέσμου ανάμεσα στην πολιτική διοίκηση και στον γαλλικό στρατό. Στις 10 Δεκεμβρίου στις  9πμ στο σχολείο του Αγίου Γεωργίου ο Γερμένης βγάζει λόγο προς το συγκεντρωμένο πλήθος στην συνέχεια επί κεφαλής επιτροπής κατευθύνονται προς την νομαρχία όπου υπογράφεται ένα πρωτόκολλο ίδρυσης της νέας κρατικής οντότητας η οποία για τους Αλβανούς θα αναφέρεται ως Shqiperie Korce Vetqeveritare. Δημιουργούνται σώματα αστυνομίας και χωροφυλακής και εκδίδονται γραμματόσημα. Ο Γερμένης συγκροτεί μία ταξιαρχία από τον πληθυσμό της περιοχής, τίθεται επί κεφαλής της και μαζί με γαλλικές δυνάμεις επιτίθεται στις αυστροουγγρικές και τις βουλγαρικές δυνάμεις που έχουν καταλάβει το Πόγραδετς. Τους απωθούν και ανακαταλαμβάνουν την πόλη. Ενθουσιασμένοι οι Γάλλοι απονέμουν τον πολεμικό σταυρό στον Γερμένη. Λιγότερο από ένα χρόνο κράτησε η νέα εξουσία του Γερμένη στην Κορυτσά. Ένας χρόνος διωγμού του ελληνισμού, διωγμού σε κάθε τι το ελληνικό. Οι κεντρικές δυνάμεις αντεπιτίθενται και καταλαμβάνουν πάλι το Πόγραδετς, 45 χιλιόμετρα βόρεια από την Κορυτσά. Οι δυνάμεις τους είναι ισχυρές και η κατάληψη της Κορυτσάς δείχνει πολύ πιθανή. Ο Γερμένης έρχεται σε μυστικές συνομιλίες με τους Αυστριακούς και τους Βουλγάρους. Υπόσχεται να τους βοηθήσει, αρκεί να κρατήσει και με αυτούς την εξουσία του στην Κορυτσά. Οι κινήσεις του γίνονται αντιληπτές από τους Γάλλους. Συλλαμβάνεται, οδηγείται στην Θεσσαλονίκη, δικάζεται εκεί από γαλλικό στρατοδικείο. Καταδικάζεται σε θάνατο και εκτελείται στις 7 Νοεμβρίου 1917. Μετά από το γεγονός  αυτό η εξουσία της «Δημοκρατίας της Κορυτσάς» αρχίζει να ατονεί και αργότερα παύει ουσιαστικά να υπάρχει μέχρι την τυπική κατάργησή της στις 20 Μαΐου 1920. Τον Μαϊο του 1920 οι Γάλλοι καλούν την ελληνική κυβέρνηση για να της παραδώσουν πίσω την περιοχή της Κορυτσάς. Ο μοιραίος αξιωματικός του 1914, ο συνταγματάρχης Κοντούλης διατάσσεται να πορευθεί με το σύνταγμά του προς κατάληψη της Κορυτσάς. Ακριβώς μετά το σημερινό συνοριακό φυλάκιο της Κρυσταλοπηγής και κοντά στο αλβανικό χωριό Καπεστίτσα, ομάδα Αλβανών δημογερόντων σταματάει την πορεία του συντάγματος και «συμβουλεύει» τον Κοντούλη να μην… προχωρήσει γιατί θα χυθεί… πολύ αίμα. Ο Κοντούλης μεταφέρει το συμβάν στο επιτελείο και ζητάει οδηγίες. Ο πρωθυπουργός Βενιζέλος συγκαλεί συμβούλιο με την στρατιωτική ηγεσία η οποία του δηλώνει πως χρειάζονται μεραρχίες για την κατάληψη της Κορυτσάς, οι οποίες όμως πολεμούν στην Μικρά Ασία. Μερικές εκατοντάδες αυτονομιακοί και Κρητικοί στις 23 Ιουνίου 1914 απελευθέρωναν την Κορυτσά και τώρα κάποιοι έλεγαν ανοησίες. Μία μαύρη σελίδα για τον Ελληνικό Στρατό, για την ελληνική διπλωματία, για τον Βενιζέλο, για την Ελλάδα. Με εντολή της κυβέρνηση, στις 15 Μαΐου υπογράφεται το Πρωτόκολλο της Καπεστίτσας όπου η Ελλάδα συμφωνεί με την απόδοση «προσωρινά» της περιοχής της Κορυτσάς στην Αλβανία μέχρι την τελική ρύθμιση του θέματος. Η δε Αλβανία υπόσχεται πως θα σεβαστεί τον ελληνισμό της περιοχής και αναγνωρίζει τα εθνικά δίκαια της Ελλάδας στην περιοχή, αναμένει δε την ρύθμιση του θέματος από την διάσκεψη της ειρήνης. Από τότε καμία ελληνική κυβέρνηση δεν επικαλέσθηκε το πρωτόκολλο αυτό, η δε Αλβανία ποτέ δεν σεβάστηκε ότι υπέγραψε. Ο Θεμιστοκλής Γερμένης θεωρείται εθνικός ήρωας της Αλβανίας, το έτος 1987 τον τίμησε με την έκδοση ενός γραμματοσήμου. Δημήτρης Περδίκης https://stamps-philatelic.blogspot.al/

