Πελασγός Κορυτσάς- Pelasgos Koritsas: Παπά Χρήστο Ράτση - Μάρτυρας της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού της Κορυτσάς, Δεύτερη Συνέντευξη! - Papa Kristo Raci, kleriku martir i orthodhoksisë. Intervista e tij e dytë!

Πέμπτη 4 Ιουνίου 2015

Παπά Χρήστο Ράτση - Μάρτυρας της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού της Κορυτσάς, Δεύτερη Συνέντευξη! - Papa Kristo Raci, kleriku martir i orthodhoksisë. Intervista e tij e dytë!

Në foto Heroi Papa Kristo nga Dardha e Korçës në të majtë dhe papa Elefther Karakitsio në dhomën e tij në Mitropolinë e Shenjtë Korçë Krishtlindje 1992.

2 Συνέντευξις του π. Χρήστου Ράτση στην 21-4-93 στην Ι. Μητρόπολι Κορυτσάς

Την συνέντευξι πήρα ο ίδιος μαγνητοφωνημένη παρόντων δύο εκκλησιαστικών επιτρόπων της Μητροπόλεως Κορυτσάς. Του Αλεξάνδρου...., πολιτικού μηχανικού και Ναούμ.... πολιτικού μηχανικού από Κοριτσά. Επίσης από δικής μου πλευράς παρίσταντο δύο αδέλφια από χωριό της Κοριτσάς, ο ένας μαραγκός και ο άλλος ανώτερος αξιωματικός εν ενεργεία του Αλβανικού στρατού πού γνωρίζουν καλά την ελληνική γλώσσα. Είμαστε μέσα στην Ι. Μητρόπολι Κορυτσάς και ο π. Χρήστος καρφώνει ένα σανίδι πίσω από την πόρτα του μπαλκονιού «.. γιατί ως αίλουρος ανεβαίνει κανείς επάνω και μας κλέβει» είπε ο π. Χρήστος. « Αυτή την κατάντια μας κληρονόμησε το καθεστώς. Τέτοιους ανθρώπους έπλασε ο κομμουνισμός παιδί μου...». Και πού να γνωρίζεις γέροντα ότι και ο άθεος καπιταλισμός ίδιος με τον Κομμουνισμό είναι, ίδια γεύσι και δεν αλλάζει τίποτα απολύτως. Μάλιστα λόγω εφορίας και επειδή υπάρχει ο καταναλωτισμός και η ευμάρεια μαζί με την δημοκράτια γεννούν « πλούσια ελέη σε δράσι και αφθονία τόση, ποικιλία διανθίζει τον τύπο και τα μέσα ενημερώσεως πού έχομε κορεσθεί πιά». Είναι η κατάντια του υλόφρονα ανθρώπου. Δρέπει καρπούς από την αλαζονεία του, την αλλοτρίωσί του, την έξωσι του Θεού από την καρδιά του, την έλλειψι σεβασμού στην παράδοσι, την περιφρόνησι των Αγίων της Ορθοδοξίας μας, της Παναγίας μας του πλούτου της Εκκλησίας μας πού μας προσφέρει την Λύτρωσι.

- Με συνεπήρε η μορφή του ψηλού λυγερόκορμου παπά-Χρήστου του 88χρονου Έλληνα, βάρδου και υπέρμαχου ιερέα, γόνου της κώμης Δάρδας Κορυτσάς και δεν έβαλα σε ενέργεια το μαγνητόφωνο. Θεέ μου, η σταθερότητα, η γνήσια έκφρασι σε εκμαυλίζει τόσο πού είναι αδύνατο να απαγκιστρωθής για να ρωτήσης κάτι παραπέρα. Κάποτε συνέρχομαι και βάζω γρήγορα το μαγνητόφωνο για να μαζέψω τους πλούσιους πνευματικούς καρπούς πού ωρίμασαν μέσα σε πενήντα χρόνια σκληρής δοκιμασίας. Μέσα σε σκληρότερους διωγμούς και αυτού του Νέρωνος όπως ο ίδιος θα μας ειπή παρακάτω. Αλλά ας παρακολουθήσουμε τον άκαμπτο παπά-Χρήστο στη ζωντανή του συνέντευξι.

π. Ελευθέριος: Ποια είναι η γιαγιά; ( Μπήκε στο δωμάτιο).

π. Χρήστος: Είναι η γυναίκα μου, η πρεσβυτέρα πού δεν γνωρίζει καθόλου ελληνικά, γιατί η οικογένειά της ήταν φιλοαλβανική και δεν της έμαθε την γλώσσα μας. ( Γελάει μετο πλατύ χαμόγελο πού τον διακρίνει). Μα είναι πάρα πολύ πιστός άνθρωπος. Πολύ-πολύ δεν φαίνεται.

π. Ελευθέριος: Ελάτε, ελάτε καθήστε πρεσβυτέρα.

π. Χρήστος: Είναι ευσεβής, στάθηκε ηρωϊκά κοντά μου, γέρασε όμως και αυτή.

π. Ελευθέριος: Ελάτε π. Χρήστο, καθήστε δίπλα εσείς, εδώ κοντά μου. ( Πρέπει να εξοικονομηθή χώρος γιατί δεν υπάρχει στο μικρό δωμάτιο). Πάτερ Χρήστο, είχα ακούσει την κασέτα από συνέντευξι πού έδωσες στο νοσοκομείο Καστοριάς, συγκινήθηκα και αμέσως πήρα το αυτοκίνητό μου από Θεσσαλονίκη, ήλθα στο νοσοκομείο, αλλά δυστυχώς εσείς είχατε φύγει για την Κορυτσά. Δεν πρόλαβα για να σας δω.

π. Χρήστος: Ά!ναι. Είχαμε φύγει με το Abulance( Νοσοκομειακό).

π. Ελευθέριος: Πήρα τηλέφωνο τα σύνορα αλλά δεν σας πρόφθασα για να έλθω έως εκεί. Μου είπαν είσθε μεγάλος στην ηλικία....

π. Χρήστος: Ναι, ναι και εγώ ο ίδιος απελπίσθηκα. Ειδοποίησα τον Μητροπολίτη Καστοριάς, κονώνησα τα Άχραντα Μυστήρια και είπα: Θεέ μου, ας ησυχάσω. Όλοι είχαν χάσει την ελπίδα. Στα Τίρανα ( εννοεί το καθεστώς των Τιράνων) όλοι είπαν ότι πέθανε ο παπά-Χρήστος. Α!Α!Α!( Γελάει τώρα ευχαριστημένος ο σεβάσμιος γέροντας πού ο Θεός του έδωσε ακόμη ζωή για να οργανώση την διαλυμένη, θα έλεγα, στην κυριολεξία να ΑΝΑΣΤΗΣΗ την Ι. Μητρόπολι Κοριτσάς). Πάτερ Ελευθέριε, ξέρεις τί μου είπε ένας ιερέας από την Καστοριά;

π. Ελευθέριος: Τί πατέρα Χρήστο;

Ιερέας Καστοριάς: Πάτερ Χρήστο. Άκου με εδώ.

π. Χρήστος: Τί να σ' ακούσω μωρέ πάτερ;

Ιερέας Καστοριάς: Ο Θεός αν δεν βρή τον αντικαταστάτη σου δεν σε παίρνει. Περίμενε, έχεις καιρό ακόμη, κατάλαβες;

π. Χρήστος: Είχα αδυνατίσει( όπως ανέφερα έπαθε ασιτία, τίποτε άλλο δεν είχε), ήμουνα έτοιμος καθ' οδόν πρός τον Κύριον.

π. Ελευθέριος: Οι γιατροί μου είπαν είχες αδυνατίσει πολύ, πάρα πολύ από ασιτία. Αυτό ήταν όλο!

π. Χρήστος: Εκεί 11 ημέρες είχα ορό. Αυτός καθαρίζει όλα. Βούτυρο, γάλα, μαρμελάδα το πρωΐ, συνήλθα. Ο Θεός με λυπήθηκε, με έκανε καλά να υπηρετήσω ακόμη γιατί είμαι ο μόνος χωρίς βοηθό ιερέα. Δεν έχω κανέναν. Πέρασαν Χριστούγεννα, Πάσχα, Μ. Εβδομάδα, Θεοφάνεια, όλα μόνος.

π. Ελευθέριος: Ο π. Κωνσταντίνος δεν μπορεί να βοηθήση;

π. Χρήστος: Δεν βλέπει, τρέμουν τα χέρια του, δεν μπορεί να λειτουργήση καλά. Έτσι είναι, πάτερ, δυστυχώς!

π. Ελευθέριος: Εγώ θα ζητήσω από τον Αρχιεπίσκοπο να έρχομαι άμισθος. Μεγάλες εορτές θα λειτουργώ έως ότου γίνουν ντόπιοι ιερείς.

π. Χρήστος: Σας παρακαλώ πάτερ, λίγο δυνατά, έχω μια βαρυκοϊα. ( Γελάει με το συνηθισμένο πλατύ του χαμόγελο).

π. Ελευθέριος: Μέχρι τα εκατό θα ακούς έτσι π. Χρήστο, μετά από εκεί και πάνω θα χρειασθής ακουστικά...

π. Χρήστος: Ά! Όχι, όχι, όχι παρακαλώ τον Θεόν και Κύριον.

π. Ελευθέριος: Ο Κύριος γνωρίζει πιό καλά από ημάς.

π. Χρήστος: Δεν θυμούμε το όνομα ενός Αρχιμανδρίτου στη Θεσσαλονίκη. Ήσουν εσύ εκεί;

π. Ελευθέριος: Όχι, όχι.

π. Χρήστος: Λειτουργήσαμε στον Ι. Ναό του Αγίου Αθανασίου με την χορωδία την δική μας. Λειτουργήσαμε αλβανικά, κατόπιν προσκλήσεωνς του κ. Νομάρχη αλλά πήγαμε και στο Πανεπιστήμιο. Δεν θυμούμαι το όνομά του. Μας εξύμνησε. Δεν θυμούμαι το όνομά του ( Γελάει ικανοποιημένος για την παρουσία του Ελληνισμού της Κοριτσάς).

π. Ελευθέριος: Εγώ θέλω να σου ειπώ το εξής: Όλη την συνέντευξή σου στην κασέτα από το νοσοκομείο Καστοριάς την έχω. Την απομαγνητοφωνώ και, εάν ο Θεός το επιτρέψη, θα τα γράψω σε βιβλίο το οποίον βιβλίο θα το εκδώσω στη Θεσσαλονίκη.

π. Χρήστος: Μα πρέπει να γνωρίζεις και κάτι άλλο ακόμη. Περισσότερα από αυτή την κασέτα.

π. Ελευθέριος: Ναι, γι' αυτό ήλθα εδώ και θα ξαναέλθω αν χρειασθή.

π. Χρήστος: Να ξαναέλθεις, θα σου δώσω στοιχεία και άλλα αν έχης σκοπό να κάνης βιβλίο. Πρέπει και κάτι να προσθέσης εκεί, τα βάσανα πού υποφέραμε, τις κακουχίες, τον διωγμό, ο συστηματικότερος διωγμός, πιό καταστρεπτικός από τους διωγμούς των Εθνικών, πάτερ Ελευθέριε.

π. Ελευθέριος: Ναι, των Εθνικών; Αυτά θέλω πάτερ, την αλήθεια.

π. Χρήστος: Αν θα ακούστε θα σας πουν , θα σας φανούν παράξενα αλλά αυτά πού θα σας ειπώ εγώ ούτε τάχω διαβάσει, ούτε τάχω μάθει. Τάχω ζήσει παιδί μου. Τάχω ζήσει παιδί μου.

π. Ελευθέριος: Ναι, πάτερ Χρήστο.

π. Χρήστος: Τάχω ζήσει παιδί μου.

π. Ελευθέριος: Ναι.

π. Χρήστος: Αυτά πού θα χρησιμεύσουν. Για τέτοιο έργο πού αρχίσατε. Για τέτοιο έργο πού επιθυμούσα να κάνετε.

π. Ελευθέριος: Θέλω να το κάνω.

π. Χρήστος: Με την συνέντευξι της κασέτας.

π. Ελευθέριος: Ναι πατέρα Χρήστο, όταν άκουσα την πρώτη σας συνέντευξι την αποκαλυπτική. Έκλαιγα πάτερ. Πολλοί Έλληνες, φαντάζομαι, έκλαιγαν γιατί ακούστηκε από τον Δημοτικό Ραδιοφωνικό Σταθμό Θεσσαλονίκης. Εξαναγκάστηκα, παρ' ότι έχω τέσσερα παιδιά στα σχολεία και είμαι μονόμισθος, προσπαθώ, κινούμενος από πατριωτικά αισθήματα και πίστεως, μόνον να συμβάλω με τις δυνάμεις μου ούτως ώστε να μείνουν όλα αυτά πού εσείς βιώσατε τόσα χρόνια....

π. Χρήστος: Ά!δυστυχώς δημιουργήθηκε μια κοινωνία δύσκολη, απ' όλες τις πλευρές. Δημιουργήθηκε μια σάπια κοινωνία. Το δώρο πού μας άφησε ο Κομμουνισμός είναι αυτό. Ο αθεϊσμός κυριάρχησε 40 χρόνια, εξευτέλισε την Εκκλησία και την αντικατέστησε με μια καταεξευτελισμένη κοινωνία. Και τώρα μόνον αυτό μας βασανίζει, έχουν κάνει την κλεψιά για εμπόριο για τέχνη να ζήσουν. ( Αυτό το φαινόμενο το ζει κανείς στην Αλβανία πιό πολύ από ό,τι στις άλλες χώρες πού έπεσαν τα αθεϊστικά καθεστώτα.)

π. Ελευθέριος: Ο Θεός να μας ελεήση. Μόνον η προσευχή θα μας σώση.

π. Χρήστος: Μετάνεια, προσευχή τίποτα άλλο απολύτως. Μόνον ο Θεός.

π. Ελευθέριος: Μόνον ο Κύριος.

π.Χρήστος: Δεν έχομεν ούτε εξουσία.... ( Μπαίνει η πρεσβυτέρα, μια σεμνή λιγνή αριστοκράτισσα στους τρόπους, περίπου 80 χρόνων, καλοστεκούμενη να μας κεράσει ρακί).

π. Ελευθέριος: Πολύ λίγο ευλογημένη, πολύ λίγο δεν πίνω.

π. Χρήστος: Όσο θέλετε πάτερ.

π. Ελευθέριος: Την ευχή σας Γέροντα. Χριστός Ανέστη.

π. Χρήστος: Την του Θεού. Χριστός Ανέστη.

π. Ελευθέριος: Καταλαβαίνετε πρεσβυτέρα τα ελληνικά;

π. Χρήστος: Δυστυχώς όχι. Αλλά καταλαβαίνει την γλώσσα της Ορθοδοξίας( καλώς η εφημερίδα ΑΝΑΣΤΑΣΙΣ, επίσημο εκκλησιαστικό όργανο της Αρχιεπισκοπής Αλβανίας εκδίδεται στα αλβανικά. Είναι σωστή η θέσις του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αλβανίας π. Αναστασίου να χρησιμοποιούν την γλώσσα του λαού της ντόπιας Εκκλησίας, όπου δεν γνωρίζουν ελληνικά).

π. Χρήστος: Ποιοι είναι οι κύριοι;

π. Ελευθέριος: Είναι ο Κώστας Στογιάννης, αξιωματικός του αλβανικού στρατού, και ο Χρήστος ο αδελφός του, φίλοι μου.

π. Χρήστος: Του ελληνικού στρατού;

π. Ελευθέριος: Όχι, εδώ του αλβανικού στρατού. Είναι Έλληνες δικοί σας, από εδώ από την Β. Ήπειρο.

π. Χρήστος: Ά!Ά! Πολύ καλώς. Καλώς ορίσατε ( σηκώθηκε όρθιος ο υψηλός λυγερόκορμος παπά-Χρήστος, πού σφύζει από ζωή, δεν πιστεύει κανείς ότι είναι 88 χρόνων. Κατά 15 χρόνια λιγότερο μοιάζει. Μαζί του σηκώθηκε όλος ο Ελληνισμός της Αλβανίας. Στέκει όρθια η πονεμένη Ρωμιοσύνη. Με κοιτάει κατάματα η Ορθοδοξία. Μέγα το όνομα Κυρίου.«Γνώτε έθνη και ηττάσθε ότι μεθ' ημών ο Θεός».

Χριστός Ανέστη αδελφή ( και προτείνει το ποτηράκι).

π. Ελευθέριος: Καλώς σας βρήκα με την χάρι του Κυρίου. Αληθώς Ανέστη, γέροντα.

π. Χρήστος: Gëzuar Paska (Με μιά φωνή όλοι οι παριστάμενοι όρθιοι στο κέλευσμα του γέροντα. Χαρούμενο Πάσχα αλβανικά).

π. Χρήστος: Άχ! μωρέ πάτερ....( πνίγεται η φωνή του γέροντα, λίγο σαλεύει η σταθερότητά του, έχει όρεξι, διαύγεια φοβερή να σταθή να σταθή για την πίστι, για την Ρωμιοσύνη, για την Ορθοδοξία, αλλά δεν ξεχνά τα 88 και βασανισμένα χρόνια στις εξορίες).

π. Ελευθέριος: Ήθελα όλα αυτά. Ό,τι ξέρετε να μου το ειπήτε.

π. Χρήστος: Ευχαρίστως.

π. Ελευθέριος: Θα ξαναπεράσω, αλλά ήθελα να μου πήτε γιατί από όλους εσάς έχω μαζέψει ανθολογήματα ανάλεκτα. Είσθε εσείς, ο π. Κωνσταντίνος από το Ζερβάτι, είναι ο π. Γεώργιος ο Ζάρος, είναι ο π. Σπύρος Βέλλης από το Ελβασάν και άλλοι.

π. Χρήστος: Ά! Ο πάπά- Σπύρος από το Ελβασάν.

π. Ελευθέριος: Ναι του έστειλα στολή, Τίμιο Σταυρό αγιάσματος, χρήματα. Του έστειλα ό,τι μπόρεσα με τον Χρήστο από το Ελβασάν.

π. Χρήστος: Ά! πολύ καλά έκανες.

π. Ελευθέριος: Εδώ έχει άλλους επιζήσαντες γέροντες ιερείς;

π. Χρήστος: Μόνον ο π. Κωνσταντίνος ακόμη. Και αυτός τις ίδιες πληροφορίες θα σας δώση, τέλος πάντων, πληροφορίες πού ενδιαφέρουν.

π. Ελευθέριος: Ναι, ναι εγώ ήθελα να γράψω για τον κάθε έναν σας.

Δύο χρόνια φυλακή γιατί είναι Έλληνας

π. Χρήστος: Εκείνες που σας χρησιμεύουν και προπαντός δεν έχει τραβήξει ο παπά- Κώστας τα βάσανα τα δικά μου. Με καταδίκασαν στο στρατοδικείο, με χώσαν δύο χρόνια φυλακή.

π. Ελευθέριος: Πού, πάτερ Χρήστο;

π. Χρήστος: Εδώ στην Κορυτσά, δύο χρόνια φυλακή. Για πολιτικούς λόγους, για την ελληνικότητα....κατάλαβες. (Γελάει με το πλατύ πάντα χαμόγελό του το ανεξίκακο).

π. Ελευθέριος: Κατάλαβα.

π. Χρήστος: Με εξόρισαν στο Δυρράχιο αναγκαστική δουλειά με έχουν εκθέσει μέσα σε πέντε χωριά.( Εδώ εννοεί την διαπόμπευσι στα πέντε χωριά για παραδειγματισμό «λαϊκής δημοκρατίας» στην Αλβανία).

π. Ελευθέριος: Μήπως θυμάστε πότε πατέρα Χρήστο;

π. Χρήστος: Το 1948 με εξόρισαν.

π. Ελευθέριος: Πού, πάτερ;

π. Χρήστος: Στο Δυρράχιο. Εκεί γινόταν η πρώτη σιδηροδρομική γραμμή. Αναγκαστική δουλειά υπό την επίβλεψι της αστυνομίας.

π. Ελευθέριος: Με ποια αιτιολογία πατέρα Χρήστο; Γιατί σε καταδίκασαν;

π. Χρήστος: Τα ευκόλως εννοούμενα παραλείπονται, πάτερ.

π. Ελευθέριος: Κατάλαβα.

π. Χρήστος: Κατόπιν με το κλείσιμο των εκκλησιών άλλες κακουχίες για μένα.

π. Ελευθέριος: Κατάλαβα.

π. Χρήστος: Και εγώ όμως δεν υπέκυψα πάτερ. Είχα πίστη στο Θεό. Δεν υπέκυψα. Το κόμμα υπεράνω όλων. Η πρώτη επιταγή μέσω της Αρχιεπισκοπής μας ( τα ίδια λέγουν και οι προλαλήσαντες ιερείς στις συνεντεύξεις τους). Μόλις λάβετε αυτή την διαταγή να κάνετε γενική καταγραφή των εκκλησιών. Τι καταγραφή να κάνομε. Πω, πω Θεέ μου. Θεέ μου! Κι όμως. Γίναν επιτροπές τρεις ημέρες να καταγράψουμε. Τέλος μια δεύτερη διαταγή να ξεγυμνώσετε όλες τις εκκλησίες. Ό,τι θρησκευτικό υπάρχει να αφαιρεθή. Γίναν άλλες επιτροπές. Εδώ έδειξα την λεβεντιά μου. Οι επιτροπές είχαν μέσα και οθωμανούς. Ο πρόεδρος του χωριού μου Δάρδα πήγε στο χωριό μου.

π. Ελευθέριος: Πού είναι αυτό το χωριό πάτερ;

π. Χρήστος: Είναι 18 χιλιόμετρα από εδώ, πολύ σημαντικό χωριό αυτό.

Λοιπόν ο πρόεδρος ήταν γαμβρός μου από την αδελφή μου. Λοιπόν Ηλία να μην διορίσης επιτροπή. Θα αναλάβω εγώ μόνος μου. Τρεις ημέρες τα μάζεψα αφού έκανα την τελευταία λειτουργία. Δύο αποθήκες γέμισα...( Σταματά και κλαίει ο πάτερ- Χρήστος. Είναι δύσκολο κανείς να ενθυμείται τέτοιες φρικτές στιγμές της ζωής του).

π. Ελευθέριος: Την εκκλησία της Δάρδας;

π. Χρήστος: Ναι, ήταν σπουδαία εκκλησία. Να την, αυτή είναι ( δείχνει μια παλιά φωτογραφία του Ι. Ναού Δάρδας απέξω ολόκληρη. Την φωτογράφισα αμέσως). Τώρα είναι ξενοδοχείο, με συγχωρείτε για την φράση, και πορνείο. Λοιπόν πω... πω... πω... Τους παρέδωσα τα κλειδιά και έφυγα. Αλλά έκανα και εγώ την δουλειά μου, αν με είχεν ανακαλήψει και από την αύριον ημέραν θα εκτελούμην εγώ.

Ιερά σκεύη, Ευαγγέλιο, τον Επιτάφιο, θα σας τον δείξω τώρα, βιβλία, όλα, όλα τα πήγα σπίτι μου εγώ.

π. Ελευθέριος: Δεν φοβήθηκες;

π. Χρήστος: Τα πήγα σπίτι μου, ο Θεός με φύλαξε. Αν με είχαν ανακαλύψει θα ήμουνα εκτελεσμένος εγώ. Ο Θεός με φύλαξε.

π. Ελευθέριος: Κάθησε, μετά θα ιδούμε π. Χρήστο. ( Θέλει να μας δείξει τον ωραιότατο επιτάφιο, μα εγώ δεν το εννοώ αυτό μπροστά την αφήγηση πού με συνεπαίρνει και την θέλω...). Αν θελήσει ο Θεός αυτά τα καταγράφω τώρα για το βιβλίο και πιστεύω ότι θα διαβασθούν. Αν υπάρχουν έσοδα θα διατεθούν για σπουδαστές από εδώ...

π. Χρήστος: Καλά. Μόνον ένα πράγμα να εχείς υπ' όψιν σου. Να μην γίνουν διακρίσεις. Με άρθρα, με συνεντεύξεις και το παραμικρό ν' ακούσουν, καταλαβαίνεις. Είμαστε μια οικογένεια ορθοδόξων και το κοινό μέτωπο αθέων, παπικών και λοιπών θέλουν να μας κατατσακίσουν.

π. Ελευθέριος: Δεν έχω προκαταλήψεις, προσέχω.

Τρίτη διαταγή εξοντώσεως

π. Χρήστος: Οι Οθωμανοί, ο αιώνιος εχθρός του Χριστιανισμού δεν βλέπεις; Α! Δεν σας είπα για την τρίτη διαταγή.

π. Ελευθέριος: Α! Ναι.

π. Χρήστος: Μόλις λάβετε αυτή τη διαταγή οι ιερείς να βγάλετε το σχήμα , να ξυρίσετε τα γένεια και να απευθυνθήτε στα γραφεία της εργασίας για να κανονιστήτε για δουλειά. Ειδεμή, εκείνοι πού δεν έχουν δουλειά να πάνε στα κολχόζ για να δουλέψουν. Εγώ μια εβδομάδα δεν βγήκα από το σπίτι μου. Είχα κάπου 10 ημέρες. Είχα αντίκρυ ένα μαγαζί και πήγα να πάρω τσιγάρα. Μέσα ήταν ένας αξιωματικός του κόμματος και με ρωτάει « αυτά τα φοράς ακόμη; » και με τραβάει από τα ράσα.

π. Χρήστος: Θα τα βγάλω παιδί μου, θα τα βγάλω αν σε πειράζουν.

π. Ελευθέριος: Αυτός είναι εδώ σήμερα; Ζει;

π. Χρήστος: Πού να ξέρω, πέρασαν τόσα χρόνια τώρα. Λοιπόν το πρώτο Πάσχα μετά 15 ημέρες πού κλείσαν οι εκκλησίες, οι γυναίκες κοκκινίσαν τα αυγά του Πάσχα αλλά κρυφά- κρυφά. Βρήκαν μερικά τσόφλια κόκκινα. Και ήρθε όλη η Ασφάλεια στο χωριό μας, ποιος είχε κοκκινίσει αυγά.

Η γυναίκα πού εξευτελίζει το καθεστώς Χότζα

π. Ελευθέριος: Βρήκαν καμιά γυναίκα;

π. Χρήστος: Είχαν διαταγή και στα χωριά όλοι όσοι είχαν εικόνες στα σπίτια να πάνε να τις παραδώσουν. Μία γυναίκα δεν πήγε να τις παραδώσει. Την πρόδωσαν ότι είχε εικόνες. Πάει η Ασφάλεια και της λένε « έλα εδώ μαζί με τις εικόνες». Ξέρεις πόσο την βλασφήμησαν αυτή την γυναίκα; Ξέρεις πόσο; Της πήραν τις εικόνες και έφυγαν. Μόλις βγήκαν από την πόρτα ( εννοείτον αυλόγυρο του σπιτιού) φωνάζει η γυναίκα. « Ελάτε παιδιά λησμονήσατε μια εικόνα, ελάτε να την πάρετε».

Επιστέφουν και εκείνη λέει «Νάτην, αυτή είναι, πάρτε την». ΕΚΑΝΕ ΤΟ ΣΗΜΕΙΟΝ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ. « Και άλλη έχω πάρτε την» και ξανακάνει το Σταυρό της. Καταντροπιασμένοι στα μάτια όλων έφυγαν. Κατάλαβες πάτερ Ελευθέριε;

π. Ελευθέριος: Πολύ σημαντικό. Είχε το θάρρος έκανε τον σταυρό της και δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα.

π. Χρήστος: Ακράδαντος πίστης, φώτισης Θεού, πάτερ. Ω! Τί πίστις είναι αυτή της γυναίκας.

π. Ελευθέριος: Δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα. Μπράβο της. Πατέρα Χρήστο, πες μου τέτοια γεγονότα, σε παρακαλώ, πες μου.

π. Χρήστος: Όταν το είπα στον Μακαριώτατο και το άκουσε είπε: Ω! Πω!Πω! Πω! Θαύμα πίστεως. Ω! Πω!πω!πω! πάτερ. Θαύμα εκ Θεού. Το ' κανε ζήτημα αυτό της γυναίκας.

Ο π. Χρήστος κρύβει τα ιερά κειμήλια

π. Ελευθέριος: Εσείς πώς γλυτώσατε όλα αυτά τα κειμήλια;

π. Χρήστος: Α! Ξέρεις δεν ταράχθηκα πολύ. Είχα μία σταθερότητα.

π. Ελευθέριος: Μα πώς; Γιατί; Από πού βρήκες τέτοιο θάρρος;

π. Χρήστος: Ο Θεός, ο Θεός. Όταν με εκθέσανε μέσα σε ολόκληρα πέντε χωριά.

π. Ελευθέριος: Πώς σας εκθέσανε;

π. Χρήστος: Γιατί είχαν κάνει κάτι προκηρύξεις και εκθέσανε εμένα. Τις αποδώσανε σε μένα. Έχομεν υπόψην, τα έκανε ο παπάς, ο πρώην παπάς. Ήλθε ο υπαρχηγός της Κορυτσάς της Ασφάλειας με όλους τους γραμματείς.

π.Ελευθέριος: Τώρα είναι εδώ; Ζει;

π. Χρήστος: Πέθανε τώρα.

π. Ελευθέριος: Φαντάζομαι τι έγινε.

π. Χρήστος: Μην ρωτάς. ( Δακρύζει συγκινημένος ....). Άκου δω, εγώ είμαι νόμιμος ιερεύς, εμένα με έχει εκλέξει το χωριό όλο. Με έχει διορίσει η κυβέρνηση. Δεν είμαι τυχαίος ιερεύς. Δεν έχω κάνει καμιά προπαγάνδα πουθενά. Να πού είναι όλοι εδώ, ας πει κάποιος αν με έχει ακούσει να κάνω προπαγάνδα. Τι έκαμες εσύ, λέει; Στην εκκλησία ναι, έκανα το καθήκον μου. Έξω τίποτα. Δεν έχω κάνει τίποτα και αν επειδή ήμουνα πρώην ιερεύς θέλετε να με τιμωρήσετε τότε κάμετέ το. Εγώ τώρα είμαι εργάτης- μέλος στο κολχόζ. Τί κακό έκανα;

Όχι, όχι, θέλεις να μας γεμίσεις το κεφάλι, λέει.

Η Θεία Πρόνοια έδειξε το θαύμα της. Την επαύριον ημέρα ήθελαν να με εξορίσουν. Είχαν προετοιμάσει την εξορίαν.... Μου κάνει νεύμα ένας γείτονας. Εκείνη την στιγμή πού καθόμουν βλέπω μια κίνηση. Εκείνες τις στιγμές πού γινόταν αυτά είχαν βάλει μία προκήρυξη απ' έξω. Εκείνες τις στιγμές την βάλαν. Καταλάβαν, δεν μπορούσαν να κάνουν αλλιώς. Τότε τους είπα «είμαι νόμιμος παπάς, δεν ανακατεύομαι σ' αυτές τις δουλειές».

π. Ελευθέριος: Ποιος τους είχε βάλει;

π. Χρήστος: Φέρνουν τα σκυλιά πού είχαν στα φυλάκια τα ερευνητικά και βρήκαν ένα παιδί. Του τα είχαν δώσει να τα κολλήσει.

Εκείνη την στιγμή ήταν ο δάκτυλος του Θεού. Γιατί αν αύριο τις κολλούσαν , ήδη εγώ θα ήμουνα στην εξορία.

