Ελληνισμός και Κορυτσά - Helenizmi dhe Korça.

Ελληνισμός και Κορυτσά Του Δημήτρη Γαρούφα Προέδρου Δικηγορικού Συλλόγου Θεσ/νίκης Κάποιες πόλεις ή περιοχές είναι ιστορικά συνδεδεμένες με κάποια γεγονότα ή περιόδους σε σημείο να αποτελούν σύμβολα. Κάποιες άλλες πόλεις ή γεωγραφικές περιοχές λόγω γεωγραφικής θέσης, λόγω ιστορικών συγκυριών ή λόγω ιστορικής ανάγκης ταυτίζονται με την ιστορία συγκεκριμένων λαών ή εθνών σε σημείο να αποτελούν σύμβολα αναφοράς για αυτά τα έθνη. Στα χρόνια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας όπου τα σύνορά της έφταναν στο Δούναβη ο Ελληνισμός ήκμαζε σε όλα τα αστικά κέντρα των Βαλκανίων και είχε στα χέρια του τα γράμματα και το εμπόριο. Εκείνη την εποχή η Ελληνική γλώσσα ήταν η γλώσσα εργασίας στα Βαλκάνια, Ελληνικά καραβάνια διέσχιζαν καθημερινά τα Βαλκάνια μεταφέροντας εμπορεύματα μέχρι τη Βιέννη και μέχρι τη Ρωσία και όσοι ήταν μορφωμένοι ανεξαρτήτως εθνικότητας είχαν Ελληνική Παιδεία. Γι' αυτό άλλωστε ο Ρήγας Φεραίος οραματίστηκε ένα μεγάλο πολυεθνικό κράτος στα Βαλκάνια με Ελληνική παιδεία και με σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτή την εποχή υπήρξαν κάποιες πόλεις που ήταν κέντρα αυτού του οικουμενικού Ελληνισμού, που είχαν πλειοψηφία ελληνικού πληθυσμού με ελληνικά σχολεία και ιδρύματα που χαράχτηκαν στην μετώπη της ιστορίας σαν προπύργια ελληνισμού ανεξάρτητα από την μετέπειτα πορεία και ανεξάρτητα από το σε ποιο κράτος περιελήφθησαν όταν δημιουργήθηκαν τα εθνικά κράτη στα Βαλκάνια. Σε τέτοια Μητρόπολη του Ελληνισμού είχε αναδειχθεί και η πόλη της Κορυτσάς για πολλούς αιώνες και πιστεύω ότι στην συνείδηση του Έλληνα έμεινε σαν μητροπολιτικό κέντρο του ελληνισμού. Έπαιξε αυτό το ρόλο και για γεωγραφικούς λόγους και λόγω της ιστορικής συγκυρίας αλλά και λόγω ιστορικής αναγκαιότητας και λόγω της προσφοράς της στα ελληνικά γράμματα. Κι όσο κι αν κάποιοι από την Αλβανία ισχυρίζονται ότι στην Κορυτσά γεννήθηκε η ιδέα του αλβανικού εθνικισμού, γεγονός είναι ότι η Κορυτσά εξέπεμπε φως ελληνισμού, λειτουργούσε σαν μητρόπολη του οικουμενικού ελληνισμού. Η Κορυτσά βρίσκεται στη μέση μιας μεγάλης εύφορης κοιλάδας και αναδείχθηκε σε αστικό κέντρο από τα Βυζαντινά χρόνια. Για την ονομασία της υπάρχουν αρκετές εκδοχές και η ανάπτυξή της είναι σταθερή και ραγδαία αργότερα όταν καταστράφηκαν οι σημαντικές Ελληνικές πόλεις Σίπισχα, Μπόρια (Εμπορία) και η Μοσχόπολις το 1769. Λέγεται ότι όταν καταστράφηκε η Μοσχόπολη και κάποιες μικρότερες κωμοπόλεις που βρίσκονταν κοντά της όπως το Βυθικούκι, η Νικολίτσα, η Υπισχία και η Όπαρη, πολλοί κάτοικοί τους εγκαταστάθηκαν στην Κορυτσά όπου μετέφεραν την ελληνική πνευματική παρακαταθήκη και αναζωογονήθηκε η ελληνική παρουσία της πόλης, άρχισε εμφανής ακμή και στο εμπόριο και στα