Themistokli Gërmenji dhe Republika Franceze e Korçës Themistokli Gërmenji u lind në Korçë në vitin 1871. Mbiemri i tij deklaron dhe prejardhjen e tij, nga fshati Gërmenj, lart në qafën e vargmalit të Pindit. Në kufijtë gjeografikë ndërmjet Epirit dhe Maqedonisë, pranë rrugës që bashkon Leskovikun me Bororvën. I gjyshi i Themistokliut, Dhimitri, kishte lënë fshatin dhe ishte vendosur në Korçë në vitin 1860. I ati i tij Athanasi kishte emigruar në kërkim të një fati më të mirë, duke lënë gruan e tij Katerinën në Korçë që të përpiqej të rriste 5 fëmijët. Themistokliun, Spiron, Tilemahun, Aleksandrën dhe Efterpin (emra "shqiptarë" që të gjithë) . Ishte një familje e pastër helene  ku të gjithë flisnin greqisht aq mirë sa dhe vllaçe. Themistokliu i ri, kur mbaroi shkollën vendosi në moshën 21 vjeçare që të kërkonte një fat më të mirë në Bukuresht. Shumë vllahofonë shkuan në Rumani dhe shumica prej tyre krijuan pasuri të rëndësishme. Disa krijuan pasur të stërmëdha. Bamirësit më të mëdhenj të Greqisë, Zappa, Sina, Arsaqi etj ishin vllahofonë dhe Helenë të mëdhenj, patriotë që kryen bamirësi tek ai vend që e konsideronin atdheun e tyre (ishin të lindur si nënshtetas osmanë), duke disponuar shuma të stërmëdha për vepra publike. Vllahofonia i ndihmonte shumë në pranimin dhe më pas në zhvillimin e tyre në Moldovllahi e cila u quajt Rumani në vitin 1866. Bukureshti në atë kohë ishte ndër të tjera dhe qëndër e grupeve të ndryshme që kërkonin prespektiva të së drejtës kombëtare ose të zgjerimit të vendit ose zonave të tyre pas shpërbërjes së pushtetit osman , gjë, të cilën e shikonin se po afrohej. Atje i afrohen dhe mëson ekzistencën e idesë kombëtare shqiptare. Me paratë që kishte fituar në Bukuresht, kthehet në Korçë ku Bullgarët komitaxhinj, terrorizojnë, duke u përpjekur që të  afrojnë njerëzit si tifozë të ekzarkisë së bullgarisë dhe idesë kombëtare. Me një prej vëllezërve të tij vendosin që të investojnë fitimet nga Bukureshti në një hotel në Manastir të cilin e quajnë Liria dhe kthehet në një qëndër të mbështetësve të idesë kombëtare shqiptare. Në këtë hotel u zhvillua dhe konferenca e Manastirit ku shqiptarët nacionalistë dhe iluministë u mblodhën dhe morën vendime për alfabetin shqiptar dhe arsimin shqiptar. Nga të gjitha këto duket tashmë se Themistokli Gërmenji i ri në moshë, nga pikëpamja e ndërgjegjies është plotësisht i shqiptarizuar. Por, edukimi i tij helen, i lejon që t'ia hedhë dhe të fshehë predispozitat e tij, të cilat nuk i dimë saktësisht. Mbetet pa përgjigje pyetja, nëse u kthye në një nacionalist shqiptar apo ambiciet e mëdha të tij kërkonin pushtet pavarësisht kombit. Udhëton. Në Sofje, kërkon bashkëpunim me komitetin bullgar. Mbrrin në Athinë ku kërkon mbështetje. Shpallet non-grata kur nuk pranon pozicionin helen se në jug të Vloërs nuk ekziston ambient për një nacionalizëm shqiptar. Në vazhdimësi e gjejmë që të vërtitet ndërmjet Sarandës dhe Gjirokastrës ku dhe përpiqet që të pronësojë materiale luftarake të Turqve.  