Διαλυθείτε, λέει. Διαλυθείτε. Πήραν εκείνο το παιδί και το βαστάξαν ημέρες. Μετά το απολύσαν γιατί άλλοι το είχαν βάλει. Αλλά εγώ έπαθα πολλά- πολλά.

π. Ελευθέριος: Άλλα ενθυμείσθαι;

π. Χρήστος: Δεν ακούω, είμαι βαρήκοος, όπως βλέπεις.

Ο παπά-Χρήστος και η Θεία Κοινωνία 23 χρονών

π. Ελευθέριος: Άλλα βάσανα πού πέρασες, ενθυμείσαι;

π. Χρήστος: Πολλά, πολλά, πολλά τράβηξα, πάτερ, θέλουν ώρες....

π. Ελευθέριος: Παιδιά έχετε π. Χρήστο;

π. Χρήστος: Όχι δυστυχώς κατά σάρκα. Έχω όμως πολλά, πάρα πολλά, όλη την Κορυτσά πάτερ.

π. Ελευθέριος: Ναι, έχεις δίκαιο. Όλα είναι παιδιά σας. Όλοι αυτοί τόσα χρόνια πού σας γνωρίζουν σήμερα σας αγαπούν π. Χρήστο;

π. Χρήστος: Βέβαια.

π. Ελευθέριος: Τόσα χρόνια πού κλείσαν τις εκκλησίες λειτουργήσατε κρυφά μόνος, τι κάνατε;

π. Χρήστος: Ναι, βρήκα τον τρόπο σπίτι κρυφά ή έψαλλα κρυφά με φόβο και τρόμο πολύ.

π. Ελευθέριος: Λειτουργήσατε;

π. Χρήστος: Ναι.

π. Ελευθέριος: Πού έκανες λειτουργία;

π.Χρήστος: Σπίτι, πάντα σπίτι, σιγά, πολύ σιγά με προφύλαξη, φυσικά χωρίς φως, χωρίς θυμίαμα έψαλλα πολύ- πολύ σιγά. Αλλά να σου ειπώ κάτι; ΕΙΧΑ ΤΗΝ ΘΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ από το 1967 για παν ενδεχόμενο. Να, εκεί πάνω είναι. ( Μου δείχνει το μικρό ξυλόγλυπτο αρτοφόριο σκεπασμένο με κέντημα χειρός μάκτρο πού το φωτογράφισα.)

π. Ελευθέριος: Την κρατάτε ακόμη;

π. Χρήστος: Και να ιδείς, πάτερ, είναι μαργαριτάρι.

Ο Θεός τυφλώνει τους αθέους

π. Ελευθέριος: Δεν σας ανακάλυψαν ποτέ;

π. Χρήστος: Όχι, ο Θεός είναι μαζί μου. Δόξα σοι. Ξέρεις μου 'καναν μιά διάρρηξη μιά βραδιά, μπήκαν κλέφτες στο σπίτι. Ήλθε η αστυνομία, έφερε σκυλιά και ευτυχώς ο Θεός. Ευτυχώς δεν βρήκαν τίποτα, ούτε τις εικόνες, ούτε τα ιερά σκεύη, ούτε όλο το θησαυρό πού είχα κρυμμένο. Εκεί μόνον ένα φόρεμα ήταν σκεπασμένο μπροστά και πίσω ήταν κρυμμένα. Εκείνο να τραβούσαν όλα θα τα βρίσκαν. Ο Θεός έκανε το θαύμα του και με τους κλέφτες πού δεν τα βρήκαν και με τους αστυνομικούς πού δεν τα βρήκαν. Ευτυχώς σώθηκαν. Ήταν τρεις της Ασφαλείας και ένας πολισμάνος ( χωροφύλακας) με το σκυλί. Και εκεί πού έκαναν την έρευνα, ευτυχώς δεν βρήκαν τίποτα. Αν τα είχαν ιδεί, πάει ο παπά-Χρήστος, αιωνία του η μνήμη τότες.

π. Ελευθέριος: Ο Θεός δεν σε εγκατέλειψε, πάτερ Χρήστο.

π. Χρήστος: Άγιον το όνομά Του. Αν θέλεις να ακούσεις πάτερ δεν γίνεται σε λίγες στιγμές. Χρειάζεται καιρός, πολύς καιρός να σου εξιστορώ και να γράφεις. Σημαντικά, σημαντικά πολύ σημαντικά και καταλαβαίνεις.

π. Ελευθέριος: Να έχω την ευχή σου. Αύριο θα πάω στα Τίρανα και πρέπει να φύγω.

π. Χρήστος: Αυτές τις ημέρες έχω δουλειά και δεν γίνεται και εγώ είμαι γεμάτος. Μεθαύριο έχομε την Ζωοδόχο Πηγή και εορτάζομε, βλέπεις, τον καθεδρικό ναό της Κορυτσάς και μαζί του Αγίου Γεωργίου. Την Κυριακή του Θωμά έρχονται από την Ελλάδα τα εκπολιτιστικά συγκροτήματα, κάπου 10 λεωφορεία, θα δώσουν παραστάσεις κ.λ.π.

π. Ελευθέριος: Θα έλθω άλλη φορά.

π. Χρήστος: Ναι, οπωσδήποτε.

π. Ελευθέριος: Δεν ήλθα με το αυτοκίνητό μου, γιατί δεν γνώριζα τι θα συναντήσω.

π. Χρήστος: Αν έλθεις με το αυτοκίνητό σου πρέπει να έχεις να το βάλεις κάπου το βράδυ, γιατί αλλιώς αλλοίμονον αν το αφήσεις έξω.. δυστυχώς κλεψιά, αυτό κληρονομήσαμε τόσα χρόνια από τον κομμουνισμό.

π. Ελευθέριος: Όταν έρχομαι πρέπει να προσέχω, πρέπει να προσέξω πολύ.

π. Χρήστος: Αν θέλεις να φέρεις κάτι να τα φέρεις μαζί. Έχω ένα αυτοκίνητο της εκκλησίας και τότε μπορώ να το φέρω στα σύνορα.

π. Ελευθέριος: Κάτω στην Ελλάδα βοηθώ όλους τους Αλβανούς ποικιλοτρόπως. Ρούχα, δουλειά, χρήματα λίγα. Θα προτείνω αύριο στα Τίρανα τον Μακαριωτάτο, όταν θελήσει να με προσλάβει στην Κορυτσά νάρχομαι με δικά μου έξοδα και αν θέλει να κοιτάξει να με διορίσει να δίδω τον μισθό μου εδώ δωρεά και δωρεάν να διακονώ με δικά μου έξοδα κινήσεως.

π. Χρήστος: Όταν θα τον συναντήσεις θα του ειπής όλα. Έχομε εντολή όταν έρχονται εδώ και μας φέρνουν δώρα από Φλώρινα, Καστοριά, Κοζάνη, εγώ πάντα τους προϋπαντώ. Δυστυχώς έρχονται και Σλάβοι από Σκόπια. Αλλά ο Μακαριώτατος μας είπε όταν έρχονται ιερείς χωρίς την άδειά μου να μην λειτουργήσουν.

π. Ελευθέριος: Συμφωνώ. Αύριο θα τον επισκεφθώ τον Μακαριώτατο. Γνωρίζω την τάξιν.

π. Χρήστος: Θα του μιλήσετε προσωπικά του Μακαριωτάτου;

π. Ελευθέριος: Βεβαίως, αύριο πού θα πάω στα Τίρανα.

π. Χρήστος: Κάνομε μιά λειτουργία μαζί με ευχαρίστησι. Καταλάβατε.

π. Ελευθέριος: Να μην σε κουράζω τώρα π. Χρήστο. Ο Θεός να δώση. Πατέρα Χρήστο πήρα μία κασέτα ολόκληρη, πήρα φωτογραφίες, έχω και μία άλλη κασέτα. Θα ξαναέλθω εγώ πάλι να σας βρω έστω μισή ώρα. Τώρα είδα δουλεύατε έξω.

π. Χρήστος: Πού;

π. Ελευθέριος: Εδώ στο χωλ της Ι. Μητροπόλεως κάτι καρφώνατε.

π. Χρήστος: Α! Θέλω να καρφώσω εκεί μία σανίδα από μέσα στην πόρτα του μπαλκονιού. Μπαίνουν από την κολόνα στο μπαλκόνι μέσα κλέφτες. Την πόρτα την έχω κλειδωμένη με κλειδιά ασφαλισμένη. Τώρα μπαίνουν σαν οι σχοινοβάτες στο μπαλκόνι και έχουν ανοίξει δύο φορές. Να καρφώσω ένα σανίδι στην πόρτα ( Γελάει με το πλατύ του χαμόγελο ο παπά- Χρήστος).

π. Ελευθέριος: Να προσέξετε μην σας κλέψουν τον επιτάφιο.

π. Χρήστος: Πω, πω να προ μιας ώρας βλέπω κάποιον όρθιον. « Κύριε, τι αγαπάτε;» λέγω. « Την βούλα » ( σφραγίδα ), λέει. « Πήγαινε στα γραφεία», του λέγω, « την κανονική ώρα. Τώρα τι θέλεις εδώ;» Ήταν ανιχνευτής.... ( Γελάει ο παπά-Χρήστος).

π. Ελευθέριος: Ανιχνευτής;

π. Χρήστος: Ναι... ναι, ανιχνευτής, για ανίχνευση στόχου.

π. Ελευθέριος: Σας ευχαριστώ πολλές φορές.

π. Χρήστος: Τίποτα, μα τι έκαμνα να με ευχαριστήσετε σας παρακαλώ.

π. Ελευθέριος: Πολύ σας ευχαριστώ για όλα. Αύριο όχι αλλά μεθαύριο ίσως σας προλάβω.

π. Χρήστος: Είναι της Ζωοδόχου Πηγής και θα λειτουργώ. Είμαι μόνος.

π. Ελευθέριος: Ε! Τότε θα δώση ο Θεός, θα δώση.

π. Χρήστος: Είμαι μόνος. Ο π. Κωνσταντίνος είναι και αυτός γέρος, έχει το πρόβλημα με τη μέση του και πολλά δεν γνωρίζει, έκανε λίγα χρόνια ιερεύς. Τα εκκλησιαστικά βιβλία είναι ελληνικά και μόνον 20% είναι μεταφρασμένα στα αλβανικά. Αναγκάζομαι (...) κάνω λειτουργία στα ελληνικά. Μας κυνηγάνε γιατί κάνετε τις τελετές ελληνικά. ( Οι Αλβανοί νηστικοί και τρισάθλιοι κάνουν Εθνική πολιτική και η Ελλάδα δεν κάμνει καμιά επίσημη διαμαρτυρία για την καταπίεση της μειονότητας. Ο Ελληνισμός της Κορυτσάς και της Βορείου Ηπείρου εξαλβανίζεται συνεχώς, ώσπου σε ελάχιστα χρόνια θα σβήσει από την αδιαφορία μας).

π.Ελευθέριος: Η αστυνομία εδώ;

Η γλώσσα του Ευαγγελίου και ο πόθος

π. Χρήστος: Την Κυριακή ( εννοεί τον Εσπερινό του Πάσχα) τους εξεφώνησα λόγον. Σήμερα η Εκκλησία μας έχει προσδιορίσει με την εντολή του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού όταν παρήγγειλε στους μαθητές του « πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη» εις την μίαν τους την γλώσσα γι' αυτό σήμερα το Ευαγγέλιο αναγιγνώσκετε σε όλες τις γλώσσες του κόσμου. Λοιπόν είναι καθιερωμένο να λέγεται το Ευαγγέλιο σε όλες τις γλώσσες. Γιατί να μην λειτουργείτε σε κάθε γλώσσα; Για την ελληνική το είπα πού γράφτηκε το Ευαγγέλιο. Τους είπα: « δεν το κάμνομε ούτε για πείσμα , ούτε για τίποτε άλλο. Δεν είναι αμαρτία. Δεν έχουμε απλούστατα δικά μας βιβλία».

π. Ελευθέριος: Κατάλαβα, ο Θεός να φωτίσει όλους μας.

π. Χρήστος: Τους είπα, τους είπα σ' έναν ιερέα από την Αμερική ( εννοεί Αλβανό, μάλλον ουνίτη). Λέω, « άκου εδώ. Μας κατακρίνετε γιατί κάνομε τις λειτουργίες στα ελληνικά. Ναι, δεν έχουμε βιβλία Εκκλησιαστικά. Άϊντε, δώσε μου ένα Ευαγγέλιο στα αλβανικά. Ένα Ευαγγέλιο έχομε μόνον, μ' αυτό κάμνω λειτουργία εδώ στην Κορυτσά, στην Βίλιστα, άϊντε δώσε μου ένα. Στερούμεθα από πολλά».

π. Ελευθέριος: Ας ελπίζουμε στο Θεό. Ο Θεός όλα θα τα οικονομήσει.

Η αγωνία αντικαταστάσεώς του

π. Χρήστος: Μόνον από τα χρόνια φοβάμαι, πάτερ Ελευθέριε.

π. Ελευθέριος: Μέχρι τα 100 θα διακονής. Μετά έχει ο Θεός.

π. Χρήστος: Πω... πω... πω όχι, δύσκολα τα γεράματα. Ο Θεός να οικονομήσει πιό γρήγορα αντικαταστάτη μου.

π. Ελευθέριος: Όχι, όχι είσαι υγιής και ο Θεός σε θέλει.

π. Χρήστος: Ευχαριστώ, ευχαριστώ, ο Θεός γνωρίζει. Ας γίνει το θέλημά Του. ( Γελάει ευχαριστημένος) Άχ, αχ, βρε πάτερ....

π. Ελευθέριος: Πατέρα Χρήστο, σας κούρασα απόψε πολύ.

π. Χρήστος: Όχι.

π. Ελευθέριος: Ελπίζω άλλη φορά να τα ειπούμε πιο καλά.

π. Χρήστος: Όχι, όχι με ευχαρίστησες πολύ. Γιατί άκου εδώ να σου ειπώ πάτερ, είμαστε ταλαιπωρημένοι, είχα πολλούς φίλους, είχα πολλούς ανθρώπους πού με βοηθούσαν, καθηγητές θεολόγους. Όλοι αυτοί έφυγαν εις τας αιωνίους μονάς. Νοιώθω έμεινα μόνος. Βαρύς Σταυρός βρε πάτερ και νοιώθω μόνος. Έχω χάσει όλη τη δραστηριότητα, είμαι γέρος και ώσπου να αναστηθεί η Εκκλησία πρέπει να βαστάξω. Όταν έρχεσθε εσείς, όχι εσείς μόνον προσωπικά αλλά και όλοι οι ιερείς, αρχιερείς πού έρχονται από Ελλάδα μας δίνετε θάρρος, κουράγιο. Όταν έρχονται και μου κάμνουν επίσκεψη έχω ακόμη ανθρώπους, λέγω. Αχ, βρε πάτερ Ελευθέριε. ( Ο γέροντας με αγκαλιάζει. Όσο για το« βρε» ίσως να ενοχλείται ο αναγνώστης , αλλά πρέπει να γνωρίζουμε ότι πολλές λέξεις – επιφωνήματα είναι από την ελληνική στην αλβανική γλώσσα. Συγκεκριμένα το « βρε» είναι η κύρια λέξη σε κάθε συζήτηση στην αλβανική , η επίκληση στο δεύτερο άτομο για προσέγγιση, πού μπήκε από την ελληνική λέξη « μωρέ» αλλά εκεί έχει άλλη έννοια και χροιά).

π. Ελευθέριος: Θα προσπαθήσω να πείσω τον Μακαριώτατο νάρχομαι να σε βοηθώ πατέρα Χρήστο. Άμισθος θα έρχομαι έως εδώ. Θα έρχομαι έως τα σύνορα και μετά θα έρχομαι εδώ με αλβανικό ταξί ή θα κανονίσω εν πάση περιπτώσει.

