Η εθνική ελληνική μειονότητα και οι ελληνοαλβανικές σχέσεις από τη συγκρότηση του αλβανικού κράτους μέχρι και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου -Minoriteti kombëtar etnik grek dhe marrëdhëniet shqiptaro-greke që nga themelimi i shtetit shqiptar deri në përfundimin e Luftës së Ftohtë

Οι Έλληνες συνιστούν τη μεγαλύτερη μειονοτική ομάδα στην Αλβανία, αποτελούν μία αυτόχθονη πληθυσμιακή ομάδα (99) και συνδέεται με μια σειρά από προσπάθειες, είτε για την ένωση της Βορείου Ηπείρου με την Ελλάδα είτε για αυτοδιάθεση τους στα πλαίσια του αλβανικού κράτους -πολύ σημαντική περίοδος αποτελεί αυτή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου- αλλά κυρίως για την προάσπιση και το σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων τους από τις αρχές του 20ου αιώνα όταν ιδρύθηκε το αλβανικό εθνικό κράτος. Η μονομερής δήλωση του 1921 αποτελεί, όπως αναφέραμε, τη νομική αναγνώριση της εθνικής ελληνικής μειονότητας και της απόδοσης δικαιωμάτων σε αυτήν και απαριθμεί τις δεσμεύσεις τις Αλβανίας στους πολίτες της που ανήκουν σε εθνικές, θρησκευτικές ή γλωσσικές μειονότητες. Το καθεστώς προστασίας αφορά τη θρησκευτική ελευθερία και τα γλωσσικά δικαιώματα, κατοχυρώνοντας παράλληλα την αρχή της μη διάκρισης και της ισότητας απέναντι στο νόμο. Η Διακήρυξη έγινε δεκτή από το Συμβούλιο της ΚτΕ την ίδια ημέρα της κατάθεσής της και τέθηκε ρητά υπό την εγγύηση των αρμόδιων οργάνων της. Τα δικαιώματα της εθνικής ελληνικής μειονότητας παρέμειναν μόνο τυπικά σεβαστά επί Χότζα. Το Σύνταγμα του 1946 ανέφερε ότι οι εθνικές μειονότητες απολαμβάνουν όλα τα δικαιώματα σχετικά με την προστασία της πολιτισμικής τους ανάπτυξης και της ελεύθερης χρήσης της γλώσσας τους (άρθρο 39), ενώ το Σύνταγμα του 1977 έδινε εγγυήσεις στις εθνικές μειονότητες για την προστασία και την ανάπτυξη του πολιτισμού και των λαϊκών τους παραδόσεων, τη χρήση της μητρικής τους γλώσσας και τη διδασκαλία της στο σχολείο, καθώς και την ισότητα στην ανάπτυξη σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής (άρθρο 42). Ωστόσο παρότι τα δύο Συντάγματα αναφέρονταν στην ισότητα των πολιτών ανεξαρτήτως εθνικότητας, φυλής ή θρησκείας καθώς και στα δικαιώματα των μειονοτήτων, δεν προσδιόριζαν συγκεκριμένες ομάδες(100), ενώ με το Σύνταγμα του 1946 μεταβιβαζόταν η διαχείριση όλων των σχολείων στο κράτος, αφαιρώντας το δικαίωμα που είχαν προπολεμικά οι ελληνικοί πληθυσμοί. Βέβαια σύμφωνα με τη γενική παραδοχή, το καθεστώς Χότζα έπληξε την εκπαίδευση της μειονότητας στο βαθμό που υποβάθμιζε το επίπεδο ζωής των Ελλήνων και περιόριζε σημαντικά δικαιώματά τους. Η μειονοτική εκπαίδευση αφού πέρασε στον άμεσο έλεγχο του κράτους υποβαθμίστηκε, λόγω της έλλειψης υποδομής και ειδικής κατάρτισης. Στην περίπτωση της Χειμάρρας, το καθεστώς έκλεισε το ελληνικό σχολείο ως μέτρο αντιποίνων για την αρνητικη στάση των κατοίκων της περιοχής στις εκλογές του 1946. Το καθεστώς Χότζα δημιούργησε τις λεγόμενες «μειονοτικές ζώνες» στις οποίες υπήχθησαν 99 οικισμοί των οποίων μητρική γλώσσα ήταν η ελληνική και εξαιρέθηκαν τα ελληνόφωνα χωριά της Χειμάρρας -το 1959 αφαιρέθηκε και η ελληνική εθνικότητα- και η Άρτα της Αυλώνας, όπως και περιοχές με συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς (Αργυρόκαστρο, Πρεμετή, κ.