γράμματα. Αυτή την εποχή της Τουρκοκρατίας διοικητικά η Κορυτσά ανήκει στο Βιλαέτι Μοναστηρίου και είναι έδρα ενός από τα πέντε σαντζάκια του Βιλαετιού υποδιαιρούμενο στους καζάδες Σταρόβου η Πόγραδετς, Καστοριάς, Κολωνίας και Κορυτσάς, ενώ η επαρχία Κορυτσάς είχε τέσσερα τμήματα, την Κορυτσά, την Βίγλιστα, την Όπαρη και την Πρεμετή. Σύμφωνα με στατιστικό πίνακα, το 1869 το σαντζάκι Κορυτσάς είχε 14.000 Μωαμεθανούς και 26.000 Ορθόδοξους ενώ, με βάση τα στατιστικά στοιχεία που περιέχονται στο υπόμνημα του Θωμά Μαρκεζίνη προξένου στο Μοναστήρι προς τον Χαρίλαο Τρικούπη, ο πληθυσμός του Σαντζακίου Κορυτσάς αποτελούνταν από 26.500 Έλληνες και 20.000 Μωαμεθανούς. Στην πρωτεύουσα του σαντζακίου Κορυτσάς έδρευε Έλληνας Ορθόδοξος Μητροπολίτης και Τούρκος Μουτασερίφης. Σύμφωνα με τον Γάλλο περιηγητή Pouqueville ο οποίος επισκέφθηκε την Κορυτσά το 1805 η Κορυτσά τότε κατοικούνταν από 1.300 οικογένειες από τις οποίες τα 2/3 ήταν χριστιανικές. Για να δούμε δε την μετέπειτα πορεία αναφέρω ότι το 1875 η πόλη είχε 8.200 κατοίκους, ενώ το 1905 έφτασε τους 18.000 χιλιάδες, από τους οποίους οι 14.000 χιλιάδες ήταν Έλληνες και οι 4.000 Αλβανοί. Αυτή την εποχή η πόλη βρίσκεται ανάμεσα στην Ελληνική Μακεδονία και στην Ήπειρο, αλλά οι συνήθειες της καθημερινής ζωής δείχνουν ότι επηρεάζονταν πιο πολύ από την Ήπειρο ενώ χαρακτηριστικό της είναι τα δισύλλαβα επίθετα των κατοίκων (Βίμπλης, Γώδης, Νάτσης, Μπάγκας, Σιώμος, Τσάλης κλπ.) Αυτή την εποχή, με την έκδοση του χάρτη Χάττι Χουμαγιούν, το 1856, η Ελληνική χριστιανική κοινότητα δικαιούνταν να έχει τον Πατριάρχη πολιτικό και θρησκευτικό αρχηγό και να έχει αυτοδιοίκηση. Έτσι το 1875 ο Μητροπολίτης Κορυτσάς Δωρόθεος Χρηστίδης σε γενική συνέλευση των κατοίκων εκλέγει 10μελή επιτροπή και η Δημογεροντία αυτή υπό την προεδρία του διοικεί την κοινότητα με συνεδριάσεις κάθε εβδομάδα και βασίζοντας τις αποφάσεις της στην Εξάβιβλο του Αρμενόπουλου. Η "εξάβιβλος" είναι ένα έργο περίληψης της νομοθεσίας του Ιουστινιανού που έγινε στην Θεσσαλονίκη από τον δικαστή και νομοφύλακα Κων/νο Αρμενόπουλο και ίσχυσε ως επίσημη νομοθεσία του Ελληνικού κράτους μέχρι την εισαγωγή του Αστικού Κώδικα το 1946. Εκκλησιαστικά η Κορυτσά δεν ήταν αρχικά έδρα Επισκοπής, έγινε αργότερα από τον αρχιεπίσκοπο Αχριδών, όπου υπάγονταν μέχρι το 1767 οπότε το Πατριαρχείο την πήρε στη δικαιοδοσία του κι έγινε Μητρόπολη Κορυτσάς και Μοσχοπόλεως. Αυτή την εποχή η Κορυτσά εξελίσσεται σε σημαντικό διαμετακομιστικό κέντρο εμπορίου ανάμεσα στα Γιάννενα, Θεσσαλονίκη, Μοναστήρι, Κωνσταντινούπολη, Βιέννη, Τεργέστη και Κέρκυρα. Η αγορά της είχε περίπου 800 καταστήματα, ξενοδοχεία και εργαστήρια που σε συντριπτικό ποσοστό ήταν Ελληνικά. Είχε παζάρι κάθε Σάββατο και τα εμπορεύματα από εδώ μεταφέρονταν προς