Arrestohet dhe burgoset në Janinë. Nuk dihet se si braktisi burgun dhe u kthye në Korçë ku krijoi një çetë të armatosur. Korça ishte çliruar nga ushtria helene më 6 Dhjetor të vitit 1912, por fuqitë Europiane me protogollin e Firences, krijuan një shtet shqiptar dhe caktuan kufijtë mbi hartë. I bënë thirrje Greqisë që të tërhiqte fuqitë e saj nga kjo pjesë e cila tashmë ishte quajtur Epiri i Veriut dhe të cilën kanë si qëllim që t'ia kthejnë Shqipërisë. I bëjnë presion dhe shantazhojnë qeverinë e Venizelos se në rast të kundërt ishujt e Egjeut do ti kthehen Turqisë. Kështu ai urdhëroi tërheqjen e ushtrisë Helene. Banorët e Epirit të Veriut, reaguan dhe u kryengritën. Më 17 Shkurt  në Gjirokastër shpallet Republika Autonome e Epirit të Veriut me kryeministër Gjeorgjio Kristaq Zografo.   Në Korçë mgjth thirrjet e banorëve që të mos iu jepej shqiptarëve, komandatura e qytetit, Kolonel Kontuli dorëzon qytetin tek forcat shqiptare dhe tërhiqet bashkë me ushtrinë helene.    Shqiptarët nuk respektuan garancitë që i dhanë Kontulit. Sapo forcat helene u larguan, filloi dhe hakmarrja ndaj elementit grek. Në krye ishte Themistokli Gërmenji i cili dhe u caktua komandant i policisë. Tani plotëson në mënyrë absolute tradhëtinë ndaj atdheut të tij natyral. Vrasje, përdhunime, plaçkitje, tmerr. Rrahen nëpër rrugë nxënësit helenë dhe të gjithë sa flisnin greqisht. Iu hiqet çfarë do që është e shkruar në Greqisht nga kudo, akoma dhe nga varret. Korçarët nuk e durojnë këtë gjëndje, organizohen, krijonë batalionin e shenjtë me 7000 të rinj dhe më 19 Mars organizojnë kryengritje, marrin pikat kryesore dhe i shtyjnë forcat shqiptare. Nën panik Themistokli Gërmenji braktis qytetin. Por, forca të mëdha me dezertorë të ushtrisë turke,  banda të çrregullta me gegë dhe toskë sulmojnë. Pas 4 ditësh më 23 Mars mbarojnë fishekët e atyre që ishin nën mbrojtje. Atëhere forcat shqiptare mbushën qytetin. Ajo që pasoi ishte e tmerrshme. Ekzekutime, përdhunime, arrestime, plaçkitje, djegie. Shumica e të rinjve braktisën qytetin. Kundrasulmi helen filloi më 23 Prill. Mbërrin luftëtari nënkoloneli Gjeorgjios Tsontos Vardas dhe komandanti Pavllo Gjipari me një grup kretianësh. Arritën në zonat e ushtrisë autonome dhe vullnetarë nga gjithë Greqia dhe në veçanti nga Mani dhe Kreta. Pranë kufirit helen u bë beteja e Nikolicës (23 -24 Prill) . Betejë e egër dhe deçizive. Në fund u thyhen vijat shqiptare të cilat kanë si udhëheqës oficerë hollandezë. U bënë dhe beteja të tjera. Si përfundim më 23 Qershor 1914, Korça u çlirua sërish dhe Gjeorgjio Tsonto - Vardha merr komandën e Korçës dhe Pavllo Gjipari atë të Moskopolit (Voskopojës).  Themistokli Gërmenji ja del mbanë të largohet  dhe gjen strehë në Sofje. Në tetor të vitit 1914, fuqitë e mëdha, i bëjnë thirrje Greqisë që të marrë në zotërim Epirin e Veriut. Lufta e I-rë Botërore që kishte tashmë filluar,  i detyron që të rivlerësojnë qëndrimin e tyre. Në frontin maqedonas, forcat austorhungareze përparojnë. Anglo-francezët duan rend në zonë në mënyrë që të realizohet furnizimi nga portet e Adriatikut. Po ashtu doni që të tërhiqnin dhe Greqinë në luftë. Në fund të Tetorit, ushtria helene rikthehet. Shteti Autonom dorëzoi pushtetin e tij tek Mbretëria e Greqisë. Të gjithë besojnë tashmë se aventurat e helenizmit të E. Verior morën fund. Më 6 dhjetor 1915, deputetët