ά.). Δύο θέματα αφορούν την ελληνική μειονότητα αυτήν την περίοδο και αποτελούν μείζονος σημασίας για την ελληνική πολιτική. Το πρώτο ζήτημα σχετίζεται με τον αριθμό της. Το 1930, υπάρχει μια καταγραφή 37.000 Ελλήνων στην Αλβανία και ενώ η αντίστοιχη αύξηση του αλβανικού πληθυσμού μέχρι τη δεκαετία του 1980 είναι τετραπλάσια, και θα έφερνε τον ελληνικό πληθυσμό περίπου στις 150.000, η απογραφή του 1960 κατέγραψε 40.000 Έλληνες, του 1979 49.307 και του 1989 48.758(101) χωρίς να περιλαμβάνεται σε αυτούς ο πληθυσμός της Χειμάρρας. Προφανώς, πρόκειται για αυτούς οι οποίοι ήταν καταγραμμένοι με «Εθνικότητα ελληνική». Το άθροισμα των κατοίκων των αγροτικών οικισμών, μαζί με τους Έλληνες των τριών πόλεων της περιοχής -ακολουθώντας στον αριθμό τους και τις εκτιμήσεις των ίδιων των Ελλήνων της Αλβανίας- και παραδεχόμενοι όλο τον πληθυσμό των ελληνικών χωριών, ξεπερνούσε τις 60.000-61.000 των Ελλήνων στην περιοχή των μειονοτικών ζωνών(102). Η απόκλιση από την αλβανική απογραφή του 1989, αφορά δηλαδή 4.000 ως 5.000 Έλληνες μέσα στις «μειονοτικές περιοχές»(103). Εκτός των «μειονοτικών ζωνών», οι εκτιμήσεις για τον πληθυσμό της ελληνικής μειονότητας είναι σαφώς πιο δύσκολες. (103). Οι 26500 Έλληνες που δίνει η απογραφή του 1945, αν ακολουθηθεί ο μέσος αλβανικός δείκτης αύξησης της μεταπολεμικής περιόδου (16,05 ανά χίλιους κατοίκους) θα έπρεπε να είναι 74000 το 1989. Berholli A., ''The Greek Minority in the Albanian Republic. A demographic study'', Albanian Catholic Bulletin, vol. XV, San Francisco, 1994, σ. 87-93 και Καλλιβρετάκης Λ., ''Η ελληνική κοινότητα της Αλβανίας από τη σκοπιά της ιστορικής γεωγραφίας και δημογραφίας'', στο Βερεμής Θ. κ.ά. (επιμ.) Ο Ελληνισμός της Αλβανίας, ό.π., σ. 25-58. Πέρα από το ζήτημα της στέρησης των μειονοτικών δικαιωμάτων ως αποτέλεσμα της μετοίκησης, τίθενται πλέον και άλλες δυσκολίες που αφορούν τον επαναπροσδιορισμό της πραγματικής ταυτότητας των ανθρώπων αυτών, αλλά και της γλώσσας τους στις περιοχές εκτός «μειονοτικών ζωνών»(104). Το πρόβλημα εντοπίζεται κυρίως στα Τίρανα, όπου η απογραφή δίνει 610 άτομα ως Έλληνες, και δευτερευόντως στην Αυλώνα στην οποία δίνει 200. O αριθμός των Ελλήνων ήταν και είναι στα Τίρανα, αλλά και στην Αυλώνα και στο Δυρράχιο, υπερπολλαπλάσιος των αλβανικών απογραφών, και αυτό είναι αποτέλεσμα της αναγκαστικής μετοίκησης και της εξόδου από τον αγροτικό αλβανικό νότο προς τα αστικά κέντρα. H σταδιακή αφομοίωση των Ελλήνων που κατοικούσαν εκτός ζώνης, η φυγή πολλών μελών της μειονότητας προς την Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, τα σημαντικά μεγέθη διασποράς που προέρχονται από την ελληνική μειονότητα, είναι παράγοντες που συμβάλλουν σε σημαντική μείωση του αρχικά υπολογισμένου μέγιστου αριθμού των 150.000, και αναγκαστικά μειώνουν τον αριθμό των Ελλήνων κάτω από τις 100.000. Από την άλλη πλευρά η ελληνική πολιτική υποστήριζε ότι οι Έλληνες της Αλβανίας έφταναν τις 400.000, ενώ μία έρευνα του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ αναφερόταν σε 266.800 Έλληνες(105). Το δεύτερο ζήτημα αφορά το ποιοί είναι οι Έλληνες της Αλβανίας, αφού το καθεστώς του Χότζα έπληξε την ελληνική μειονότητα. O δύσκολος εντοπισμός της ελληνικής μειονότητας εκτός «μειονοτικής ζώνης»(106) είναι επίσης αποτέλεσμα του επιδιωκόμενου υψηλού βαθμού ένταξης της στην αλβανική κοινωνία, ενώ οι Ελληνόβλαχοι θεωρήθηκαν ως Αλβανοί. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, το καθεστώς Χότζα μετακίνησε εδώ βίαια τους πέντε χιλιάδες ελληνόβλαχους με διαμονή στην παραθαλάσσια περιοχή από τα Εξαμηλια μέχρι την Βρύνα. Ο πληθυσμός αυτός με το κλείσιμο των συνόρων έμεινε στο αλβανικό έδαφος. Συνέχιζε όμως να προέκυπτε εκτός ληξιαρχικών μητρώων και δεν γνώριζε καν τα αλβανικά. Σε απογραφή ενός τμήματος ελληνόβλαχων στην περιοχή της Κολόνια το 1945 σημειώνονταν ως μητρική γλώσσα η βλάχικη και η ελληνική ως ξένη γλώσσα, ενώ δεν αναφέρονταν καν η Αλβανική(107). Οι εκτοπισθέντες ελληνόβλαχοι εγκαταστάθηκαν στα χωριά της Λιουντζεριάς, Ζαγοριάς και Πωγωνιού, περιοχές από τις οποίες το καθεστώς είχε αφαιρέσεις με τους προαναφερόμενους τρόπους μεγάλο τμήμα ντόπιου πληθυσμού. Μεταξύ αυτών τους φορείς ελληνικής και ελληνίζουσας συνείδησης. Στη Λιουντζεριά οι ελληνόβλαχοι ίδρυσαν μάλιστα και δικά τους χωριά, όπως το Αντών Πότση. Εντάχτηκαν όμως σε αλβανικά σχολεία και αυθαιρέτως η εθνικότητά τους έγινε αλβανική. Το καθεστώς άνοιξε αλβανικά σχολεία και για τους ελληνόβλαχους στο Πωγώνι, μη επιτρέποντας σ' αυτούς να πάνε στα υπάρχοντα ελληνικά σχολεία. Ωστόσο μεταξύ των ελληνόβλαχων ακολούθησαν οι μαζικές συλλήψεις και βαρύτατες ποινές με μόνιμες κατηγορίες «συνεργάτες των Ελλήνων μοναρχοφασιστών». Εξηνταπέντε ελληνόβλαχοι οδηγήθηκαν στο απόσπασμα, ενώ οι τιμωρίες και ποινές αυτών ανέρχονται σε 1850 χρόνια φυλάκισης. Μέσα σε λίγες δεκαετίες όμως η ελληνικη έμεινε γλώσσα εν δυνάμει και αχρείαστη των παρήλικων. Μάλιστα και η βλάχικη πέρασε σε δεύτερη μοίρα σε χωριά με μικτό αλβανο-βλάχικο πληθυσμό επιτρέποντας όλο το έδαφος στην αλβανική(108). Στην σημερινή τους εγκατάσταση οι Βλάχοι μπορούν να εντοπιστούν σε δύο τοπικες-γεωγραφικες ενότητες. Η πρώτη κατοικεί στις περιοχές του Πόγραδετς, της Κορυτσάς και της Ερσέκας, της Πρεμετής, και σε μικρότερο βαθμό του Αργυροκάστρου και των Αγ. Σαράντα. Η δεύτερη σημαντική συγκέντρωση εντοπίζεται βόρεια της γραμμής Αυλώνας-Βερατίου μέχρι την Καβάγια. Μετά το 1991 το Κόμμα της Ένωσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΚΕΑΔ), με το οποίο εκπροσωπείται η εθνική ελληνική μειονότητα, έδινε 150.000 βλαχόφωνο πληθυσμό, με ελληνική συνείδηση. Η κοινωνική ανέλιξη των Ελλήνων της Αλβανίας ήταν ευπρόσδεκτη από το καθεστώς στο βαθμό αφού συνοδεύονταν από απομάκρυνση από την ελληνική εθνική ιδεολογία(109) και στήριξης στο ΚΕΑ το οποίο επέλεξε μία μεταχείριση που συνάδει με το λενινιστικό δόγμα περί μειονοτήτων(110) και η βαθμιαία αφομοίωση των Ελλήνων της Αλβανίας αποτέλεσε την προϋπόθεση ένταξης τους στον αλβανικό εθνικό και κοινωνικό ιστό. Το καθεστώς ακολούθησε μία συστηματική και συνεχή διάβρωση της ελληνικής μειονότητας με διασπορά σε άλλες περιοχές(111), τοποθετήσεις κομματικών και κρατικών υπαλλήλων ελληνικής καταγωγής σε θέσεις εκτός μειονοτικών περιοχών(112), προχώρησε σε αναγκαστική μετακίνηση, εξορία και φυλάκιση Ελλήνων που χαρακτηρίστηκαν αντιφρονούντες προς το καθεστώς(113), και παράλληλη εγκατάσταση Αλβανών στις μειονοτικές περιοχές, ενώ δημιούργησε συνθήκες αποκοπής από τη ελληνική πολιτιστική παράδοση(114). Η εξορία των Ελλήνων συνδυαζόταν και με την εξορία ολόκληρης της οικογένειας ή την περιθωριοποίηση της στους χώρους διαβίωση της. Η εξορία των Ελλήνων αρχικώς γινόταν στο κάστρο του Αργυροκάστρου και αργότερα συνεχιζόταν στα στρατόπεδα του Σπατς, του Μπουρέλ και του Βλότσιστ αλλά και σε απομακρυσμένα χωριά, όπου στερούνταν ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, διατροφής, ενώ βασανιζόταν συστηματικά και το 10-12% των Ελλήνων από τις αμιγείς ελληνικές περιοχές, διώχθηκε. Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής που αποσκοπούσε στην ένταξη των Ελλήνων στην αλβανική κοινωνία είναι και ο σημαντικός αριθμός των μεικτών γάμων(115). Τα παιδιά που προέρχονται από μεικτούς γάμους στα αλβανικά αστικά κέντρα είχαν πλημμελή ή καθόλου γνώση της ελληνικής γλώσσας και ήταν πλήρως ενσωματωμένα σε μια αλβανική εθνική ταυτότητα. Μία άλλη μέθοδος για τη διάβρωση της ελληνικής κοινότητας ήταν η ονοματοδοσία σε Έλληνες αλβανικών ονομάτων, ή ιλλυρικών ή νεόκοπων -π.