τη νότια Αλβανία ενώ στις συναλλαγές χρησιμοποιούσαν όλοι την ελληνική γλώσσα. Άλλωστε από το 1724 λειτουργούσε ελληνικό σχολείο. Για να δούμε τα οικονομικά μεγέθη της πόλης θα αναφέρουμε ότι το έτος 1859 εισήχθησαν στην πόλη από ευρωπαϊκές χώρες εμπορεύματα αξίας 76.920 αγγλικών λιρών, έγιναν εξαγωγές 25.921 λιρών και υπήρξαν εμβάσματα από εξωτερικό 68.214 λιρών, πράγμα που δείχνει ότι η πόλη στηριζόταν στο εμπόριο και στα εμβάσματα από το εξωτερικό. Η μετανάστευση και διαμονή πολλών Κορυτσαίων σε ανθούσες χώρες του εξωτερικού οδηγεί νέους να σπουδάζουν έξω και να υπάρχουν κληροδοτήματα και δωρεές από το εξωτερικό. Αυτή την εποχή ανοίγουν Τράπεζες στην Κορυτσά, υπάρχουν τραπεζικά γραφεία σχεδόν όλα στα χέρια Ελλήνων και όλη αυτή η εμπορική κίνηση και ανάπτυξη οδηγεί σε δημιουργία αστικής τάξης, σε εικόνα αστικού κέντρου. Η πόλη ήκμαζε και ακτινοβολούσε σε όλη την Ήπειρο και Μακεδονία και αυξάνονταν συνεχώς ο ελληνικός πληθυσμός καθ' ότι ο αλβανικός είχε μόνο τις αγροτικές εργασίες και ήταν κοινωνικά περιθωριοποιημένος στην πόλη. Αν μελετήσει κάποιος την ιστορία της Κορυτσάς, τον τρόπο λειτουργίας της αυτοδιοίκησης, είναι σαν να μελετά την ιστορία του ελληνισμού. Βλέπουμε την κοινοτική αυτονομία και τις αρχές της αλληλεγγύης να κυριαρχούν στη ζωή των κατοίκων. Βλέπουμε τη θέληση για μόρφωση και τη δημιουργία σχολείων και ιδρυμάτων όπως το Μπάγκειο αλλά και την αγάπη των Κορυτσαίων της διασποράς για την πατρίδα τους. Ατέλειωτοι είναι οι κατάλογοι των δωρητών και μάλιστα λειτουργεί κοινοτικό Ταμείο, το "Λάσσο" από το 1850 με πρωτοβουλία του τότε Μητροπολίτη Νεόφυτου. Τα ονόματα των δωρητών και συνδρομητών του Ταμείου εκφωνούνταν κάθε χρόνο στην Μητρόπολη στις 30 Ιανουαρίου, γιορτή των Τριών Ιεραρχών, και μάλιστα αναφέρονταν με τον ίδιο σεβασμό τα ονόματα και ενός φτωχού δωρητή αλλά και των πλουσίων ευεργετών. Για αυτή την περίοδο της ουσιαστικής ακμής της Κορυτσάς και του ρόλου της παιδείας σε αυτή έχει εκδοθεί ένας αξιοπρόσεκτος τόμος από το ΙΜΧΑ με συγγραφέα την Αδέλα Ισμυρλιάδου που αποτελεί ένα πανόραμα της ιστορίας και ζωής της Κορυτσάς από το 1850 μέχρι το 1908. Είναι συγκινητικό για τον μελετητή της ιστορίας της Κορυτσάς να βλέπει την λειτουργία της ως ελληνικού πνευματικού και εμπορικού κέντρου που έδινε την εντύπωση ότι δεν είχε καμμία σχέση με τις περιοχές βόρεια από αυτή. Βέβαια εδώ οφείλουμε να τονίσουμε ότι ο έντονος ελληνικός χαρακτήρας της πόλης είχε ως παρενέργεια στην ίδια αυτή πόλη να παρουσιασθεί το φαινόμενο του αλβανικού εθνικισμού. Οι Αλβανοί εθνικιστές από κέντρα διασποράς όπως το Βουκουρέστι και η Κωνσταντινούπολη αποφασίζουν ως αντίβαρο στα ελληνικά σχολεία που συγκέντρωναν 2.000 μαθητές να δημιουργηθεί αλβανικό σχολείο στην Κορυτσά. Εδώ ο Σάμη και ο Ναϊμ Φράσερι αλλά και οι Κορυτσιώτες Κωστούρης και Μάρκου δημιουργούν τον αλβανικό σύνδεσμο και δημιουργούν αλβανικό σχολείο, το οποίο όμως έκλεισε το 1902 ελλείψει μαθητών... Αυτό αποδεικνύει πόσο βαθειές ήταν οι υπόγειες ρίζες του ελληνισμού σε αυτή την περιοχή, σε αυτή την πόλη των θρύλων και παραδόσεων που δυο φορές απελευθέρωσε ο ελληνικός στρατός αλλά αναγκαζόταν να την εγκαταλείψει γιατί έτσι επέβαλλαν τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων της εποχής. Συμπεράσματα: Α) Η Κορυτσά ήταν για αιώνες Ελληνικό κέντρο, ένα Μητροπολιτικό κέντρο Ελληνισμού. Ήταν μια πόλη με ανθηρή οικονομία, με υψηλό επίπεδο συνθηκών διαβίωσης για τον πληθυσμό, με διασυνδέσεις με εμπορικά και πνευματικά κέντρα του εξωτερικού και με πληθυσμό σε συντριπτικό ποσοστό χριστιανικό και με συνείδηση ελληνική. Δυο φορές που απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό, υποδέχθηκαν τον ελληνικό στρατό με τις γαλανόλευκες και απέδειξαν την ελληνική συνείδηση. Αλλά για λόγους ισορροπίας και εξυπηρέτησης συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων η Κορυτσά δεν δόθηκε στην Ελλάδα. Σ' αυτό το σημείο πρέπει να επισημάνουμε ότι στην χάραξη συνόρων στα Βαλκάνια δίνεται η εντύπωση ότι εφαρμόστηκε λάθος χάρτης και έμειναν μειονοτικές ομάδες εκτός της χώρας που ανήκαν. Αν τα ελληνικά και αλβανικά σύνορα είχαν μετατοπιστεί πιο βόρεια δεν θα είχαμε στην συνέχεια μειονοτικά προβλήματα και εθνολογικές συγκρούσεις. Γιατί αν τα ελληνικά σύνορα είχαν χαραχτεί πιο βόρεια θα περιλαμβάνονταν στην Ελλάδα περιοχές με ελληνικούς πληθυσμούς όπως η Κορυτσά, ενώ αν τα αλβανικά σύνορα χαράσσονταν πιο βόρεια δεν θα υπήρχε τώρα θέμα Κοσόβου. Β) Σήμερα η πόλη της Κορυτσάς ως αστικό κέντρο είναι ένα από τα 4-5 μεγαλύτερα της Αλβανίας με πληθυσμό περίπου 80.000 κατοίκους από τους οποίους το 80% είναι Χριστιανοί. Από τα 40-50 μεγάλα αστικά κέντρα της Αλβανίας όπου υπάρχει ισχυρή Ελληνική επιρροή. Κατ' αρχήν λόγω και της μετακίνησης και διαμονής πολλών κατοίκων στην Ελλάδα για αρκετά χρόνια, ποσοστό 70% περίπου των κατοίκων μιλούν και την ελληνική γλώσσα. Σ' αυτό συνετέλεσε και το γεγονός ότι για πολλά χρόνια λειτούργησαν τα φροντιστήρια ελληνικής γλώσσας με πρωτοβουλία της ΣΦΕΒΑ και με συνδρομή σωματείων από την Θεσσαλονίκη στα οποία φοιτούσαν κάθε χρόνο εκατοντάδες μαθητές. Τώρα έχει ιδρυθεί με επίσημη πρωτοβουλία του ελληνικού κράτους το "Ελληνικό Διδακτήριο Κορυτσάς" ο ΟΜΗΡΟΣ που παρέχει πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και στο οποίο φοιτούν ήδη εκατοντάδες μαθητές, δείγμα του ενδιαφέροντος των νέων για ελληνική παιδεία. Ομιλία στην αίθουσα της ''Ηπειρωτικής Εστίας'' Θεσ/νίκης για την 65η Επέτειο Απελευθερώσεως Κορυτσάς, ''ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ'', βλ. εδώ.