π. Χρήστος: Έχομε το δικό μας αυτοκίνητο. Αυτό θα βοηθήσει. Στα σύνορα θα 'ρχοναι να σε παίρνουν να βοηθάς.

Στιγμιότυπα από την εκτέλεση της Ορθοδοξίας στην Αλβανία

π. Ελευθέριος: Δεν μπορώ να φύγω από κοντά σας πατέρα Χρήστο. Ώρες ήθελα να ακούω. Πρέπει να διασώσω όσα μπορώ, όσα μπορώ να καταγράψω.

π. Χρήστος: Ξέρετε τότε τι γινόταν όταν απογυμνώνουν τις εκκλησίες. Τις μαζεύαν έξω στο προαύλιο τις εικόνες και τις ποδοπατούσαν. Ω! Τι φρίκη, πάτερ , τις παίρναν στο στρατό και κάμναν σκοποβολή. Εικόνες παλιές πολύτιμες, πολύτιμες, πολύτιμες εικόνες, πάτερ, εικόνες, εικόνες να ιδούν τα μάτια σου. Καίγαν τις εικόνες και χόρευαν γύρω- γύρω ωσάν εκείνοι οι Μαροκινοί μαύροι, οι αραπάδες. Στο χωριό μου γιόμισαν το αυτοκίνητο με εικόνες, τις πήγαιναν στο στρατό για σκοποβολή. Τέλος πάντων αναρίθμητα.

π. Ελευθέριος: Ο Θεός να μας φυλάξει από παντός πονηρού πνεύματος. Ο Θεός να μας γλυτώσει από τέτοια κακά. Γιατί αλήθεια, γέροντα, επέτρεψε ο Θεός να γίνει αυτό το κακό με τον κομμουνισμό;

π. Χρήστος: Εγώ έχω αυτή την γνώμη. Ο Θεός θέλησε να δώσει στην ανθρωπότητα τι είναι ο κομμουνισμός, άφησε ελεύθερο να τον γευθή. Ξαπλώθηκε σαν αστραπή, είναι δίκαιο αυτό. Μπήκε στην Ρωσία χωρίς να μην ανοίξει διάπλατα τας πύλας εντός ολίγου; Έμεινε καμιά γωνιά της γης πού δεν μπήκε; Όχι. Όμως την πιό σκληρή εφαρμογή του κομμουνισμού την επέτρεψε εδώ. Διάλεξε την Αλβανία, διάλεξε την Αλβανία. Ό'τι έγινε στην Αλβανία δεν έγινε πουθενά και στα τελευταία, μετά πού πέρασαν τόσα χρόνια, έκανε ο Θεός την διάκριση τον κομμουνισμό εδώ στην εφαρμογή του εδώ στην Αλβανία ό'τι έγινε, επαναλαμβάνω, δεν έγινε πουθενά. Εδώ εφαρμόσθηκε τέλεια, εδώ πέθανε ο κομμουνισμός, εδώ γελοιοποιήθηκε. Πάει πιά το παραμύθι, ο κόσμος δεν το πιστεύει. Έπρεπε να δοκιμάσει το κακό μιά για πάντα.

Τελευταία όταν σηκώθηκε το χέρι του Θεού πού καταστράφηκε, ορίστε πόσο έχει αναβλύσει η θυσία. Ο κομμουνισμός εδώ να και η θυσία ( εννοεί σταθερά ο παπά -Χρήστος ότι όπου η γέννησις του κακού εκεί και ο θάνατος. Όπου η Σταύρωσις εκεί και η Ανάστασις). Ανθρωποθάλασσα εφέτος, πόσος κόσμος, Ανάστασις, σωστή Ανάστασις, πάτερ. Αν είσαι εδώ εφέτος θα ιδής. Ανθρωποθάλασσα σωστή. ( Γυρίζει στους επιτρόπους και τους ομιλεί αλβανικά, περίπου τι είπε σε μένα).

π. Ελευθέριος: Πως σας λένε; ( Στα αλβανικά φυσικά).

Εκκλησιαστικός Επίτροπος: Ναούμ.

π. Ελευθέριος: Α! Όνομα Παλαιάς Διαθήκης. Εσάς; ( στραφείς προς τον άλλον παριστάμενον Εκκλησιαστικόν Σύμβουλον).

Επίτροπος: Αλεξάντερ.

Οι μαθητές της Κορυτσάς βρήκαν κάτι καινούργιο

π. Χρήστος: Έχουμε εδώ πέρα σχολεία. Πέρυσι κάναμε την κατάδυση του Τιμίου Σταυρού την ημέρα των Θεοφανείων εδώ, σε μία δεξαμενή, οπού το άγαλμα του Ενβέρ Χότζα. Αλλά ανθρωποθάλασσα. Λοιπόν τι να σου πω πάτερ. ( Συγκινείται ο πατήρ Χρήστος, σταματά....). μετά μία εβδομάδα έρχεται κάποιος εδώ και μου λέγει. « Ξέρεις τι γίνεται;» «Όχι» του λέγω. « Τα παιδιά κάθε ημέρα πού πηγαίνουν σχολείο πηγαίνουν στην δεξαμενή, προσκυνούνε και μετά σχολείο. Αλήθεια, πάτερ, το είδα με τα μάτια μου. Αύριο μπορείς να το ιδής. Αύριο σου λέγω πρωΐ έλα να το ιδής με τα μάτια σου. Έχομε εδώ στο σχολείο κάπου 1000 μαθητάς, μικρούς και μεγάλους. Αμέσως θα προσκυνήσουν στην Εκκλησία και μετά θα πάνε στο σχολείο. Καθημερινά αυτό. Κανείς δεν τους είπε τίποτα. Οι δάσκαλοι μου λέγουν απορούν.

Άκου άλλο πράγμα.

Έιναι στην τάξη και όταν κάνουν μάθημα και σημάνει η καμπάνα και την ακούσουν σηκώνονται, κάνουν το σημείον του Τιμίου Σταυρού και ξανακάθονται. Κανείς δεν τους είπε. Ο Θεός διάλεξε ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΕΛΝΟΥΝ ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ. Ξεκινώ πάτερ να πάω στην εκκλησία. Κάνω μία ώρα ολόκληρη γιατί τρέχουν- τρέχουν τα παιδιά και μου φιλούν το χέρι, ποιός τους το είπε. Οι γονείς, ο λαός πού λατρεύει το Θεό.

π. Ελευθέριος: Πάτερ Χρήστο, αυτό το διαπίστωσα. Όταν διέσχισα την πόλη εδώ στην Κοριτσά για να πάω από το σπίτι πού διαμένω έως εδώ πολλά μικρά παιδιά τρέχουν και μου φιλούν το χέρι. Ήταν συγκινητικό χωρίς να γνωρίζουν ελληνικά.

π. Χρήστος: Ναι.

π. Ελευθέριος: Είναι συγκινητικό, ναι πολύ συγκινητικό.

π. Χρήστος: Ναι είναι συγκινητικό να καταλάβει κανείς να πού είναι ζωντανός ο Θεός, πού είναι η θυσία, τι είναι ο διάβολος. ( Εννοεί ότι όπου βασιλεύει η αγάπη και η ημερότητα του Χριστιανισμού και πού είναι η κρυάδα ενός αθέου καθεστώτος).

π. Ελευθέριος: Αχ, πάτερ Χρήστο, εμείς στην Ελλάδα μασκαρέψαμε. Ο πλούτος έφερε την καταστροφή.

π. Χρήστος: Καταλαβαίνω. Αυτοκίνητα, πλούτος, πιοτά, διασκέδαση απρεπή να πάη ο άνθρωπος. ( Μιλά αλβανικά προς τους καθημένους δίπλα μας).

π. Ελευθέριος: Έχομε όμως και πιστό λαό. Ακόμη πολύς κόσμος είναι πιστός.

π. Χρήστος: Φυσικά, φυσικά.

Η σκληρότητα του καθεστώτος Χότζα

π. Ελευθέριος: Το 1946- 49 στον εμφύλιο πληρώσαμε ακριβά καταστροφές, χάθηκε αίμα πολύ, αμαρτία. Ακόμη έχουμε φανατισμούς πολιτικούς, ακόμη και σε μας τους καθηγητές στα σχολεία έχει φανατισμό αναμεταξύ μας.

π. Χρήστος: Αχ, μωρέ πάτερ, δεν γνωρίζεις τι έγινε εδώ στην Αλβανία. Τίποτα δεν γνωρίζεις. Θέλει ημέρες να μολογάω τα όσα άκουσα, είδα με τα μάτια μου. Αυτοί πού είναι μικροί στην ηλικία είναι επικίνδυνοι. Πρόσεχε έχουν φανατισμό, όχι εμπειρία.

π. Ελευθέριος: Όταν, πατέρα Χρήστο, εδόθη η διαταγή για τον κλείσιμο των εκκλησιών από το καθεστώς τι έγινε; Οι επίσκοποι εδώ στην Αλβανία αντιστάθηκαν;

π. Χρήστος: Κανείς. Ποιος μπορούσε να ανοίξει στόμα βρε μετά από τόσα χρόνια του κομμουνισμού πού όλα μαράθηκαν;

π. Ελευθέριος: Ο επίσκοπος, ο ίδιος ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας.

π. Χρήστος: Την άλλα ημέρα θα εκτελούνταν. Ω! Ω! Την άλλη ημέρα θα εκτελούνταν. Μόνον ο Θεός θα μπορούσε να το ανατρέψει. Να άνοιγε στόμα; Θα εκτελούνταν. Την διαταγή του κόμματος μόνον ο Θεός μπορούσε να ανατρέψει. Ο Θεός φυλάξοι! Ο Θεός φυλάξοι!

π. Ελευθέριος: Ο Δαμιανός πού ήτο;

π. Χρήστος: Ποιος;

π. Ελευθέριος: Ο επίσκοπος Δαμιανός Κοκονέσης.

π. Χρήστος: Τον τσάκωσαν και εκείνον. Ποιος να τολμήσει; Τίποτα, τι ήθελες να κάνει.

π. Ελευθέριος: Μάλιστα.

π. Χρήστος: Όταν παραπονείσθε εσείς οι Έλληνες στην Ελλάδα για την Ελευθερία αμαρτάνετε.

π. Ελευθέριος: Ξέρω.

π. Χρήστος: Εσείς δεν ξέρετε τι σημαίνει δικτατορία του κομμουνισμού και έχετε δίκαιο.

π. Ελευθέριος: Είχαμε την δικτατορία του Μεταξά.

π. Χρήστος: Τι λέτε καϋμένε πάτερ, ετούτη την δικτατορία να γνωρίζατε.

π. Ελευθέριος: Είχαμε του Παπαδόπουλου.

π. Χρήστος: Ο Παπαδόπουλος ήταν άγιος άνθρωπος μπροστά σε τούτους. Το καταλαβαίνετε; Ω! Τι λέτε εσείς! ( Αμέσως τα μεταφράζει στα αλβανικά εκνευρισμένος κάπως και όλοι άρχισαν να μιλούν διαμαρτυρόμενοι. Θέλω να διακόψω και να μεταφέρω σε άλλο θέμα τη συζήτηση. Άθελά μου δημιουργήθηκε παρεξήγηση).

Ο παπά-Χρήστος και ο Μωαμεθανισμός

π. Ελευθέριος: Εδώ στην Κορυτσά έχει Οθωμανούς;

π. Χρήστος: Ω! Πολλούς, πολλούς. Ναι.

π. Ελευθέριος: Είναι πολλοί σίγουροι εχθροί.

π. Χρήστος: Ναι, ναι ο εχθρός του Ισλαμισμού είναι ο Χριστιανισμός. Ήλθαν το Πάσχα με ευχήθηκαν ο μουφτής με τους χοτζάδες και εγώ τους έδωσα το κόκκινο αυγό εδώ. Τα παλιά τα χρόνια δεν μας πείραζαν, όχι καθόλου. Γιατί ξέρεις τι γίνεται. Ο εχθρός του Ισλαμισμού είναι ο Χριστιανισμός. (Γυρίζει και τα λέγει και αλβανικά για να καταλαβαίνουν όλοι τι συζητούμε). Γιατί δεν μας ενοχλούσαν; Γιατί οι Οθωμανοί εδώ πέρα πού ζούσαν κανείς τους δεν ήταν έμπορος, κανείς μπακάλης, μαραγκός, τεχνίτης, ούτε ράπτης, ούτε είχε άλλο επάγγελμα εμπορικό. Μόνον οι πεταλωτές και αυτοί οι σιδηρουργοί. Οι άλλοι ήσαν όλοι υπάλληλοι, χωροφύλακες, μεϊμούρηδες. Αυτή τη δουλειά είχαν, αλλα για να ζήσουν έπρεπε να έχουν την βοήθεια των Ελλήνων. Ήσαν υποχρεωμένοι νάρθουν σε μας.

Ήταν κάποιος στρατηγός Έλληνας το 1914, ήξερε και αλβανικά και τον κατηγορούσαν οι Έλληνες της Κορυτσάς ότι ήταν φιλότουρκος. Ελάτε εδώ ορέ, λέει ( πάλι μεταφράζει και στα αλβανικά να παρακολουθούν όλοι , αλλά και να μαθαίνουν την παράδοση του τόπου). Όλη την ημέρα λέγει έχετε ένα κοπάδι από αγελάδες, το βράδυ έρχονται και τις αρμέγετε, τι θέλετε παραπάνω; Αυτοί είναι οι Τούρκοι. Δουλεύουν την γη οι χωριάτες ενώ οι άλλοι ήσαν δημόσιοι υπάλληλοι. Ενώ τώρα αλλάζουν τα πράγματα. Είναι κομμουνιστές. Είναι σοσιαλιστές, είναι και τάδε και τάδε, έχει και αυτοκίνητο. Το 1991 ήμουνα στο Αλμυρό Βόλου, έκανα τα Χριστούγεννα εκεί.

π. Ελευθέριος: Ποιον έχετε στον Αλμυρό;

π. Χρήστος: Έχω την μικρότερη αδελφή μου.

π. Ελευθέριος: Πέρασες καλά;

π. Χρήστος: Ναι, εκεί διάβαζα εφημερίδες ελληνικές και δεν πίστευα πού είχον ελευθερία να γράφουν ΠΕΘΑΝΕ ο Στάλιν. Ο κομμουνισμός έπεσε. ΤΕΛΕΙΩΣΕ ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ του κομμουνισμού. ( Συνέχιζε να μου λέγη πολλούς τίτλους από τις ελληνικές εφημερίδες).

π. Ελευθέριος: Στην Ελλάδα οι εφημερίδες γράφουν ό'τι θέλουν, παραϋπάρχει ελευθερία ( Στα αλβανικά).

Ενθυμήσεις π. Χρήστου μπροστά από το 1940

π. Ελευθέριος: Τι λέγατε εδώ πατέρα Χρήστο για παλαιότερα, όταν ήσουνα παιδί στην Κορυτσά;

π. Χρήστος: Τον καιρό της Τουρκίας λέγανε εδώ στη Κορυτσά: «Αν χαλασθή η Θεσσαλονίκη θα την διορθώσουν οι Κορυτσαίοι». Και τώρα πρέπει να πουν οι Θεσσαλονικείς « αν θα χαλάση η Κορυτσά θα μας διορθώσουν εμάς».

π. Ελευθέριος: Το πιστεύω σίγουρα. Ω! Ζει η ΕΛΛΑΔΑ, πρώτος είμαι και όλος ο κλήρος μπροστά για την ΠΙΣΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΗΝ ΖΩΗ ΜΑΣ ΘΑ ΔΩΣΟΥΜΕ.

π. Χρήστος: Αμήν, αμήν. Γένοιτο.