χ. το Μαρεγκλέν ως σύμπτυξη των ονομάτων Μαρξ, Έγκελς, Λένιν- αλλά και η αλλαγή των ελληνικών ονομάτων στους οικισμούς (π.χ. Θεολόγος Αγίων Σαράντα σε Παρτιζάνι, Άγιος Νικόλαος σε Ντρίτα, Μαυρόπουλον σε Μπουρόνια)(116). Αυτό συνδυάστηκε και με τη δημιουργία νέων οικισμών με κατοίκους αλβανούς μουσουλμανικού θρησκεύματος εντός των αμιγών μειονοτικών περιοχών. Για παράδειγμα από τη δεκαετία του 1950 δημιουργήθηκαν νέα χωριά τα λεγόμενα «σοσιαλιστικά χωριά» στους νομούς Αργυροκάστρου (Βαλερέ, Βρυσερά, Ασίμ Ζενέλι, Αντών Πότση, Μπούλιο, κ.ά) και Αγίων Σαράντα (Φιτόρια, Νταβέρα, Γκιάστα, κ.ά)(117). Ακόμη χρησιμοποιήθηκε το καθεστώς της επιτηρούμενης ζώνης στις μειονοτικές περιοχές, της απαγόρευσης της κυκλοφορίας και των κατασταλτικών μέτρων (π.χ. ηλεκτροφόρα σύρματα στα σύνορα με την Ελλάδα, κ.ά.), παρά τη θέληση της Ελλάδας η ύπαρξη της μειονότητας να είναι συντελεστής φιλίας και γέφυρας ανάμεσα στους λαούς(118). Μετά όμως το 1991 και τις καθεστωτικές αλλαγές, ο αριθμός των μελών της ελληνικής μειονότητας μειώθηκε ακόμη περισσότερο αφού ένα μεγάλος μέρος των Ελλήνων μετανάστευσε προς την Ελλάδα(119). Επίσης η απογραφή του 2001 δεν συμπεριέλαβε την εθνικότητα και γι' αυτόν τον λόγο τα μέλη της εθνικής ελληνικής μειονότητας απείχαν. Υπολογίζεται ότι σήμερα η ελληνική μειονότητα απαρτίζεται από 400.000 μέλη(120). Σήμερα η μειονότητα θεωρείται ως «από πάντα αναγνωρισμένη ως εθνική»(121) κάτι που καταδεικνύει το ιδιαίτερο ιδεολογικό βάρος της ύπαρξης μιας ελληνικής μειονότητας στις σχέσεις Ελλάδας-Αλβανίας, ενώ έχει γίνει αναγνώριση μιας «μακεδονικής» μειονότητας(122), εθνικής μαυροβουνιακής, βλάχικης, ρομά, Αιγυπτίων, κ.ά. (99).Εκδοτική Αθηνών, Ήπειρος, 4000 χρόνια ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού, Αθήνα 1997, σ. 212. (100).Στο βιβλίο του Σαλάκου, Ν., Γεωγραφία της Αλβανίας για την τέταρτη τάξη του οχτάχρονου σχολείου, Τίρανα, Εκδοτικό Σχολικού Βιβλίου, 1980, σ. 62, αναφερόταν ότι «στην Αλβανία εκτός από τους Αλβανούς ζει και μία πολύ μικρή μειονότητα με Ελληνική και Μακεδονική Εθνικότητα. Στη Λαϊκή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Αλβανίας οι εθνικές μειονότητες έχουν ίδια δικαιώματα με τον Αλβανικό λαό». (101).Zanga L. «Albania. Minorities; An overview», Report on eastern Europe, vol. 2, Bo. 50, 1991, σ. 3. (104).Οι απομονωμένες περιοχές του αλβανικού βορά, αφιλόξενες για τους Έλληνες και τους Αλβανούς του νότου, όπως το Κούκοι και Χάσι της Βόρειας Αλβανίας, ο αριθμός των Ελλήνων που δίνει η απογραφή του 1989, δεν θα πρέπει να θεωρείται ανεδαφικός, ενώ η ίδια απογραφή δίνει για την περιφέρεια της Πρεμετής 442 Έλληνες. (105).Sherman Α., ο.π., σ. 120. (106).Winnifrith T., Vlachs of Albania, London 1995, σ. 58-59. Βλ. Kahl Th., Ethnizität und räumliche Verteilung der Aromunen in Südosteuropa; Münster; 1999. Schwandner-Sievers St., "The Albanian Aromanians' Awakening: Identity Politics and Conflicts in Post-Communist Albania", European Center for Minority Issues το 1999 Council of Europe, Report submitted by Albania pursuant to art. 25, para. 1 of the Framework Convention for the Protection of National Minorities, ACFC/SR (2001)5, π. 16. Aκöμη για τους Βλάχους της Aλßαvíας τον 19ο και 20ο αιώνα βλ. Κουκουδης A., Οι Μητροπόλεις και η Διασπορά των Βλάχων, Θεσσαλονίκη, εκδ. Ινστιτούτο Aμυvτικώv Aναλύσεων - Ζήτρος, 2000. (107).Πότση Σ., Επιστημονικές μελέτες 5, Πανεπιστήμιο Aργυροκάστρου 2001, σελ 139. (108).Πότση Σ., ο.π., σ. 139-140. (109).