Helenizmi dhe Korça. Nga Dhimitri Garufa. Kryetar i Dhomës së Avokatëve Thes/niki. Disa qytete ose zona janë të lidhura historikisht me disa ngjarje ose periudha në atë masë sa të përbëjnë simbol. Disa qytete të tjera ose zona gjeografike, për shkak të pozicionit gjeografik , të koinçidencave historike ose të nevojave historike, përputhen me historinë e popujve të caktuar ose kombeve , në atë pikë sa të përbëjnë simbole referimi për këto kombe. Në vitet e perandorisë Osmane kur kufijtë e saj arrinin deri në Danub, Helenizmi përparoi në të gjitha qëndrat qytetare të Ballkanit dhe kishte në duart e tij arsimin dhe tregëtinë. Në atë kohë gjuha Greke ishte dhe gjuha e punës në Ballkan. Anijet Greke përshkruanin çdo ditë Ballkanin duke transportuar mallra deri në Vjenë dhe në Rusi dhe sa ishin të edukuar, pavarësisht kombësisë, kishin EDUKATË/KULTURË HELENE. Për këtë arsye dhe Riga Fereo, ëndërroi një shtet të madh multietnik në Ballkan me kulturë, arsim  Helen dhe me respekt ndaj të drejtave të njeriut. Në këtë kohë kishte qytete që ishin qëndra të Helenizmit Ekumenik, që kishin shumicë me popullatë helene me shkolla greke dhe institucione që u shënuan në ballë të historisë si kulla roje të helenizmit, pavarësisht nga shteti ku u përfshinë kur u krijuan shtetet kombe në Ballkan. Në një Metropol të tillë të Helenizmit u zhvillua dhe qyteti i Koritsas-ë / Korçës për shumë shekuj dhe besoj se në ndërgjegjien e Helenit mbeti si një qëndër metropol i helenizmit. Luajti këtë rol dhe për arsye gjeografike dhe për shkak të koinçidencës historike por dhe për nevojë historike si dhe për shkak të atyre sa ofroi ajo në gërmat greke. Sado që disa në Shqipëri pretendojnë se në Korçë u lind ideja e nacionalizmit shqiptar, është fakt që Korça rrezaton dritë helenizmi, funksiononte si një metropol i helenizmit ekumenik. Korça ndodhet në mes të një fushe të madhe dhe pjellore. U zhvillua në një qëndër qytetare që prej viteve Bizantine. Për emërin e sja ekzistojnë disa variante dhe zhvillimi i saj ishte stabël dhe i menjëhershëm më vonë, kur u shkatërruan qytetet e rëndësishme Helne si Shipska, Mborja dhe Voskopoja më 1769. Thuhet se kur u shkatërrua Voskopoja dhe disa qytete më të vogla ë ishin pranë saj si Vithkuqi, Nikolica, Ipiskia (Shipska) dhe Opari, shumë prej banorëve të tyre u vendosën në Korçë ku dhe transmetuan trashëgiminë shpirtërore helene dhe u ringjall prezenca helene e qytetit, filloi ngritja e saj e dukshme, tregëtia dhe edukimi. Që prej kohës së Perandorisë Osmane, nga ana administrative Korça  i përkiste Vilajetit të Manastirit dhe ishte qëndër e një prej pesë sanxhakëve të Vilajetit të pjestuar në Kazatë e Starovës, Pogradecit, Kosturit, Kolonjës dhe Korçës, ndërsa zona