e parë nga E Verior hyjnë në parlamentin helen. Në mars të vitit 1916 nënshkruhet dekreti mbretëror i instalimit të Epirit Verior në atdheun mëmë. U krijuan dy prefektura: Gjirokastrës dhe e Korçës. Të gjitha autoritetet  helene dhe institucionet morën detyrat në prefektuart e reja. Nga Joni deri në pikën kufitare në qafën e Llogarasë, në malet Akrokeraune, në veri të Himarës. Që prej atje deri në urrën në lumin Maliq, në veri të Korçës dhe prej atje deri në Prespë. Këto janë tashmë kufijtë e Greqisë me Shqipërinë. Këto kufij janë tashmë, që prej 28 Qershorit 1914, dakortësuar ndërmjet dy anëve në urra e Maliqit (  në kontekstin e aplikimit të Protokollit të Korfuzit). Por atëhere në Greqi vjen përçarja, dhe shpërbërja. Në Athinë, qeveria e mbretit Konstandin këmbëngul në asnjëanësia. Në Thessaloniki Venizeloja me qeverinë e Mbrojtjes Kombëtare dëshiron që të kalojë Greqia me krahun e Adantit. Në esencë mbizotërimi helen në Greqinë e veriut dhe shumë zona të tjera nuk ekzistonte më. Forcat aleate tashmë janë në komandë. Në veri të Thessalonikit, në Ohrida, në Maqedoninë lindore, forcat austrohungareze dhe bullgare po përparojnë. Anglo-francezët, sjellin sa më tepër forca munden. Nga Senegalezë deri dhe Kanadezë. Nga kolonitë në çdo kënd të botës vijnë anije dhe zbarkojnë ushtarë të çdo race dhe ngjyre në mënyrë që të ndalonin përparimin e fuqive qëndrore. Në Qershor të 1916-ës mbërrijnë Francezët në Korçë me forcat afrikane nën kolonelin De Fortu, të cilin më vonë do ta zvendësojë koloneli Dekua. Autoritetet Helene të Korçës vazhdojnë të jenë besnike ndaj qeverisë Mbretërore të Athinës. Forca të Venizelos mbërrijnë nga Thessaloniki dhe pas një përplasjeje me mbretërorët mbizotëruan, dhe zona e Korçës i bindej urdhëresave Mbrojtjes Kombëtare të Thessalonikit. Por komanda tashmë është e xhavalitur. Francezët kanë marrë vendimet e tyre. Në Tetor të 1916 morën komandën e Korçës. Mbërrijnë dhe në Moskopoli ku Pavllo Gjipari me kretianët mbrojnë qytetin. Francezët i falenderojnë, i deklarojnë se ata marrin komandën dhe se Gjipari së bashku me shokët e tij do të transportohen pas propozimit të Venizelos, atje ku janë të dobishëm. Në mbrëmje të 16 duke u gëdhirë 17 Tetor komandanti shqiptar  Sali Butka  u vërsul ndaj Moskopolit (Voskopojës) së pambrojtur dhe e shkatërroi. Vret, plaçkit, djeg çfarë gjen. Disa banorë shpëtojnë gjejnë strehë në fshatrat përreth dhe në Korçë. Nga Moskopoli i shkatërruar Butka iu deklaron, Francezëve në Korçë se nëse nuk ngrihet në qytet flamuri shqiptar do të kenë  fatin e Voskopojës. Më 24 Nëntor Themistokli Gërmenji, shfaqet në Korçë duke erdhur nga Pogradeci të cilin sapo e kishin marrë Austrohungarezët me Bullgarët. Francezët filluan bisedimet me të. I bindi se ai është zgjidhja e çdo problemi që ata kanë. Më 10 dhjetor të 1916-ës Francezët krijojnë Republikën Franceze të Korçës, siç e quajtën.   