Έχει ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι το εγκυκλοπαιδικό λεξικό της Ακαδημίας Επιστημών της Λαϊκής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Αλβανίας δεν παραδεχόταν το αυτόχθονο και τη μακραίωνη παρουσία της ελληνικής μειονότητας αναφέροντας ότι «οι κάτοικοι της Δρόπολης αφίχθηκαν εδώ το 18ο αιώνα ως κολίγοι στα τσιφλίκια των αλβανών γαιοκτημόνων». H Χειμάρρα αναφερόταν ότι είναι μία ιλλυρική πόλη, ενώ οι περιοχές των Αγίων Σαράντα και Δελβίνου δεν αναφερόταν καν ως περιοχές με ελληνικούς πληθυσμούς. Βλ. Akademia e Shkencave e Republik Popullare Socialist te Shqiperise, Fjalor enciklopedik, Tirane 1985, σ. 270, 345-346. (110).Κωφός E., Βαλκανικές μειονότητες στα κομμουνιστικά καθεστώτα, Θεσσαλονίκη 1960, σ. 27. (111).Βίκερς M., Αλβανοί, Αθήνα, εκδ. Οδυσσέας, 1997, σ. 311. (112).Στη δεκαετία του 1980 μόνο στον αλβανικό βορρά διορίστηκαν περισσότερα από 300 στελέχη της ελληνικής κοινότητας. Μπάρκας Π., «Η ελληνική μειονότητα επί καθεστώτος Χότζα», στο Τσιτσελίκης - Χριστόπουλος, ό.π., σ. 225-264 (113).Τσάκας Α., Το χρονικότης πολύχρονης τραγωδίας της Βορείου Ηπείρου. Μαρτυρολόγιο Βορειοηπειρωτών, Ιωάννινα, εκδ. Ίδρυμα Βορειοηπειρωτικών Ερευνών, 1999. (114).Σύνδεσμος Συνταξιούχων Ελληνοδασκάλων Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας Βορείου Ηπείρου, Ααογραφικά Σύμμεικτα της εθνικής ελληνικής μειονότητας Βορείου Ηπείρου, Αργυρόκαστρο 2004. Κατσαλίδας Γ., Η ταυτότητα του Βορειοηπειρωτικού Ελληνισμού, Ιωάννινα, εκδ. Ίδρυμα Βορειοηπειρωτικών Ερευνών, 2004. Ντάγιος Σ., Αποκληρωμένο έθνος. Η λαϊκή λογοτεχνία των Ελλήνων της Βορείου Ηπείρου, Θεσσαλονίκη, εκδ. Κυρομάνος, 1997, σ. 18. ιδίου Η ελληνική γλωσσική παιδεία και ο πολιτισμός της Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας στην Αλβανία κατά τη διάρκεια του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού, Θεσσαλονίκη 1995, σ. 67. Για τα έργα Ελλήνων μειονοτικών που πρόβαλλαν το καθεστώς βλ. τα βιβλία του Τσούκα Π., Αεύτερη ζωή, Τίρανα 1953, Αόγια καρδιάς, Τίρανα 1981 και Τραγούδια της ξενιτιάς, Τίρανα, χ.χ. (115).Οι εξευτελιστικές αποδοχές ανάγκαζαν τους Έλληνες να βρουν με οποιονδήποτε τρόπο και όρους (κυρίους με μικτούς γάμους) καταφύγιο στις πόλεις και τα άλλα αστικά κέντρα. Εδώ θα πρέπει να συνυπολογιστεί και η διάχυση της ελληνικής διανόησης στην αλβανική επικράτεια ή για ανάγκες του καθεστώτος, ή διότι το επάγγελμά τους δεν είχε καμιά σχέση με την οικονομικό-κοινωνική ανάπτυξη των ελληνικών περιοχών. Το 50% στις πόλεις του Αργυροκάστρου, των Αγίων Σαράντα και του Δελβίνου ανήκουν στην κατηγορία των μικτών γάμων. Επίσης ο πληθυσμός της πόλης της Χειμάρρας το 1990 ανέρχονταν στις 8,5 χιλιάδες. Ο αριθμός των φυλακισμένων επί κομμουνιστικού καθεστώτος για πολιτικούς λόγους ανέρχεται σε 2.700 άτομα με ποινές φυλάκισης από 12-25 χρόνια, πέντε άτομα εκτελέστηκαν, τρία άτομα δικάστηκαν με 101 χρόνια. 100 οικογένειες εκτοπίστηκαν. Ταυτόχρονα, σύμφωνα με στοιχεία του συλλόγου Χειμαρριωτών, ο αριθμός Χειμαρριωτών στην αλβανική επικράτεια, κυρίως στις πόλεις Τίρανα, Δυρράχιο, Αυλώνα, Φίερι και Λιούσνια υπολογίζεται στις δέκα χιλιάδες. Ενώ ο αριθμός των χειμαρριωτών απόφοιτων των αλβανικών πανεπιστημίων αγγίζει τα 380 άτομα. Στη Δρόβιανη στην περίοδο του Χότζα, 29 άτομα φυλακίστηκαν και 8 εκτελέστηκαν. Από τους 18 ελληνοδιδάσκαλους που σπούδασαν στην Ελλάδα, 7 φυλακίστηκαν και 9 απέδρασαν στην Ελλάδα για να σωθούν. Ταυτόχρονα 122 Δροβιανίτες είναι απόφοιτοι πανεπιστημίων στην Αλβανία. Από αυτούς μόνο 14 υπηρέτησαν στην περιοχή και οι υπόλοιποι στην υπόλοιπη Αλβανική επικράτεια. Λόγω των διωγμών και των