e Korçës kishte katër pjesë, Korçën, Bilishtin, Oparin dhe Përmetin. Sipas tabelës statistikore të 1869 sanxhaku i Korçës kishte 14000 myslymanë dhe 26000 orthodhoksë, ndërsa me bazë të dhënat statistikore që  përfshihen në shkresën e Thoma Markezinit, konsullit të Manastirit, drejtuar Harilao Trikupi, popullata e Sanxhakut të Korçës përbëhej nga 26 500 Helenë/Grekë dhe 20.000 muhamedanë. Në kryeqytetin e sanxhakut të Korçës, kishte fronin Mitropoliti Orthodhoks dhe Mutasherifi Turk. Sipas francezit Pouqueville i cili vizitoi Korçën më 1805, Korça atëhere banohej prej 1300 familjeve nga të cilat 2/3 ishin të krishtera. Për të parë rrugëtimin më të vonë të saj, u përmend se më 1875 qyteti kishte 8200 banorë, ndërsa më 1905 arriti 18000 banorë, nga të cilët 14000 ishin grekë dhe 4000 shqiptarë. Në këtë kohë qyteti gjendej ndërmjet Maqedonisë Helene dhe Epirit por zakonet  e përditëshme tregojnë se ndikohej më tepër nga Epiri ndërsa një prej karakteristikave të saj ishin mbiemrat dyrrokësh të banorëve (Bimbli, Godhis, Naçi, Banga, Siomos, Cale etj). Në këtë kohë, me botimin e kartës Hatti Humajun, më 1856, komuniteti Helen i krishter kishte të drejtë të ketë Patrikun si përfaqësues politik dhe fetar dhe të ketë vetëadministrim. Kështu më 1875 Mitropoliti i Korçës  Dhorothe Hristidhi në mbledhjen e përgjithëshme të banorëve mbledh një këshill të përbërë prej 10 anëtarësh dhe  kjo Kryepleqësi  nën kryesinë e tij administron komunitetin me mbledhje të përjavëshme duke i bazuar vendimet e saj në Eksabiblën e Armenopoulou-t. “Eksabibla” ishte një vepër në të cilën përfshiheshin shkurtimisht ligjet e Justinianit dhe u krijua në Thessaloniki nga gjykatësi dhe mbrojtësi i ligjit Konstandin Armenopoulo. Kjo ishte dhe kushtetuta, konteksti zyrtar ligjor i shtetit Helen  deri në vendosjen e Kodit Civil më 1946. Nga pikëpamja kishtare Korça nuk ishte në fillim Episkopi/Peshkopatë, u bë më vonë nga kryepiskopi i Ahridhës/Ohrit,  të cilës dhe i përkiste deri në vitin 1767 kur dhe Patriarkana e mori nën juridiksionin e saj dhe u bë Mitropolia e Korçës dhe Moskopolit/Voskopojës. Në këtë kohë Korça zhvillohet në një qëndër të rëndësishme ndrëkëmbimi, qëndër e tregëtisë ndërmjet Janinës, Thessalonikit, Manastirit, Vjenës, Triestes dhe Korfuzit. Tregu i saj kishte rreth 800 dyqane, hotele dhe punishte, të cilat në shumicën dërrmuese të tyre ishin HELENE. Kishte Pazar çdo të shtunë dhe mallarat që prej këtu transportoheshin në Shqipërinë jugore ndrësa në këmbimin e tyre përdornin që të gjithë gjuhën greke. Nuk kishte si të ndodhte ndryshe kur që prej 1724 funksiononte shkollë greke. Që të shikojmë përmasat ekonomike të qytetit do të përmëndim se më 1859 u futën në qytet nga vendet europiane, mallra