π. Ελευθέριος: Ποιος έκτισε αυτή εδώ την Ι. Μητρόπολι Κορυτσάς;

π. Χρήστος: Ο Γερβάσιος Αγκύρας. Μετά την δολοφονία του μητροπολίτου ΦΩΤΙΟΥ ήλθε ο μητροπολίτης Αγκύρας Γερβάσιος, και αυτός έκανε τα εγκαίνια, ενώ τα θεμέλια τα έκανε ο μακαρίτης ο Φώτιος ο δολοφονηθείς.

Η Ιερά Μητρόπολις Κορυτσάς έγινε γραφείο του κόμματος

π. Χρήστος: Θα γνωρίζεις την ιστορία και ξέρεις τι ήταν εδώ, τι την είχαν κάνει την Ιερά Μητρόπολι; Κομμουνιστικό σχολείο. Έγινε το κτίριο αυτό σχολείο του Κομμουνιστικού κόμματος. Τρία δωμάτια βιβλία του Ενβέρ Χότζα ήταν γεμάτα εδώ και φόρτωσαν τρία αυτοκίνητα και έφυγαν όταν την παρέλαβα.

π. Ελευθέριος: Πατέρα Χρήστο, ξέρεις κάτι; Πολλοί άθεοι πολέμησαν τον Χριστό. Μεταξύ αυτών και ο φιλόσοφος Βολταίρος, ο οποίος έλεγε ότι μετά από 100 χρόνια το Ευαγγέλιο θα ευρίσκεται στο μουσείο. Πέρασαν χρόνια από τότε και αντί να χαθεί ο Χριστιανισμός και το Ευαγγέλιο να πάει στο μουσείο, συνέβη κάτι διαφορετικό. Το σπίτι του Βολταίρου έγινε τυπογραφείο και τυπώνεται κατά χιλιάδες κάθε ημέρα το Ευαγγέλιο για τις ανάγκες των Χριστιανών.

π. Χρήστος: Ω! Ω! Αυτό δεν το γνώριζα. ( Αμέσως το μεταφράζει στα αλβανικά για τους παρισταμένους).

π. Ελευθέριος: Πατέρα Χρήστο έχει δύναμη το Ευαγγέλιο, πολύ μεγάλη δύναμη. Στην Ρωσία η δύναμη του Ευαγγελίου μέσα από τα χείλη της Μπαμπούσκαγιας ( γιαγιούλας) νίκησε την μεθοδευμένη αθεΐα.

π. Χρήστος: Ω! Κύριε των δυνάμεων στήριξέ μας. Χριστέ το φως το αληθινόν ( μεταφράζει πάλι στους παρισταμένους).

π. Ελευθέριος: Σας κούρασα. Σας ευχαριστώ. Την ευχή σας. Ο Κύριος μεθ' υμών.

π. Χρήστος: Εις οδόν Κυρίου. Εύχεσθε Χρήστου αναξίου ιερέως.

( Τον φίλησα, με φίλησε. Θέε μου, δεν περιγράφετε.... Μέσα στο δειλό φως της μικρής λάμπας στέκει ο παπά-Χρήστος. Όρθιος και με βλέπει. Σταματώ, βλέπω τον Ελληνισμό της Αλβανίας στο πρόσωπό του. Βλέπω τον ηρωϊκό πατέρα Χρήστο. Ανάμεικτα αισθήματα. Μα τι κάνουν οι ταγοί μας; Αλήθεια τι θα κάνω ο ίδιος; Μεταξύ φίλων και γνωστών επανέρχομαι στέλνοντας κάτι με γνωστούς. Επανέρχομαι με δέματα και λοιπό υλικό στις 19 Ιουνίου. Θα επανέλθω, αν επευλογή ο Κύριος. Ο κύριος να μας φωτίσει όλους. Κάποια σεβάσμια κυρία είπε μέσα στο πούλμαν κάνοντας όλοι κριτική αποτίμηση των στοιχείων: «Αδελφοί φθάσαμε όχι στις 12 παρά πέντε του Ελληνισμού αλλά στις 12 και πέντε....».

Αυτό είναι αλήθεια και το ανάθεμα θα μας βαρύνει. Πρέπει να καταλάβουμε ότι όλοι είμαστε υπεύθυνοι για ότι συμβεί στην Ορθοδοξία στην Αλβανία ολόκληρη . Ειδικότερα στον Ελληνισμό πού συρρικνώνεται...).

Το δωμάτιο του παπά-Χρήστου όπου κατοικεί μέσα στην Ι. Μητρόπολι Κορυτσάς

Μου έκανε εντύπωση ιδιαίτερα το δωμάτιο του παπά- Χρήστου γι' αυτό και μεταφέρω την εικόνα του στον αναγνώστη για να καταλάβει μόνος του και αυτός ποιος είναι ο ταπεινός ιερέας πού κρέμεται από το λαιμό του όλος ο Ελληνισμός της Κορυτσάς.

Κατοικεί στο ανατολικό δωμάτιο του πρώτου ορόφου της Ιεράς Μητροπόλεως Κορυτσάς, στην παλιά πόλη. Ένα κτίριο ωραιότατο, θεμελιωμένο από τον μάρτυρα μητροπολίτη Φώτιο και αποτελειωμένο από το διάδοχό του Γερβάσιο Αγκύρας. Το παράλαβε ο παπά-Χρήστος μετά την πτώση του κομμουνισμού στην Αλβανία, το εκκένωσε από τα κομμουνιστικά έντυπα και βιβλία, γιατί ήταν το κτίριο προπαγάνδας του κόμματος και αφού το καθάρισε εγκαταστάθηκε εκεί ως Αρχιερατικός επίτροπος της περιφερείας.

Είναι ευρύχωρο, ωραιοτάτου αρχιτεκτονικού σχεδίου υψηλοτάβανο. Δεν χρειάστηκε κάποιον διακοσμητή ο παπά-Χρήστος, αλλά το επίπλωσε, το ταίριασε στην ψυχοσύνθεσή του. Στο μέσον ένα τραπέζι παλαιό αρχοντικό μεγάλο. Στη βορεινή πλευρά και στη νότια αντικριστά δύο κρεβάτια απλά εξ αλουμινίου, χωρίς προεξοχές, του παλαιού καιρού, μάλλον εξ Ελλάδος , τα φοιτητικά όπως λέμε. Μία ξυλόσομπα ελληνική με φούρνο, μάλλον δωρεά. Στον ανατολικό τοίχο μια μικρή ντουλάπα με Λειτουργικά βιβλία και το Ευαγγέλιο. Επάνω, στο μέσον, έχει ένα ράφι πού στο κέντρον υπάρχει ένα κουτάκι σκεπασμένο με ύφασμα κεντημένο και δίπλα καντηλάκι πού καίει. Είναι η Θεία Κοινωνία απο΄το 1967, αληθινό ΜΑΡΓΑΡΙΤΑΡΙ, όπως μου είπε. Από κάτω σε ένα άλλο ράφι μία φωτογραφία του παπά-Χρήστου με την πρεσβυτέρα, δίπλα μία φωτογραφία του Ιερού Ναού της γεννέτειράς του κώμης Δάρδας προτού μετατραπεί σε ξενοδοχείο και πορνείο, όπως αναφέρω παραπάνω. Τη φωτογράφισα και την πήρα στο αρχείο μου. Επίσης έχει και μία άλλη παλαιά φωτογραφία συνάξεως ιερέων. Ψηλά δεσπόζει η εικόνα του Ιησού Χριστού. Το τραπέζι πλαισιώνουν τέσσερεις παλαιές καρέκλες, ετοιμόρροπες να λυγίζουν σε ευτραφή χριστιανό εξ Ελλάδος. Δίπλα, στον νότιο τοίχο στο κέντρο ψηλά κρέμεται« Ο Ήλιος της Μακεδονίας», η σημαία των Μακεδόνων, και από κάτω πίνακας με το ίδιο σύμβολο και την κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου ανάγλυφα. Στο ράφι ανοικτό μετάλλιο « τιμής ένεκεν» στον παπά-Χρήστο πού το έχει εμφανέστατα τοποθετήσει στη θέα του επισκέπτου. Ο Ήλιος της Μακεδονίας με την επιγραφή στα αγγλικά η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ είναι ΕΛΛΑΔΑ. Στο δάπεδο είναι επιμελώς στρωμένα υφαντά χειρός, προίκα της πρεσβυτέρας, όπως και στρωσίδια κρεββατιών παλαιά υφαντά με εμφανή την αλλοίωση στο πέρασμα του χρόνου.

Να έτσι, απλό και απέριττο το δωμάτιο πού ταιριάζει σε μητρόπολι Χριστιανική, ίδιο ωσάν τον παπά-Χρήστο, πού κρατά μετερίζι ακόμη. Έως πότε όμως; Κύριε των δυνάμεων μη εγκαταλείψης ημάς τους αμαρτωλούς!

«ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ ΙΕΡΕΙΣ ΚΑΙ ΔΙΑΚΟΝΟΙ ΠΟΥ ΕΠΕΖΗΣΑΝ ΤΟΥ ΑΘΕΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΣΤΗΝ ΑΛΒΑΝΙΑ (1945-1990)»(2001), και συγγραφέα τον π. Ελευθέριο Απ.Καρακίτσιο

(Πρωτοπρεσβύτερο – Καθηγητή) .

Intervista e dytë e papa Kristo Racit më 21-04-93 në Mitropolinë e Shenjtë Korçë.

Këtë intervistë e kam marrë unë personalisht të rregjistruar me magnetofon në prezencë të dy epitropëve të kishës së Mitropolisë së Shenjtë Korçë. Të Aleksandrit..., inxhinier ndërtimi dhe Naumit... inxhinier ndërtimi nga Korça. Gjithashtu nga ana ime ishin prezentë dy vëllezër nga një fshat i Korçës, njeri marangoz dhe tjetri oficer madhor në rradhët e ushtrisë Shqiptare që njohin mirë gjuhën greke. Jemi në godinën e Mitropolisë së Shenjtë Korçë dhe papa Kristo po mbërthen një dërrasë prapa portës të ballkonit “..sepse si mace ngjitet dikush lart dhe na vjedh” tha papa Kristoja. “Këtë katandisje na i trashëgoi pushteti i mëparshëm. Të tillë njerëz krijoi komunizmi biri im...”. Po nga ta dish ti jerond se dhe kapitalizmi ateist është njëlloj me Komunizmi, ka të njejtën shije dhe nuk ndryshon aspak. Bile për shkak të entuziazmit dhe mqs se ekziston konsumim dhe mirqënie bashkë me demokraciën lindin “të mira të shumta në veprim dhe i tillë bollëk, shumllojshmëri lulëzon shtypin dhe mediat sa jemi ngopur”. Është katandisja e njeriut që mendon materialisht. Mbledh fruta nga aroganca e tij, tjetërsimi i tij, dëbimi i Zotit nga zemra e tij, mungesën e respektit dhe traditës, injorimin e Shenjtorëve të Orthodhoksisë sonë, së Tërëshenjtës sonë dhe të pasurisë së Kishës sonë që na ofron Shpëtim.

- Më rrëmbeu forma e trupit të gjatë, të drejtë dhe të dobët të papa Kristos, grekut 88 vjeçar, priftit luftëtar dhe rapsod, biri i fshatit Dardhë të Korçës dhe nuk fillova inçizimin me magnetofon. O Zoti im, stabiliteti, shprehia origjinale të tërheq kaq shumë sa është e pamundur që të shkëputesh dhe të pyesësh diçka më tepër. Në një çast vij në vete dhe nxjerr me nxitim magnetofonin që të mbledh frutat e pasur shpirtërorë që u poqën gjatë pesëdhjetë vjetësh provash të ashpra. Ndër përndjekjet më të egëra dhe prej atij vetë Neronit, siç do të na thotë vetë ai më poshtë. Por le të ndjekim papa Kriston e papërkulshëm në një intervistë të gjallë

Papa Eleftheri- Kush është gjyshja? (Hyri në dhomë).

Papa Kristoja- është gruaja ime, priftëresha ime dhe nuk di greqisht, sepse familja e saj ishte filoshqiptare dhe nuk e mësoi gjuhën tonë. (Qesh me buzëqeshjen e madhe që e dallon). Por është një njeri besimtar. Shumë, shumë nuk duket.

Papa Eleftheri: Ejani, ejani uluni priftëreshë.

Papa Kristoja: Është besimtare, qëndroi heroike pranë meje, por u plak dhe kjo.

Papa Eleftheri: Ejani papa Kristo, qëndroni pranë ju, këtu pranë meje. ( Duhet fitohet pak vend sepse nuk ka në dhomën e vogël). Papa Kristo, kisha dëgjuar kasetën nga intervista që dhatë në spital, në Kostur, u mallëngjeva dhe menjëherë mora makinën nga Thessaloniki, erdha në spital, por fatkeqësisht ju kishit ikur në Korçë. Nuk arrita që t’iu shoh.

Papa Kristoja: Ah, po. Kishim ikur me ambulancë.

Papa Eleftheri: Mora Telefon në kufi por nuk iu arrita deri atje. Më thanë je i madh në moshë...

Papa Kristoja: Po, po dhe unë vetë u dëshpërova. Lajmërova Mitropolinë e Kosturit, kungova Misteret e Kulluara dhe thashë: o Zoti im, le të qetësohem. Të gjithë kishin humbur shpresën. Në Tiranë (nënkupton pushtetin e Tiranës) të gjithë thanë se vdiq papa Kristoja. Ha, ha, ha! (qesh tani i kënaqur jerondi i respektuar që Zoti i dha akoma jetë që të organizojë Mitropolinë e shkatërruar me gjithë kuptimin e fjalës e ta NGJALLË Mitropolinë e Korçës) . Papa Elefther, e di se si më tha një prift në Kostur?

Papa Eleftherios: Çfarë papa Kristo?

Prifti i Kosturit: Papa Kristo. Dëgjomë pak këtu.

Papa Kristoja: Ç’të dëgjoj more pater?

Prifti i Kosturit: Zoti nëse nuk gjen zvendësin tënd nuk të merr. Prit, ke akoma kohë, kuptove?

Papa Kristoja: Isha dobësuar (siç permenda nuk hante dot, asgjë tjetër nuk kishte), isha gati rrugës drejt Zotit.

Papa Eleftherios: Mjekët më thanë se ishe dobësuar shumë, shumë nga mosushqimi. Kjo ishte e gjitha!

Papa Kristoja: Atje 11 dtië kisha serume. Ai pastron të gjitha. Gjalpë, qumësht, marmallatë në mëngjes, erdha në vete. Zotit i erdhi keq, më bëri mirë që të shërbej akoma sepse jam i vetmi pa ndihmës klerik. Nuk kam asnjë. Kaluan Krishtlindje, Pashkë, Java e Madhe, Theofania, të gjitha vetë.

Papa Eleftherios: Papa Konstandini nuk mundet të të ndihmojë?

Papa Kristoja: Nuk shikon, dridhen duart e tij, nuk mundet të shërbejë mirë. Kështu është Atë, fatkeqësisht!

Papa Eleftherios: Unë do të kërkoj nga Kryepiskopi që të vij pa rrogë. Do të meshoj në festat e mëdha deri sa të bëhen klerikët vendas.

Papa Kristoja: Të lutem Atë, pak më fort, mezi dëgjoj. (Qesh sërish me buzqeshjen e tij të gjërë).

Papa Eleftherios: Deri sa të bëhesh 100 do të dëgjosh kështu papa Kristo, pastaj do të duhen kufjo....

Papa Kristoja: Ah! Jo, jo, jo i lutem Zotit dhe Perëndisë.

Papa Eleftherio: Zoti e di më mirë nga ne.

Papa Kristoja: Nuk mbaj mend emrin e një Arkimandriti në Thessaloniki. Ishe ti atje?

Papa Eleftherios: Jo, jo.