δύσκολων συνθηκών ζωής απομακρύνθηκαν από το χωριό 135 οικογένειες. Σαν αποτέλεσμα αν το 1913 αριθμούσε 1 630 κάτοικους. Το 1990 είναι μόλις 780 κάτοικοι. Η Πολύτσιανη το 1913 αριθμούσε 1650 κατοίκους. Το 1985 στο χωριό κατοικούσαν 585 άτομα ή 136 οικογένειες Ελλήνων και 23 οικογένειες Αλβανών αξιωματικών. Το χωριό είχε 19 φυλακισμένους, ή 680 χρόνια φυλάκισης και 95 καταδιωγμένες οικογένειες. Από την Πολύτσιανη απομακρύνθηκαν 250 οικογένειες και μόνο στην Αυλώνα αριθμούνται 156 πολυτσιανίτικες οικογένειες. Στη Δίβρη ο πληθυσμός της 1899 ανέρχονταν, σε 1100 άτομα. Το 1990 σε 700 άτομα. Μέχρι το 1967 οδηγήθηκαν στις φυλακές 35 Διβριώτες, πέντε απ' αυτούς ήταν γυναίκες. Τα συνολικά χρόνια φυλάκισης ανέρχονται σε 268. Τέσσερις καταδικάστηκαν με θανατική ποινή και δυο πέθαναν στη φυλακή. Στην ίδια περίοδο, 25 άτομα απέδρασαν προς Ελλάδα. Ως αντίποινα 17 οικογένειες εκτοπίστηκαν. (116).Υπ. Αρ. 225/23.9.1975 απόφαση του προεδρείου της Λαϊκής βουλής της Λαϊκής Δημοκρατίας της Αλβανίας. (117).Παπαδόπουλος Γ.Χ., ό.π., σ. 190. (118). Ο Έλληνας Υπουργός εξωτερικών K. Παπούλιας μετά την επίσκεψή του στην Αλβανία (Νοέμβριος 1987) Αντωνόπουλος H., ό.π., σ. 42. (119).Fekrat B., Ethnic-Greeks in Albania, Update Jonathan Fox (1995), Lyubov Mincheva (1999), σ. 8. (120).Σε συνέντευξή του στο περιοδικό Der Spiegel στις 30 Μαρτίου 1992, o αρχηγός του Δημοκρατικού Κόμματος Σαλί Μπερίσα (Sali Berisha) δήλωνε ότι η ελληνική μειονότητα στην Αλβανία δεν υπερβαίνει τα 45.000 άτομα. (121).Είναι ενδεικτική η θέση που της αφιερώνει η Πρώτη Έκθεση εφαρμογής της Συμβασης-πλαισίου για την προστασία των εθνικών μειονοτήτων της Αλβανίας, ως της σημαντικότερης εθνικής μειονότητας στην Αλβανία. (122).Κατά τη διάρκεια του καθεστώτος Χότζα είχε αναγνωριστεί «μακεδονική» μειονότητα με πληθυσμό 4.697 σύμφωνα με την απογραφή του 1989. Poulton H., The Bakans. Minorities and states in conflict, London 1993, σ. 195, σ. 201-202. Πηγή: Θεοφάνης Μαλκίδης, Η Εθνική Ελληνική μειονότητα στην Αλβανία, Πανηπειρωτική Ομοσπονδία Αμερικής, 2007. * Ο Θεοφάνης Μαλκίδης είναι διδάκτωρ Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών και ασχολείται ερευνητικά με την Πολιτική, την Οικονομία και Κοινωνία στα Βαλκάνια και στον Εύξεινο Πόντο. Είναι μέλος της Διεθνούς Ένωσης Ακαδημαϊκών για την μελέτη των γενοκτονιών και έχει τιμηθεί από το Συμβούλιο Τύπου των Εθνικών Κοινοτήτων του Καναδά για την συνεισφορά του στην προαγωγή του πολιτισμού και την αλληλοκατανόηση μεταξύ των Εθνικών Κοινοτήτων. Κυριότερα έργα του είναι: "Προσαρμογή και συγκρότηση της αγροτικής κοινωνίας στο ελλαδικό κράτος", "Αγροτική Κοινωνιολογία, Γενικές αρχές Κοινωνιολογίας", "Η αρμενική γενοκτονία και το δικαίωμα στη μνήμη", "Aspects of Greek social life in Black Sea", "La situation de la Minorite Grecque en Albanie. A l`egard du Droit International relatif a la protection des Minorites. Dimensions Politiques et Juridques" (σε συνεργασία με τον Στέφανο Αμπατζή), "Κοινωνία και μειονότητες στη χερσόνησο του Αίμου. Η Αλβανία και η ελληνική κοινότητα στη Χιμάρα" (σε συνεργασία με τον Κωνσταντίνο Δημητρόπουλο). πηγή