Me gjuhë zyrtare shqipen. Me flamurin me shqiponjën dykrenare që bashkekzistonte me ngjyrat e flamurit francez dhe me një monedhë,  frangën, me mësimdhënien e shqipes dhe gjuhës frenge në shkolla, dhe ndalimin e turqishtes dhe greqishtes. Kufijtë e "republikës" janë zonat e Korçës, Bilishtit, Pogradecit, Ersekës (Kolonjiës), Oparit dhe Gorës. Udhëheqjen politike e merr përsipër këshilli i 14  pleqëve, 7 të krishterë dhe 7 myslymanë me udhëheqës Themistokli Gërmenjin, i cili merr përsipër dhe komandën e policisë. Një oficer Francez merr detyrat e ndërlidhjes ndërmjet udhëheqjes politike dhe ushtrisë franceze. Më 10 Dhjetor në ora 9 pas dite, në shkollën e Shën Gjergjit, Gërmenji mbajti një fjalim tek populli i mbledhur dhe në vazhdimësi si kryetari i një komisioni drejtohet për tek prefektura ku dhe nënshkruhet protokolli i ekzistencës së re shtetërore e cila për shqiptarët përmendet  në pulla si Shqiperië Korce Vetqeveritare. Krijohen trupat policore dhe të korofillakëve dhe publikohen pullat e postare. Gërmenji krijon një batalion nga popullata e zonës, dhe vendos veten në krye të saj dhe sëbashku me forcat franceze sulmon forcat austrohungareze dhe bullgare që kishin marrë Pogradecin. I shtyjnë dhe marrin sërish qytetin. Të entuziasmura Francezët i japin si medalje kryqin e luftës Gërmenjit. Forcat qëndrore sulmojnë sërish dhe marrin Pogradecin, 45 km në Veri të Korçës. Forcat e tyre janë më të fuqishme dhe zotërimi i Korçës dukej i mundshëm. Gërmenji fillon bisedimet sekrete me Austriakët dhe Bullgarët. Iu premton ndihmë, mjafton që të ruajë dhe me ta pushtetin e tij në Korçë. Këto lëvizje ranë në sy të Francezëve. Arrestohet, çohet në Thessaloniki, gjykohet nga gjykata ushtarake franceze. Dënohet me vdekje dhe ekzekutohet në 7 Nëntor të vitit 1917. Pas kësaj ndodhi, pushteti i "Republikës së Korçës" filloi që të binte dhe më vonë, në esencë ndaloi së ekzistuari deri në anullimin e saj zyrtar më 20 Maj 1920. Në Maj të vitit 1920, francezët thërresin qeverinë helene që t'i kthejnë zonën e Korçës. Oficeri fatal i vitit 1914, koloneli Konduli urdhërohet që të marshojë me batalionin e tij për marrjen e Korçës. Pikërisht pas, pikës kufitare të sotme të Kristalopigjisë, pranë fshatit Kapshticë, një grup me shqiptarë të dhimogjerondisë ndalon parakalimin e batalionit dhe "këshillon" Kondulin që të mos.... përparojë, sepse do të derdhet.... shumë gjak. Konduli e transmeton këtë ndodhi në shtab dhe pret udhëzime. Kryeministri Venizelos thërret këshillin me udhëheqjen ushtarake e cila deklaron se duhen divizione për marrjen e Korçës, por të cilat ndodheshin në luftë në Azinë e Vogël. Disa dhjetra, luftëtarë të autonomisë dhe kretianë më 23 qershor të 1914 çliruan Korçën ndërsa tani dikush po fliste broçkulla. Një faqe e errët për ushtrinë Helene, për dipllomacinë Helene, për Venizelon, për Greqinë (e shumë më tepër për helenët e Korçës). Me urdhër të qeverisë, më 15 Maj nënshkruhet protokolli i Kapshticës me të cilin Greqia bie dakort me dorëzimin e "përkohshëm" të zonës së Korçës tek Shqipëria deri sa të mbyllej përfundimisht kjo çështje. Ndërsa Shqipëria premton se do të respektojë popullatën helene të zonës dhe njeh të drejtat kombëtare të Greqisë në këtë zonë, pret rregullimin e çështjes nga koferenca e paqes. Që prej atëhere asnjë qeveri helene nuk e përmendi këtë protokoll, ndërsa Shqipëria kurrë nuk respektoi ato që nënshkroi. Themistokli Gërmenji konsiderohet hero kombëtar i Shqipërisë, në 1987-ën e nderoi me publikimin e një pulle. Dhimitër Perdhiki. Përktheu, përgatiti Pelasgos Koritsas