Papa Kristoja: Meshonim në Kishën e Shën Athanasit me korrin tonë. Meshonim në shqip, pas ftesës së Prefektit por shkuam dhe në Universitet. Nuk e mbaj mend emrin e tij. Na lavdëroi. Nuk e mbaj mend emrin e tij( qesh i kënaqur nga prezenca e helenizmit në Korçë).

Papa Eleftherios: Unë dua t’iu them këto: Të gjithë intervistën tënde në kaset nga spitali i Kosturit e kam. E rregjistroj dhe nëse Zoti e lejon do t’i shkruaj në libër, libër të cilin do ta publikoj në Thessaloniki.

Papa Kristoja: Por duhet ta dish dhe diçka më tepër. Më tepër nga ajo kaseta.

Papa Eleftherios: Po prandaj edha këtu dhe do të vij përsëri nëse duhet.

p Kristoja: Të vish sërish, do të të jap të dhe të dhëna të tjera nëse ke ndërmend të bësh libër. Duhet dhe diçka të shtosh atje, mundimet që vuajtëm, vështirësitë, persekutimin, persekutimi më sistematik, më shkatërrues nga persekutimet e Idhujtarëve, papa Elefther.

p. Eletheri: Po, të idhujtarëve? Ato dua o atë, të vërtetën.

p Kristoja: Nëse do të dëgjoni do t’iu thonë, do t’iu duken të çuditëshme të gjitha ato që do t’iu them unë as i kam lexuar, as i kam mësuar. I kam jetuar biri im. I kam jetur biri im.

p Eleftheri: Po, papa Kristo.

p Kristo: I kam jetuar biri im.

p Eletheri: Po.

p Kristo: Ato që do të duhen. Për të tillë vepër që filuat. Për të tillë vepër që filluat të bëni.

p Eleftheri: Dua të bëj.

p Kristo: Me intervistën e kasetës.

p Eleftheri: Po papa Kristo, kur dëgjova intervistën tënde të parë, zbuluesen. Qaja atë. Shumë grekë, e imagjinoj, kanë qarë sepse u dëgjua nga Stacioni i Radios së Bashkisë në Thessaloniki. U detyrova, mgjth se kam katër fëmijë në shkollë dhe jam me një rrogë, përpiqem, i shtyrë nga ndjenjat patriotike dhe të besimit, vetëm të marr pjesë me forcat e mia në mënyrë që të më mbeten ato sa ju jetuat kaq vite.

p Kristo: Ah! Fatkqësisht u krijua një shoqëri e vështirë, nga të gjitha pikpamjet. U krijua një shoqëri e kalbur. Dhurata që na la komunizmi është kjo. Ateizmi që mbizotëroi 40 vjetë, poshtëroi Kishën dhe e zvëndësoi me një shoqëri të stërposhtëruar. Dhe tani vetëm kjo na mundon, kanë bërë vjedhje për tregëti për art që të jetojnë. (këtë fenomen e përjeton dikush më tepër në Shqipëri nga të gjitha vendet ku rranë sistemet ateiste).

p Eleftherio: Zoti të na mëshirojë. Vetëm lutja do të na shpëtojë.

p Kristoja: Pendim, lutje asgjë tjetër në mënyrë absolute. Vetëm Zoti.

p Eleftherio: Vetëm Zoti.

p Kristo: Nuk kemi as pushtet... (Hyn priftëresha, një grua aristokrate serioze, e gjatë me kulturë, pothuajse 80 vjet, me shëndet të mirë që të na qëraste raki).

p Eleftherio: Shumë pak e bekuar, shumë pak se nuk pi.

p Kristo: Sa të doni o atë.

p Eleftheri: Bekimin tuaj Jerond. Krishti u Ngjall.

p Kristoja: Bekimin e Perëndisë. Krishti u Ngjall.

p Eleftherio: Kuptoni priftëreshë greqisht?

p Kristoja: Fatkeqësisht jo. Por kupton gjuhën e Orthodhoksisë (mirë, gazetën Ngjallja, media zyrtare Kishtare e Kryepiskopatës së Shqipërisë që botohet në shqip. Është një pozicion korrekt i Fortlumturisë së Tij Kryepiskopit të Shqipërisë Anastas që të përdorë gjuhën e popullit të Kishës lokale atje ku nuk dinë greqisht).

p Kristo: Cilët janë zotërinjtë?

p Eleftherio: Janë Kosta Stojani, oficer i ushtrisë shqiptare, dhe Kristoja vëllai i tij, miqte e mi.

p Kristo: Të ushtrisë greke?

p Eleftheri: Jo, këtu të ushtrisë shqiptare. Janë grekë të zonë këtu nga Epiri Verior.

p Kristo: A...A..! Shumë mirë. Mirëseardhët (u ngrit më këmbë i gjatë dhe i hollë papa Kristoja, që ishte plot jetë, nuk beson dot dikush që ishte 88 vjeç. Duket të paktën 15 vjet më i vogël. Bashkë me të u ngrit gjithë Helenizmi i Shqipërisë. Qëndron më këmbë Romiosini (=orthodhoksi+helenizëm). Më shikon në sy Orthodhoksia. I Madh është emri i Zotit. “Mësoheni o kombe dhe munduni se me ne është Zoti”.

Krishti u Ngjall motër (dhe drejton gotën).

p Eleftherio: Mirë se ju gjeta, me hirin e Zotit. Krishti u Ngjall, jerond.

p Kristoja: Gëzuar Pashkën (me një zë të gjithë sa ishin atje më këmbë me thirrjen e jerondit. ).

p Krisotja: Ah! More atë....(mbyllet zëri i jerondit, tronditet pak stabiliteti i tij, ka oreks, qartësi të plotë që të qëndrojë, të qëndrojë për besimin, për Romiosinin, për Orthodhoksinë, por nuk harron 88 vjetët dhe vitete e mundimit në internime).

p Eleftherios: I doja të gjitha këto. Të gjitha sa dini të mi thoni.

p Kristoja: Me kënaqësi.

P Eleftherio: Do të kaloj prap, por do të doja të më thoni sepse nga të gjithë ju kam mbledhur tregime të pa thëna. Jeni ju, p Konstandini nga Zervati, është p Gjeorgji Zaroja, është p Spiro Velis nga Elbasani dhe të tjerë.

p Kristoja: A!! Papa Spiroja nga Elbasani.

p Eleftherio: Po i dërgova një veshje, Kryq të Nderuar për ajazmë dhe para. I dërgova atë që munda me Kriston nga Elbasani.

p Kristoja: A! Shumë mirë bëre.

p Eleftherios: Ka këtu të tjerë klerikë që mbijetuan?

p Kristoja: Vetëm papa Konstandini akoma. Dhe ai të njejtat informacione do t’iu japë, në fund të fundit, informacione që janë interesante.

p Eleftheri: Po, po unë doja që të shkruaj për secilin prej jush.

Dy vjet në burg sepse ishte grek.

Papa Kristoja: Ato që ju duhen dhe para së gjithash nuk i ka vuajtur papa Kosta mundimet e mia. Më dënuan në gjykatën ushtarake, më futën dy vjet burg.

Papa Eleftherios: Ku papa Kristo.

Papa Kristoja: Këtu në Korçë, dy vjet burg. Për arsye politike, për faktin e prejardhjes sime greke... kuptove. (Qesh me buzëqeshjen e tij të gjërë dhe pa pikë ligësie)

Papa Eleftherios:E kuptova.

Papa Kristoja: Më internuan në Durrës me punë të detyruar, më demaskuan në pesë fshatra. (këtu nënkupton turpërimin në pesë fshatra për shembull “demokracisë popullore” në Shqipëri).

Papa Eleftherios: Mos mbani mend kur papa Kristo?

Papa Kristoja: Më 1948 më internuan.

Papa Eleftherios:Ku o atë?

Papa Kristoja: Në Durrës. Atje bëhej linja e parë hekurudhore. Punë e detyruar nën mbikqyrjen e policisë.

Papa Eleftherios:Me çfarë justifikimi papa Kristo? Përse ju dënuan?

Papa Kristoja: Ato që kuptohen kollaj nuk i themi, o atë.

Papa Eleftherios: E kuptova.

Papa Kristoja: Më pas me mbylljen e kisha të tjera përndjekje për mua.

Papa Eleftherios:Kuptova.

Papa Kristoja: Por dhe unë nuk u dorëzova o atë. Kisha besim tek Zoti. Nuk u gjunjëzova. Partia mbi të gjitha. Urdhëri i parë nëpërmjet Kryepiskopatës tonë (të njejtat përmendin dhe klerikët e tjerë në intervistat e tyre). Sapo të merrni këtë urdhër të bëni një rregjistrim të plotë të kishave. Çfarë rregjistrimi të bëjmë. Bo, bo Zoti im. Zoti im!. Por ja. U bënë këshilla, tre ditë të rregjistronim. Në fund një urdhër i dytë, të zhvishni të gjitha kishat. Çfarë do fetare që ekziston të hiqet. U bënë të tjera epitropi. Këtu tregova trimërinë time. Këshillat kishin në përbërje dhe myslymanë. Kryetari i fshatit tim Dardhës shkoi në fshatin tim.

Papa Eleftherios:Ku ndodhet ky fshat o atë?

Papa Kristoja: Është 18 kilometro prej këtu, shumë fshat i rëndësishëm dhe ky. Pra kryetari ishte dhëndëri im. Atëhere Ilia mos cakto epitropi. Do ta bëj vetë. Tre ditë i mblodha të gjitha pasi bëra dhe meshën e fundut.

Dy magazina mbusha... (ndaloi dhe qante papa Kristoja. Është e vështirë që të kujtojë të tilla momente të tmerrshme dikush në jetën e tij).

Papa Eleftherios: Kishën e Dardhës?

Papa Kristoja: Po, ishte një kishë e rëndësishme. Ja kjo është (tregon një fotografi të vjetër të Kishës së Dardhës nga jashtë të gjithën. E nxorra menjëherë fotografi). Tani është hotel, më falni për shprehjen dhe bordello. Pra, bo..bo..bo..Ju dhashë çelsat dhe ika. Por bëra dhe unë punën time, nëse më kishin zbuluar të nesërmen do të më kishin ekzekutuar dhe mua.

Enë të shenjta, Ungjillin, Epitafin, do t’ia u tregoj tani, libra, të gjitha, të gjitha i çova në shtëpi.

Papa Eleftherios: Nuk pate frikë?

Papa Kristoja: E çova në shtëpinë time, Zoti më mbrojti. Nëse më kishin zbuluar do të isha i ekzekutuar tashmë. Zoti më mbrojti

Papa Eleftherios:Ulu pastaj do të shohim.

(Donte të më tregonte epitafin shumë të bukur, por unë nuk e kuptoj këtë para tregimit që më rrëmben dhe e dëshiroj..). Nëse do të dojë Zoti këto i rregjistroj tani për librin dhe besoj që do të lexohen. Nëse sjellin fitime do të jepen për studentët prej këtu.....

Papa Kristoja: Mirë. Vetëm një gjë të kesh parasysh. Të mos bëhen dallime. Me artikuj, me intervista dhe gjënë më të vogël ta dëgjojnë, kupton. Jemi një familje orthodhokse dhe frontin e përbashkët të ateistëve, papikëve dhe të tjerë duan të na çkyejnë.

Papa Eleftherios: Nuk kam paragjykime, kam kujdes.

Urdhëri i tretë i eliminimit.

Papa Kristoja: Osmanët, armiqtë e përjetshëm të Krishtërimit nuk e shikon? Ah! Nuk të thashë për urdhërin e tretë.

Papa Eleftherios:Ah, po.

Papa Kristoja: Sapo të merrni këtë urdhër ju klerikë do të hiqni veshjet, do të ruani mjekrën dhe do të drejtohen në zyrat e punës që të rregulloheni në punë. Ndryshe, ata që nuk kanë punë të shkojnë në kolhozh që të punojnë. Unë një javë nuk dola nga shtëpia. Kisha diku dhjetë ditë. Kisha përballë një dyqan dhe shkova që të merrja cigare. Brenda ishte një oficer i partisë dhe më pyeti “këto i mban akoma veshur?” dhe më tërhoqi nga rasoja.

Do ti heq mor bir do ti heq nëse të ngacmojnë.

Papa Eleftherios: Ai është këtu sot? Jeton?

Papa Kristoja: Nga ta di, kaluan vite të tëra. Pra pra Pashkën e parë pas 15 ditësh që mbyllën kishën, gratë ngjyen vezët e Pashkës fshehur. Gjetën disa lëvezhga të kuqe vezësh. Erdhi sigurimi në fshatin tonë, që të gjente se kush kishte ngjyer vezë.

Gruaja që turpëroi pushtetin e Hoxhës.

Papa Eleftherio: Gjetën ndonjë grua?

Papa Kristoja: Kishin urdhër dhe në fshatrat ata sa kanë ikona në shtëpi të shkojnë që ti dorëzojnë. Një grua nuk shkoi që ti dorëzonte. E spiunuan që ajo mbante ikona. Shkoi Sigurimi dhe i thanë “hajde këtu së bashku me ikonat”. E di se sa e blasfemuan atë grua? E di se sa? Ja morën ikonat dhe ikën.

Sapo dolën nga porta (ndërsa ishin në oborr) thërret gruaja. “Ejani djema harruat një ikonë, ejani që ta merrni”.

Kthehen dhe ajo ju thotë “Ja ku është ,merreni”. BËRI SHENJËN E KRYQI. “Ja dhe një tjetër kam merreni”, dhe bëri Kryqin. Të turpëruar në sy të të gjithëve ikën. E kupton papa Elefther?

Papa Eleftherios:Shumë e rëndësishme. Kishte guximin dhe bëri kryqin dhe nuk mundeshin ti bëni gjë.

Papa Kristoja: Besim i patronditur dhe ndrçim i Zotit, Atë.Oh! Çfarë besimi është ai i gruas.

Papa Eleftherios: Nuk mundeshin të bëni gjë. Bravo i qoftë. Papa Kristo na thuaj dhe të tjera ngjarje të tilla, të lutem më thuaj.

Papa Kristoja: Kur ja thashë Fortlumturisë dhe e dëgjoi më tha: Oh! Bo, Bo, Bo! Mrekulli e besimit. Bo, Bo, Bo, Atë. Mrekulli nga Zoti. E ngriti si çështje këtë rastin e kësaj gruaje.

Papa Kristoja fsheh objektet e shenjta.

Papa Eleftherios: Ju si shpëtuat të gjitha objektet?

Papa Kristoja: Ah! E di nuk u trondita shumë, Kisha një stabilitet.

Papa Eleftherios:Po si? Përse? Ku e gjete të tillë guxim?

Papa Kristoja: Zoti, Zoti. Kur më demaskuan në pesë fshatra.

Papa Eleftherios: Si të demaskuan?

Papa Kristoja: Përse kishin bërë disa shpallje dhe më demaskuan mua. Mi ngarkuan mua. Kemi parasysh, i bëri prifti, ish prifti. Erdhi nënkryetari i Korçës së Sigurimit me të gjithë sekretarët.

Papa Eleftherios: Tani është këtu? Jeton?

Papa Kristoja: Vdiq tani.

Papa Eleftherios: Ma merr mendja se çu bë.

Papa Kristoja: Mos pyet. (qan i prekur...) Dëgjo këtu, unë jam klerik i ligjshëm, mua më ka zgjedhur i gjithë fshati. Më ka caktuar qeveria. Nuk jam një prift i rastësishëm. Nuk kam bërë asnjë propagandë, asgjëkundi. Ja u ku janë të gjithë këtu, le të thotë dikush nëse më ka dëgjuar të bëj propagandë. Çfarë bëri ti, thotë? Në Kishë po, bëra detyrën time. Jashtë asgjë. Nuk kam bërë asgjë dhe mqs isha një ish klerik doni që të më ndëshkoni atëhere bëjeni. Unë tani jam një punëtor, anëtar i kolhozh. Çfarë të keqe bëra?

Jo, jo, do që të na mbushësh mendien thotë.