Grekët përbëjnë grupin më të madh etnik në Shqipëri, ata përbëjnë një popullatë autoktone[102] që lidhet me një sërë përpjekjesh qoftë për bashkimin e V. Epirit me Greqinë qoftë për vetëvendosjen e tyre brenda suazës së shtetit shqiptar –një periudhë shumë e rëndësishme është ajo e Luftës së Dytë Botërore– por kryesisht për mbrojtjen edhe respektimin e të drejtave të njeriut edhe atyre sociale qe në fillim të shekullit të 20-të me krijimin e shtetik kombëtar shqiptar. Deklarata e njëanshme e vitit 1921 përbën gurin themeltar të njohjes juridike të minoritetit grek dhe ofrimit të të drejtave ndaj tij duke paraqitur njëkohësisht angazhimet e Shqipërisë ndaj qytetarëve të saj që u përkasin minoriteteve kombëtare, fetare dhe gjuhësore. Statusi i mbrojtjes ka të bëjë me lirinë fetare dhe të drejtat gjuhësore, duke garantuar njëkohësisht parimin e mos dallimeve edhe të barazisë para ligjit. Deklarata u pranua nga Këshilli i ... ditën e paraqitjes së saj dhe u vu qartë nën garancinë e organeve kompetente. Të drejtat e minoritetit grek u respektuan vetëm formalisht në kohën e Hoxhës, pasi Kushtetuta e vitit 1946 përmendte se minoritetet kombëtare gëzojnë të gjitha të drejtat në lidhje me mbrojtjen e zhvillimit të tyre kulturor dhe përdorimin e lirë të gjuhës së tyre (neni 39), kurse Kushtetuta e vitit 1977 u jepte garanci minoriteteve kombëtare për mbrojtjen edhe zhvillimin e kulturës edhe traditës së tyre popullore, përdorimin e gjuhës amtare edhe mësimin e saj në shkollë, si edhe barazinë në të gjitha fushat e jetës sociale (neni 42). Ndërkaq edhe pse të dy Kushtetutat u referoheshin barazisë së qytetarëve pavarësisht nga përkatësia e tyre kombëtare, racore apo fetare si edhe të drejtave të minoriteteve, nuk përcaktonin grupe konkrete[103], kurse Kushtetuta e vitit 1946 administrimin e të gjitha shkollave ia kaloi shtetit, duke u hequr të drejtën që gëzonin para luftës komunitetet greke. Sigurisht, siç pranohet nga të gjithë, regjimi i Hoxhës dëmtoi arsimin e minoritetit në masën që dëgradonte nga ana e tij nivelin e jetesës së grekëve dhe kufizonte ndjeshëm të drejtat e tyre. Pjesëtarët e minoritetit grek përballeshin me probleme shtesë. Arsimi minoritar u ruajt pasi u vu nën kontrollin e drejtpërdrejtë të shtetit dhe degradoi për shkak të mungesës së infrastrukturës edhe të kualifikimit të posaçëm. Në rastin e Himarës, shteti mbylli shkollën greke si masë ndëshkimore ndaj qëndrimit negativ të banorëve të zonës në zgjedhjet e vitit 1946. Regjimi i Hoxhës krijoi të ashtuquajturat “zona minoritare” ku u përfshinë 99 qëndra banimi gjuha amtare e të cilave ishte greqishtja duke përjashtuar vetëm fshatrat grekofone të Himarës –në vitin 1959 iu hoq edhe kombësia greke– dhe Artës së Vlorës, si edhe zona me popullsi greke kompakte (Gjirokastra, Përmeti e tj.). Dy çështje kanë të bëjnë me minoritetin grek në këtë periudhë dhe që janë të një rëndësie të madhe për politikën greke. Çështja e parë ka të bëjë me numrin e popullsisë së tij. Një regjistrim i vitit 1930 bën fjalë për 37.000 grekë dhe që me katërfishimin e popullsisë shqiptare deri në dekadën e viteve ’80-të respektivisht duhej të rriste edhe popullsinë grekegreqishtfolëse në rreth 150.000 vetë. Përkundrazi, regjistrimi i vitit 1961 bënte fjalë për 40.000 grekë edhe ai i vitit 1989 për 58.758 grekë[104] pa u përfshirë këtu popullsia e Himarës. Me sa duket, bëhet fjalë për të regjistruarit me “kombësi greke”. Regjistrimi shqiptar bënte fjalë për 56.000 grekë për zonat e Sarandës, Delvinës edhe Gjirokastrës, kurse ai i vitit 1992 për 59.700 vetë. Shuma e banorëve të zonave rurale, së bashku me grekët e tre qyteteve të zonës –duke pasur këtu parasysh edhe vlerësimet e vetë grekëve të Shqipërisë– duke përllogaritur të gjithë popullsisë e fshatrave greke, e kapërcente shifrën e 60.000-61.000 të grekëve në rajonin e zonave minoritare[105]. Diferenca me regjistrimin shqiptar të vitit 1989 arrin shifrën e 4.000 deri 5.000 vetëve brenda hapësirës së “zonave