me vlerën e 76 920 lirave angleze, u bënë eksporte me vlerë 25 921 lirave dhe u dërguan  remitanca jashtë me vlerë prej 68214 lirave, gjë e cila tregon se qyteti bazohej tek tregtia dhe remitancat nga jashtë shtetit. Emigrimi dhe qëndrimi i shumë Korçarëve në vende të cilat lulëzonin orientoi të rinjtë që të studiojnë jashtë shtetit dhe të ekzistonin trashëgimi dhe dhurata nga jashtë. Në këtë kohë u hapën dhe Bankat në Korçë, ekzistojnë zyra bankare pothuajse të gjitha në duart e Helenë dhe gjithë kjo lëvizje tregëtare  dhe zhvillim udhëzon në krijimin e një klase qytetare, në imazh të qëndrës qytetare. Qyteti arriti zhvillim maksimal dhe rrezatonte në të gjithë Epirin dhe Maqedoninë dhe shtohej vazhdimisht, popullata helene, pasi popullata shqiptare kishte vetëm punët bujqësore dhe ishte shoqërisht e mënjanuar dhe e izoluar në qytet. Nëse dikush studion historinë e Korçës mënyrën se si funksiononte dhe të vetëadministrimit, ishte sikur të studionte historinë e helenizmit. Shikojmë pavarësinë komunitare dhe principet e solidaritetit që mbizotëronin në jetën e banorëve. Shikojmë vullnetin për edukim për krijimin e shkollave dhe isntitucioneve si Bangio por dhe dashurinë e korçarëve të diasporës por atdheun e tyre. Pafund janë katalogët e dhuruesve dhe bile funksionon një Arkë komunitare “Laso-ja” që prej 1850 me iniciativë të Mitropolitit të atëhershëm Neofit. Emrat e dhuruesve dhe të anëtarëve kontribues të Arkës lexohen çdo vit në Mitropoli në datën 30 Janar, në festën e Tre Jerarkëve, dhe bile përmendej me të njejtin respekt emri i një dhuruesi të varfër me atë të një bamirës të pasur. Në këtë periudhë të ngritjes esenciale të Korçës dhe të rolit të arsimit tek ajo është botuar një vëllim që ja vlen ta studiosh nga IMHA dhe shkrimtarja Adela Ismirliadhu, që përbën një  panoramë të jetës dhe historisë së Korçës që prej vitit 1850 deri në 1908. Është mallëngjyese  për studimin e historisë së Korçës që të shikojë funksionin e një qëndrë tregëtare dhe shpirtërore helene e cila jepte përshtypjen se nuk kishte asnjë farë lidhjeje me zonat në veri të saj. Sigurisht këtu duhet të theksojmë se karakteri i theksuar helen i qytetit kishte si efekt anësor në vetë këtë qytet të shfaqej fenomeni i nacionalizmit shqiptar. Nacionalistët shqiptarë nga qëndrat e diasporës si Bukureshti dhe Konstandinupoja vendosin si kundrapeshë në shkollat helene që mblodhën 2000 nxënës të krijohej shkolla e gjuhës shqipe në Korçë. Këtu Sami dhe Naim Frashëri por dhe korçarët Kosturi dhe Marku krijojnë lidhjen shqiptare dhe më pas shkollën shqiptare, e cila u mbyll më 1902 për shkak të mungesës së nxënësve..... Kjo vërteton se sa të thella ishin rrënjët e nëndheshme të helenizmit në këtë zonë, në këtë qytet