Përkujdesja Hyjnore bëri mrekullinë e saj.

Ditën e nesërme donin që të më internonin. Kishin përgatitur internimin... Bënë një shenjtë komshiu. Në ato çaste që po qëndroj shikoj një lëvizje. Në ato çaste që po ndodhnin këto kishin vendosur një shpallje jashtë. Në ato çaste e vendosën. E kuptuan, nuk mund të bënin ndryshe. Atëhere ju thashë “jam një priftë i ligjshëm, nuk ngatërrohem me këto punë”.

Papa Eleftherios:Kush ja u kishte vendosur?

Papa Kristoja: Sollën qentë që kishin në kullat e rojës, gjurmuesit dhe gjetën një fëmijë. Ja kishin dhënë që ti ngjitëte. Në ato çaste ishte gishti i Zotit. Se nëse i ngjitnin të nesërmen unë do të isha në internim.

Shpëndahuni, thotë, shpërndahuni. Morën atë fëmijën dhe e mbajtën për disa ditë. Më pas e lëshuan se të tjerë e kishin vënë. Unë pësova shumë-shumë.

Papa Elftherios: Të tjera mbani mend, siç e shikon.

Papa Kristoja: Nuk dëgjoj, mezi dëgjoj, siç e shikon

Papa Kristoja dhe Kungata Hyjnore 23 vjeçare

Papa Elftherios: Të tjera mundime kalove, mban mend?

Papa Kristoja: Shumë, shumë, shumë, hoqa atë, duan orë të tëra....

Papa Elftherios: Keni fëmijë papa Kristo?

Papa Kristoja: Jo fatkeqësisht, truporë. Por kam shumë, shumë, në të gjithë Korçën.

Papa Elftherios: Po ke të drejtë. Të gjithë janë fëmijët e tu. Të gjithë ata në kaq vite që ju njohën ju duan p Kristo.

Papa Kristoja: Sigurisht.

Papa Elftherios: Kaq vite që mbyllën kishat meshuat fshehur vetë, çfarë bëtë?

Papa Kristoja: Po, gjeta mënyrën, në shtëpi fshehur ose psalnja fshehur me frikë dhe shumë tmerrr.

Papa Elftherios: Meshuat?

Papa Kristoja: Po

Papa Elftherios: Ku e bëtë meshën?

Papa Kristoja: Në shtëpi, gjithmonë në shtëpi, me ngadalë, shumë ngadalë me mbrojtje, natyrisht pa dritë, pa temian, psalnia shumë-shumë ngadalë. Por të të them diçka? KISHA KUNGATË HYJNORE që prej 1967 për çdo rast. Ja atje lart është. (më tregon një artofor prej druri të mbuluar me qëndisje dore, që e fotografova.)

Papa Elftherios: E mbani akoma?

Papa Kristoja: Dhe të shohësh, atë, është margaritar.

Zoti verbon ateistët

Papa Elftherios: Nuk ju zbuluan kurrë?

Papa Kristoja: Jo, Zoti është me mua. Lavdi më ty o Zot. E di që më bënë një vjedhje një natë, hynë hajdutët në shtëpi. Erdhi policia, solli qenër dhe fatmirësisht Zoti. Fatmirësisht nuk gjetën asgjë, as ikona, as enë të shenjta, as të gjithë thesarin ku e kisha të fshehur. Atje vetëm një veshje ishte e mbuluar para dhe mbrapa ishin të fshehura. Nëse e tërhiqnin atë do ti gjenin të gjitha. Zoti e bëri mrekullinë e tij dhe me hajdutët që nuk gjetën dhe me policët që nuk i gjetën. Fatmirësisht shpëtuan. Fatmirësisht shpëtuan. Ishin tre të Sigurimit dhe një polic me qenin. Atje ku kërkuan nuk gjetën asgjë. Nëse i kishin parë, iku papa Kristoja, i përjetshëm kujtimi.

Papa Elftherios: Zoti nuk të braktisi , papa Kristo.

Papa Kristoja: I Shenjtë emri i Tij. Nëse do të dëgjosh atë nuk bëhet për disa çaste. Duhet kohë, shumë kohë që të të tregoj dhe të shkruash. Të rëndësishme shumë të rëndësishme.

Papa Elftherios: Të kem bekimin tënd. Nesër do të shkoj në Tiranë dhe duhet që të iki.

Papa Kristoja: Këto ditë kam punë dhe nuk bëhet dhe unë jam plot. Pasnesër kemi Burimin Jetëdhënës dhe festojmë, shikon, katedralen e Korçës dhe bashkë të Shën Gjergjit. Të djelën e Shën Thomait vijnë nga Greqia grupet kulturore, diku 10 autobuza do të japin shfaqje etj

Papa Elftherios: Do të vij dhe njëherë tjetër.

Papa Kristoja: Po, patjetër.

Papa Elftherios: Nuk erdha me makinën time, sepse nuk dija çfarë do të gjeja.

Papa Kristoja: Nëse vjen me makinën tënde duhet që të kesh një vend që ta lesh në mbremje, sepse ndryshe mjerë nëse e le jashtë…fatkeqësisht vjedhje, këtë trashëguam kaq vite nga komunizmi.

Papa Elftherios: Kur vij duhet të kem kujdes duhet të kem shumë kujdes.

Papa Kristoja: Nëse do të sjellësh diçka ta sjellësh bashkë. Kam një makinë të kishës dhe atëhere mund ta sjell në kufij.

Papa Elftherios: Në Greqi i ndihmoj të gjithë Shqiptarët në shumë forma. Rroba, punë, shumë para. Do t’i propozoj nesër në Tiranë, Fortlumturisë, kur të dojë që të më marrë në Korçë të vij këtu me harxhet e ia të më caktojë të jap rrogën time këtu dhurat dhe të shërbej falas me harxhet e mia për çdo lëvizje.

Papa Kristoja: Kur ta takosh do t’ia thuash të gjitha. Kemi urdhër kur vijnë këtu dhe na sjellin dhurata nga Follorina, Kosturi, Kozani, unë gjithmonë ti pres. Fatkeqësisht vijnë dhe sllavë nga Shkupi. Por Fortlumturia na tha që kur vijnë klerikë pa lejën time të mos i lejoni që të meshojnë.

Papa Elftherios: Jam dakort. Nesër do ta vizitoj Fortlumturinë. E njoh rradhën.

Papa Kristoja: Do të flisni personalisht me Fortlumturinë?

Papa Eleftherios: Sigurisht, nesër që do të shkoj në Tiranë.

Papa Kristo: Bëjmë një Liturgji të dy me kënaqësi. E kuptuat.

Papa Eleftherio: Që të mos të lodh tani papa Kristo, mora një kasetë të tërë, nxorra fotografi, kam dhe një kasetë tjetër. Do të vij sërish që t’iu takoj qoftë dhe gjysëm ore. Tani pashë që punonit jashtë.

Papa Kristo: Ku?

Papa Eleftherio: Këtu në korridorin e Mitropolisë diçka po mbërthenit.

Papa Kristo: Ah! Dua që të ngul atje një dërrasë nga brenda derës së ballkonit. Hyjnë nga kollona në ballkon brenda hajdutë. Derën e kam të kyçur me çelës të siguruar. Tani hyjnë si alpinistë nga ballkoni dhe e kanë hapur nja dy herë. Të vendos një dërrasë në dera. (qesh sërish me buzëqeshjen e tij të gjërë papa Kristoja).

Papa Eleftherio: Kini kujdes se mos ju vjedhin epitafin.

Papa Kristo: Bo, bo ja para një ore shikoj njërin më këmbë. “Zotëri çfarë doni?” i them. “Vulën”, më thotë. “Shkoni në zyrat” i them, “në orët që është e hapur, Tani çfarë do këtu: “ Ishte vëzhgues... (Qesh papa Kristoja).

Papa Eleftherio: Vëzhgues/gjurmues?

Papa Kristo: Ishte vëzhgues që do të gjente shenjestrën.

Papa Eleftherio: Ju falenderoj shumë herë.

Papa Kristo: Asgjë, çfarë bëra që të më falenderoni ju lutem.

Papa Eleftherio: Ju falenderoj shumë për të gjitha. Nesër jo por pasnesër ndoshta do të arrij.

Papa Kristo: Do të jem në Burimi Jetëdhënës dhe do të meshoj. Jam vetëm.

Papa Eleftherio: Eh! Atëhere do të falë Zoti, do të falë.

Papa Kristo: Jam vetëm. Papa Konstandini është dhe ai plak, ka shumë probleme me mezin e tij dhe shumë nuk i di, bëri kaq vite klerik. Librat kishtarë janë greqisht dhe vetëm 20% është i përkthyer në shqip. Detyrohem (...) bëj meshë në greqisht. Na ndjekin për arsyen që bëjmë ceremonitë greqisht.

Papa Eleftherio: Policia Këtu?

Gjuha e Ungjillit dhe dëshira e flaktë.

Papa Kristo: Të djelën (nënkupton mbrëmësoren e Pashkës) mbajta predikim. Sot Kisha jonë ka caktuar me urdhër të Zotit tonë Jesu Krisht kur prositi nxënësit e tij “shkoni dhe mësoni të gjitha kombet” në gjuhën e tyre, prandaj dhe sot Ungjilli këndohet në të gjitha gjuhët e botës. Pra është e caktuar të quhet Ungjill në të gjitha gjuhët e botës. Pse të mos meshoni në çdo gjuhë? Për greqishten e thashë me të cilën u shkrua Ungjilli. Ju thashë: “nuk e bëjmë nga kokëfortësia, as nga ndonjë gjë tjetër. Nuk është mëkat. Thjesht nuk kemi librat tanë”

Papa Eleftherio: Kuptova, Zoti të na ndriçojë të gjithëve ne.

Papa Kristo: Ju thashë, ja thashë një prifti nga Amerika (shqiptar). I them “dëgjo këtu. Na gjykoni pse bëjmë meshët në Greqisht. Po , nuk kemi libra Kishtarë. Hajde më jep një ungjill në shqip. Një Ungjill kemi vetëm, me atë bëj meshën këtu në Korçë, në Bilisht, hajde më jep një se na mungojnë shumë gjëra”.

Papa Eleftherio: Le të shpresojmë në Zoti. Zoti do ti rregullojë të gjitha.

Ankthi i zvendësimit të tij

Papa Kristo: Vetëm nga vitet kam frikë papa Elefther.

Papa Eleftherio: Deri në sa të vesh 100 do të shërbesh. Pastaj ka Zoti.

Papa Kristo: Pa,pa, pa jo, pleqëria është e vështirë. Zoti ta rregullojë më shpejt zvendësimin tim.

Papa Eleftherio: Jo, jo je i shëndetshëm dhe Zoti të do.

Papa Kristo: Faleminderit, faleminderit, Zoti e di. Le të bëhet vullneti i Tij. (qesh i kënaqur). Ah, ah more papa.

Papa Eleftherio: Papa Kristo, ju lodha shumë sonte.

Papa Kristo: Jo

Papa Eleftherio: Shpresoj herë tjetër të flasim më mirë.

Papa Kristo: Jo, jo më kënaqe shumë. Sepse dëgjo këtu të të them papa, jemi të munduar, kisha shumë miqë, kisha shumë njerëz që më ndihmuan, profesorë teologë. Të gjithë këta ikën në manastiret e përjetëshme. Ndjehem që mbeta vetëm. Është i rëndë Kryqi bre papa dhe ndjehem vetëm. Kam humbur të gjithë aktivitetin, jam plak dhe deri sa të ngjallet Kisha duhet të mbahem. Kur vini ju, jo vetëm ju personalisht por dhe të gjithë klerikët e tjerë, kryepriftërinj që vijnë nga Greqia na jepni kurajo, guxim. Kur vijnë dhe më vizitojnë them që kam akoma njerëz.

Ah, bre papa Elefther. (jerondi më përqafon. Për sa i përket fjalë “bre” ndoshta dikush që e lexon të mos i pëlqejë, por duhet të dijë që shumë fjalë – thirrje janë nga greqishtja në gjuhën shqipe. Konkretisht fjala “bre” është një fjalë kryesore në çdo bisedë në shqip, thirrja tek personi i dytë për afrim, që hyri në shqip nga fjala greke “more” por atje ka tjetër kuptim dhe tjetër ngjyrim).

Papa Eleftherio: Do të përpiqem që të bind Fortlumturinë që të vij të të ndihmoj papa Kristo. Pa rrogë do të vij deri këtu. Do të vij deri në kufi dhe më pas do të vij këtu me taksi shqiptare ose do ta rregulloj sido që të jetë puna.

Papa Kristo: Kemi makinën tonë. Kjo do të ndihmonte. Në kufij do të vijnë të të marrin të ndihmosh.

Çaste nga ekzekutimi i Orthodhoksisë në Shqipëri.

P Eleftherios: Nuk mund të iki larg jush papa Kristo. Me orë do të doja që t’iu dëgjoja. Duhet të shpëtoj sa të mundem, të gjitha ato sa mund të rregjistroj.

P Kristoja: E dini atëhere çbëhej kur zhvishnin kishat. I mblidhnin jashtë në oborr ikonat dhe i shkelnin. Ah! Çfarë tmerri, o atë, i merrnin në ushtri dhe i vendosnin për qitje. Ikona të vjetra të çmuara, të çmuara, ikona të çmuara, o Atë, ikona të të shikonin sytë. Digjnin ikonat dhe krëcenin rreth tyre sikur të ishin zezakë Marokienë, ose arapë. Në fshatin tim mbushën makinën me ikona, i çuan në ushtri dhe i përdornin për qitje. Të panumërta.

p Eleftherios: Zoti të na ruajë nga çdo frymë e keqe. Zoti të na shpëtojë nga të tilla të këqija. Sepse me të vërtetë, jerond, e lejoi Zoti që të bëhet kjo e keqe me komunizmin?

p Kristoja: Unë kam këtë opinion. Zoti donte që t’i jepte njerëzimi të kuptonte se çfarë është komunizmi, e la të lirë që ta shijonte.

U shpërnda si rrufe, është e drejtë kjo. Hyri në Rusi pa hapur plotësisht dyert në çast? Mbeti ndonjë qoshe e tokës që nuk depërtoi? Jo. Por praktikimin më të egër të komunizmit e lejoi këtu. Zgjodhi Shqipërinë, zgjodhi Shqipërinë. Ajo që u bë në Shqipëri nuk u bë gjëkundi dhe nga fundi pasi kaluan kaq vite, e bëri Zoti dallimin e komunizmit këtu në praktikimin e tij këtu në Shqipëri, çfarë do që u bë, e përësris nuk u praktikua gjëkundi. Këtu u praktikua në mënyrë të përsosur, këtu vdiq komunizmi u turpërua. Iku tashmë përralla, bota nuk beson. Duhej që të provonte të keqen njëherë e mirë.

Kohën e fundit kur u ngrit dora e Zotit që u shkatërrua, ja sa shumë ka buruar sakrifica. Komunizmi këtu ja dhe sakrifica( nënkupton në mënyrë të qëndrueshme papa Kristoja që atje ku lindja e të keqes atje dhe vdekja. Atje ku ndodh Kryqëzimi atje dhe Ngjallja). Det me njerëz sivjet, sa njerëz, Ngjallja, Ngjallje siç duhet, papu. Nsëe je këtu sivjet do ta shohësh. Një det me njerëz. ( kthehet tek epitropët dhe ju flet në shqip, pothuajse ato sa tha tek unë).

p Eleftherios: Si ju quajnë? (Në shqip natyrisht)

Epitropi, Kishtar: Naum.

p Eleftherios: A! Emër nga Dhjata e Vjetër. Ju? (duke u kthyer tek epitropi tjetër Kishtar )

Epitropi: Aleksandër

Nxënësit e Korçës gjetën diçka të re.

p Kristoja: Kemi këtu shkolla. Vjet kryem ceremoninë e Kryqit të Nderuar ditën e Theofanisë (Ujit të Bekuar), në një fuçi, ku ishte dhe statuja e Enver Hoxhës. Po një det me njerëz. Pra çfarë të të them o At (Mallëngjehet papa Kristoja, ndalon...). pas një jave vjen dikush dhe më thotë. “E di se çpo bëhet?” “Jo” i them. “Fëmijët çdo ditë që shkojnë në shkollë shkojnë në ajo fuçi, falen, dhe pastaj shkojnë në shkollë. Me të vërtetë o atë, e pashë me sytë e mi. Nesër mund të shkosh e të shikosh. Nesër të them hajde të shohësh me sytë e tu. Kemi këtu në shkollë rreth 100 nxënës, të vegjël dhe të mëdhenj. Menjëherë do të falen në Kishë dhe më pas do të shkojnë në shkollë. Çdo ditë kjo. Asnjë nuk ju tha asgjë Mësuesit çuditen.

Dëgjo dhe një tjetër.

Është në klasë dhe kur bëjnë mësim dhe bie kambana e dëgjojnë dhe ngrihen, bëjnë shenjën e Kryqit të Nderuar dhe ulen sërish. Asnjë nuk ja u tregoi apo mësoi. Zoti zgjodhi FËMIJËT DËRGOJNË MESAZHIN. Filloj o atë të shkoj në kishë. Që të arrij më duhet një orë e tëra sepse vrapojnë- vrapojnë fëmijët dhe me puthin dorën, kush ja u mësoi, populli që adhuron Zotin.

Papa Eleftherios: Papa Kristo, këtë konstatova. Kur kalova qytetin këtu në Korçë që të shkoj në shtëpinë ku banoj deri këtu shumë fëmijë vrapojnë dhe më puthin dorën. Ishte mallëngjyese, pa ditur asnjë fjalë greqisht.

Papa Kristoja: Po

Papa Eleftherios: Është prekëse, po shumë prekëse.

p. Kristoja: Po është prekëse që të kuptojë dikush, ja ku është i gjallë Zoti, ku është sakrifica, çfarë është djalli. (Do të thotë, që atje ku mbretëron dashuria dhe qetësia e Krishtërimit dhe ku është ngrica e rregjimit ateist).

p. Eleftherios: Ah, o papa Krisot, ne në Greqi u bëmë maskarenj. Pasuria solli shkatërrimin.

p. Kristoja: E kuptoj. Makina, pasuri, pije,argëtimi pahijshëm që të shkojë njeriu. ( flet në shqip tek shoqëruesit që janë ulur pranë nesh).

p. Eleftherios: Por kemi dhe popull besimtar. Shumë njerëz akoma janë besimtarë.

p. Krisotja: Natyrisht, natyrisht.

Ashpërsia e rregjimit Hoxha

p. Eleftherios: Më 1946-1949 në luftën civile i paguam shtrenjtë shkatërrimet, humbi shumë gjak, mëkat. Akoma kemi politikanë fanatikë dhe tek ne mësuesit në shkolla ka fanatizëm ndërmjet nesh.

p. Kristoja: Ah, more Atë, nuk e di se çu bë këtu në Shqipëri. Asgjë nuk di. Do ditë që të të tregoj ato sa dëgjova pashë me sytë e mi. Atë që janë të vegjël në moshë janë të rrezikshëm. Kujdes se kanë fanatizëm e jo eksperiencë.

p. Eleftherios: Kur, papa Kristo, u dha urdhër për mbylljen e Kishave nga rregjimi, çfarë ndodhi?Peshkopët këtu në Shqipëri rrezistuan?

p. Kristoja: Asnjë. Kush mund të hapte gojën pas kaq vitesh komunizëm që të gjitha u vyshkën?

p. Eleftherios: Episkopi, vetë Kryepiskopi i Shqipërisë.

p. Kristoja: Ditën tjetër do të ekzekutohej. Oh! Oh! Ditën tjetër do të ekzekutohej. Vetëm Zoti do të mund ta përmbyste. Të hapte gojë? Do të ekzekutohej. Urdhërin e partisë vetëm Zoti mund ta përmbyste. Zoti na ruajtë! Zoti na ruajtë!

p. Elftherios: Damianoi ku ishte?

p. Kristoja: Kush?

p. Eleftherios: Episkop Damiano Kokoneshi.

p. Kristoja: E kapën dhe atë. Kush të guxonte? Asgjë, çfarë të bënte.

p. Eleftherios: Kuptova.

p. Kristoja: Kur ankoheni ju Grekët në Greqi për Lirinë, mëkatoni.

p. Eleftherios: E Di.

p. Kristoja: Ju nuk dini se çdo të thotë diktaturë e komunizmit dhe keni të drejtë.

p. Eleftherios: Kishim diktaturën e Metaksasë.

p. Kristoja: Çthua more i gjori papa, këtë diktaturë të kishit njohur.

p. Eleftherios: Kishim të Papadhopulos.

p. Kristoja: Papadhopuloja ishte i shenjtë para këtyre këtu. E kuptoni? Oh! Çfarë thoni ju! (Menjëherë i përkthen ato sa tha në shqip i indinuar disi dhe të gjithë filluan të flasin duke protestuar. Dua të ndërpres që të kthej bisedën në një çështje tjetër. Pa dashje krijova keqkuptim).

Papa Kristoja dhe Myslymanizmi.

p. Eleftherios: Këtu në Korçë keni Osmanë?

p Kristoja: Oho! Shumë, shumë. Po.

p Eleftherios: Janë armiq shumë të sigurtë.

P Kristoja: Po, po armiku i Islamizmit është Krishtërimi.

Erdhën për Pashkë të uronin myftiu me hoxhallarët dhe unë ju dhashë nga një vezë të kuqe këtu. Në kohët e vjetra nuk na trazonin, jo aspak. Sepse e di se ç’ndodh. Armiku i Islamizmit është Krishtërimi. (Kthehet dhe ja u thotë në shqip që ta kuptojnë të gjithë se çfarë po themi). Përse nuk na ngacmonin? Sepse Osmanët që jetonin këtu asnjë prej tyre nuk ishte tregëtar, asnjë shitës, marangos, mjeshtër, as rrobaqepës, as kishte ndonjë profesion tjetër tregëtar. Vetëm kovaçët dhe ata që vishin patkonjtë e kuajve. Të tjerët ishin nënpunës, roje, mejmuridë. Këtë punë kishin, por që të jetonin dhet të kishin ndihmën e Grekëve. Ishin të detyruar të vinin tek ne.

Ishte një gjeneral helen më 1914, dinte dhe shqip dhe e akuzonin Helenët e Korçës që ishte filoturk. Hajdë ore këtu, thotë (sërish përkthen në shqip që të kuptonin të gjithë, por dhe të mësonin traditën e vendit). Gjatë gjithë ditës thotë keni një kope me lopë, në mbremje vinë dhe i milni, ç’doni më tepër? Këta janë turqit. Punojnë tokën fshatarët ndërsa të tjerët ishin nënpunës të shtetit. Ndërsa tani ndryshojnë gjërat. Janë komunistë. Janë socialistë, janë dhe kështu dhe ashtu, ka dhe makinë. Më 1991 isha në Almiro të Volos, bëra Krishtlindje atje.

p. Eleftherios: Kë keni në Almiro?

p. Kristoja: Kam motrën më të vogël.

p. Eleftherios: Kalove mirë?

p. Kristoja: Po, atje lexova gazeta greke dhe nuk e besoja që kishin lirinë të shkruanin që VDIQ Stalini. Komunizmi ra. MBAROI PËRALLA e komunizmit. (Vazhdoi të më thoshte shumë tituj nga gazetat greke).

p. Eleftherios: Në Greqi gazetat shkruajnë ç’të duan, ka liri të tepruar (në Shqip).

Kujtime të p. Kristos para 1940-ës

p Eleftherios: Çfarë thoshit këtu o papa Kristo për më vonë, kur ishe fëmijë në Korçë?

p Kristoja: Kohën e Turqisë thoshin këtu në Korçë: “Nëse prishet Thessaloniki e rregullojnë Korçarët”. Tani duhet të thonë Thessalonikasit “nëse prishet Korça do ta ndërtojmë ne”.

p. Eleftherios: E besoj me siguri. OH! Rron GREQIA, i pari jam dhe i gjithë kleri përpara për BESIMIN PËR ATDHEUN JETËN TONË DO TA JAPIM.

p. Kristoja: Amin, Amin, U Bëftë.

p. Eleftherios: Kush e ndërtoi Mitropolinë e Shenjtë të Korçës?

p. Kristoja: Gjervasi Agjiras. Pas vrasjes së Mitropolitit FOTIT erdhi Mitropoliti i Agjiras Gjervasio, dhe ai bëri përurimin, ndërsa themelitë i bëri i ndjeri Foti i vrarë.

Mitropolia e Shenjtë Korçë u bë zyrë e partisë.

p. Kristoja: E di historinë dhe e di se çfarë ishte këtu, se çfarë e kishin bërë Mitropolinë e Shenjtë? Shkollë Komuniste. U bë kjo ndërtesë shkollë e partisë Komuniste. Tre dhoma me libra të Enver Hoxhës ishin këtu dhe u ngarkuan tre makina dhe ikën kur e mora në dorëzim.

P Eleftherios: Papa Kristo, e di diçka? Shumë ateistë luftuan Krishtin. Ndërmjet tyre dhe filozofi Volter, i cili thoshte që pas 100 vjetësh Ungjilli do të jetë në muze. Kaluan vitet që prej atëhere dhe në vend që Krishtërimi të humbiste dhe Ungjilli të shkonte në muze, ndodhi diçka tjetër. Shtëpia e Volterit u bë shtypshkronjë dhe shtypet me mijëra kopje në ditë Ungjilli për nevojat e të Krishterëve.

p Kristoja: Ah! Ah! Këtë nuk e dija (Menjëherë e përktheu në shqip për ata sa ishin prezentë).

p Eleftherios: Papa Kristo ke forcë Ungjilli, shumë forcë të madhe. Në Rusi forca e Ungjillit nëpërmjet buzëve të Babushkajas (gjyshkës) mundi karshi ateizmit metodik.

p Kristoja: Oh! Zoti i fuqive na mbështet. Krisht drita e vërtetë ( iu përkthen sërish atyre sa ndodheshin atje).

p Eleftherios: Ju lodha. Ju falenderoj. Bekimin. Zoti me ju.

p Kristoja: Në rrugën e Zotit. Lutuni për Kriston priftin e padenjë.

( E putha, më puthi. O Zoti im, nuk përshkruhet... në dritën e dobët të llambës së vogël, qëndron papa Kristoja. I gjatë dhe më shikon. Ndaloj, Shikoj Helenizmin e Shqipërisë në fytyrën e tij. Shikoj papa Kriston heroik. Ndjenja të ngatërruara. Por çfarë vallë bëjnë udhëheqësit tanë? Vërtet çfarë do të bëj unë vetë? Ndër shokët dhe të afërmit vij sërish duke dërguar diçka me të njohurit. Vij sërish me pako dhe material tjetër më 19 Qershor. Do të vij sërish, nëse do të bekojë Zoti. Zoti të na ndriçojë të gjithëve. Një zonjë besimtare tha brenda një autobusi duke bërë të gjithë një vlerësim kritik të të dhënave: “Vëllezër aritëm jo më 12 pa pesë Helenizmin por më 12 e pesë...”.

Kjo është e vërteta dhe mallkimi do të na ngarkojë. Duhet të kuptojmë se të gjithë jemi përgjegjës për ato sa do t’i ndodhin Orthodhoksisë në Shqipërinë e tërë. Në veçanti Helenizmit i cili sa vjen dhe zvogëlohet....)

Dhoma e papa Kristos ku banon në Mitropolinë e Shenjtë Korçë.

Më bëri përshtypje në veçanti dhoma e papa Kristos prandaj dhe po ju transmetoj pamjen e saj lexuesit që të kuptojë vetë dhe ai se cili është prifti i përulur nga qafa e të cilit varet i gjithë helenizmi i Korçës.

Banon në dhomën lindore të katit të parë të Mitropolisë së Shenjtë, në qytetin e vjetër. Një ndërtesë shumë e bukur e themeluar nga Mitropoliti Martir Foti dhe i mbaruar nga pasardhësi i tij Gjervasio Angjira. E mori në dorëzim papa Kristoja pas rrënies së komunizmit në Shqipëri, e zbrazi nga shkrimet komuniste dhe librat, sepse ishte ndërtesa e propagandës së partisë dhe pasi e pastroi u vendos atje si një Epitrop Arkijeratik i zonës.

Është ambjent i bollshëm, me një tavan të lartë të një stili arkitektonik të shkëlqyer. Nuk ju nevojit ndonjë disenjues, papa Kristos, e përshtati me frymën e dhe karakterin e tij. Në mes një tavolinë e vjetër fisnike e madhe. Në anën veriore dhe atë jugore përballë dy krevate të thjeshta prej alumini, pa shtes, të qëmotëshme, ndoshta nga Greqia, studentore siç quhen ndryshe. Një stofë me dru nga greqia e cila kishte furrë, ndoshta e falur. Në murin lindor një dollap të vogël me libra Liturgjikë dhe Ungjillin. Mbi atë në mes, kishte një raft i cili në qëndër ka një kuti të mbuluar me beze të qëndisur dhe pranë saj një kandil që qëndron ndezur. Është Kungimi Hyjnor që prej vitit 1967, një MARGARITAR i vërtetë, siç tha. Nga posht një tjetër raft me një fotografi të papa Krisots me priftëreshën, pranë një fotografi të kishës së fshatit ku ka lindur, Dardhës, para se ky tempull të kthehej në një hotel dhe shtëpi publike, siç përmenda dhe më lart. E nxorra fotografi dhe e kam në arkivin tim. Gjithashtu ka dhe një tjetër fotografi të vjetër të mbledhjes së klerikëve. Lart duket ikona e Jesu Krishtit. Tryezën e shoqërojnë katër karrige të vjetra, gati të shkatërruara që përkuleshin nën peshën e një të krishteri të shëndetshëm nga Greqia. Pranë në murrin jugor në qendër varet “ Djelli i Maqedonisë”, flamuri i Maqedonasve, dhe nga poshtë një pikturë me të njejtin simbol dhe kokën e gëdhendur të Aleksandrit të Madh. Në raft një medalje nderimi për papa Kriston që është vendosur në mënyrë që ta shohë qartë vizitori. Djelli i Maqedonisë me mbishkrimin në anglisht Maqedonia është GREQI. Në dysheme të vendosura me kujdes, punime dore, paja e priftëreshës, si dhe mbulesat e krevatëve të vjetra me shenjat e kohës të qarta.

Kështu pra të thjeshtë dhe të pa ekzagjerime dhoma që i shkon një Mitropolie të Krishterë, të njejtë si papa Kristoja, që mban meteriz akoma. Por deri kur? Zot i fuqive mos na braktis ne mëkatarëve!

“Klerikë orthodhoksë dhe dhiakonë që i mbijetuan rregjimit ateist në Shqipëri” (1945-1990) (Botuar më 2001). Shkrimtar Elefther Ap. Karakitsio (Protopresviter-Profesor).

Përktheu: E.A.K

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Πελασγός Κορυτσάς- Pelasgos Koritsas

Πέμπτη 4 Ιουνίου 2015

Παπά Χρήστο Ράτση - Μάρτυρας της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού της Κορυτσάς, Δεύτερη Συνέντευξη! - Papa Kristo Raci, kleriku martir i orthodhoksisë. Intervista e tij e dytë!

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Ενισχύστε οικονομικά την προσπάθεια μας!

Ετικέτες

Απευθείας Ακρόαση Ραδιοφωνικός Σταθμός Πειραϊκή Εκκλησία

Επισκέπτες- Vizitorë

Ancient Faith Radio.Global

Ποιος είναι μαζί μας!- Kush na lexon!