të legjendave dhe traditvae që dy herë çliroi ushtria greke por detyrohej që ta braktisë sepse kështu vendosën fuqitë e mëdha të kohës. Konkluzione: a)    Korça ishte ndër shekuj një qëndër helene, një qëndër Mitropolike e Helenizmit. Ishte një qytet me ekonomi të lulëzuar, me nivel të lartë jetese për popullatën, e lidhur me qëndrat tregëtare dhe shpirtërore të evropës dhe me popullatë e cila në shumicën dërrmuese të asaj ishte e krishterë dhe ndërgjegjie helene/greke. Dy herë që u çlirua nga ushtria greke, e pritën këtë ushtri me flamur bardhë e blu dhe vërtetuan ndërgjegjien e tyre helene. Por për arsye balance dhe të shërbimit të interesave të fuqive të mëdha Korça nuk  u dha tek Greqia. Në këtë pikë do të duhet të theksojmë se në përcaktimin e kufijëve në Ballkan të jepet përshtypja se u aplikua një hartë e gabuar dhe mbetën grupime minoritare jashtë vendit që i përkisnin. Nëse kufijtë shqiptaro-grekë do të ishin zhvendosur më në veri nuk do të kishim në vazhdim probleme minoritare dhe përplasje kombëtare. Sepse nëse kufijtë e Greqisë ishin caktuar më në veri do të përfshiheshin në Greqi zona me popullata helene si Korça, ndërsa nëse kufijtë shqiptarë do të vendoseshin më në veri nuk o të kishte tani çështje të lidhura me Kosovën. b)   Sot në qytetin e Korçës si qëndër qytetare është një prej 4-5 qëndrave më të mëdha të Shqipërisë me popullatë 80 000 banorë nga të cilët 80% janë të Krishterë. Nga 40-50 qëndrat qytetare të mëdha të Shqipërisë ku ekziston ndikim i madh Helen. Si fillim për shkak të zhvendosjes së banimit të shumë banorëve në Greqi për shumë vjet në masë që arrin deri në 70% të popullatës flitet gjuha greke. Në këtë ndihmoi dhe fakti që për shumë vitet funksionuan kurse të gjuhës greke me iniciativë të Sfevës por dhe me ndihmesën e shumë grupeve nga Thessaloniki në të cilat mësonin çdo vit me qindra nxënës. Tashmë ekziston, me iniciativë të pastër të shtetit helen “Shkolla greko-shqiptare e Korçës” Omiros, e cila ofron arsimim të nivelit të parë dhe të dytë dhe ku studiojnë me qindra nxënës, gjë që tregon interesimin e të rinjëve për edukimin helen. Ligjëratë e mbajtur në sallën e “Vatrës Epirote” të Thessalonikit për 65 vjetorin nga Çlirimi i Korçës. “Απειρωτάν” shiko më poshtë. Përktheu. Pelasgos

Συλλαλητήριο στην Κορυτσά προ της  Διεθνούς Επιτροπής- Οι κορυτσαίοι ήθελαν να ενωθούν με την πατρίδα τους Ελλάδα

Demostratë në Korçë para Komisionit të Ndërkombëtarëve të cilët caktonin kufijtë e ballkanit. Demostrata kishte si qëllim të ndihmonte këtë komision që të kuptonte origjinën e pjesës më të madhe të Korçës e cila ishte helene dhe dëshironte të ishte  pjesë e shtetit Helen ku dhe përkiste në mënyrë natyrale nga të gjitha aspektet. 

Ελληνισμός και Κορυτσά