minoritare”[106]. Përveç “zonave minoritare”, vlerësimet për popullsinë e minoritetit grek është e qartë se bëhen më të vështira. Përpos çështjes së privimit të të drejtave minoritare si rezultat i shpërnguljes, shtrohen edhe vështirësi të tjera që kanë të bëjnë me ripërcaktimin e identitetit të vërtetë të këtyre njerëzve por edhe të gjuhës së tyre jashtë “zonave minoritare”[107]. Problemi evidentohet kryesisht në Tiranë, ku regjistrimi bën fjalë vetëm për 610 grekë, dhe së dyti në Vlorë ku evidenton 200 vetë. Numri i grekëve si në Tiranë po kështu edhe në Vlorë e Durrës ka qenë edhe është i tejfishtë në krahasim me numrin që japin regjistrimet shqiptare dhe kjo është rezultat i shpërnguljes edhe i eksodit të detyrueshëm nga jugu shqiptar rural drejt qendrave urbane. Asimilimi gradual i grekëve që banonin jashtë zonave minoritare, largimi i pjesëtarëve të shumtë të minoritetit drejt Greqisë gjatë Luftës së Dytë Botërore, përmasat e konsiderueshme të diasporës me prejardhje nga minoriteti, janë faktorë që kontribuojnë në reduktimin e konsiderushëm të numrit të përllogaritur maksimal fillestar poshtë nivelit të 100.000 vetëve. Nga ana tjetër politika greke pretendonte se grekët e Shqipërisë arrinin në 400.000 vetë, kurse një studim i Departamentit Amerikan të Shtetit bënte fjalë për 266.800 grekë[108]. Çështja e dytë ka të bëjë me atë se cilët janë grekët e Shqipërisë. Evidentimi i vështirë i minoritetit grek jashtë “zonës minoritare”[109] është gjithashtu rrjedhojë e shkallës së lartë të integrimit të tyre në shoqërinë shqiptare kurse vllehtë grekë u konsideruan si shqiptarë. Në fillimet e dekadës së viteve ’60-të, regjimi i Hoxhës zhvendosi këtu në mënyrë të dhunshme të 5.000 vllehtë grekë me banim në zonën bregdetare nga Ksamili deri në Vrinë. Popullsia në fjalë bënte jetë nomade në zonën bregdetare të Sarandës së Tesprotisë. Me mbylljen e kufirit mbeti në territorin shqiptar. Vazhdonte të mbetej jashtë regjistrave themeltarë dhe as dinte gjuhën shqipe. Në regjistrimin e një pjese të vllehëve grekë të zonës së Kolonjës në vitin 1945 regjistrohej si gjuhë amtare vllahishtja dhe greqishtja si gjuhë e huaj, kurse shqipja as që përmendej fare[110]. Vllehtë grekë të shpërngulur u vendosen në zonat e Lunxherisë, Zagorisë edhe Pogonit, zona nga të cilat regjimi kishte hequr me mënyrat e sipërpëmendura një pjesë të madhe të popullsisë vendase. Në mesin e tyre edhe ata që ishin bartës të ndërgjegjes greke ose me sens grek. Në Lunxhëri vllehtë grekë ngritën edhe fshatrat e tyre si Andon Poçi. Por u përfshinë nëpër shkolla shqipe edhe në mënyrë arbitrare kombësia e tyre u kthye në shqiptare. Regjimi hapi shkolla shqipe edhe për vllehtë grekë në zonën e Pogonit, duke u ndaluar të hyjnë nëpër shkolla greke. Nga ana tjetër në mesin e vllehëve grekë pasuan arrestimet masive edhe dënimet e rënda me akuzën e rëndomtë “Bashkëpunëtorë të monarkofashistëve grekë”! 65 vllehë grekë u pushkatuan, kurse ndëshkimet edhe dënimet e tyre arrijnë në 1850 vjet burg. Brenda pak dekadash gjuha greke mbeti një gjuhë potenciale edhe e pavlefshme dhe si e tillë vetëm në radhët e të moshuarve. Bile edhe vllahishtja kaloi në plan të dytë në fshatrat me popullsi shqiptaro-vllahe mikse duke ia lënë gjithë terrenin shqipes[111]. Përsa i përket vendosjes së sotme vllehtë mund të evidentohen në dy njësi topo-gjeografike. E para banon në rajonet e Pogradecit, Korçës edhe Ersekës, të Përmetit dhe në shkallë më të vogël në rajonet e Gjirokastrës edhe të Sarandës. Përqendrimi i dytë i rëndësishëm evidentohet në veri të vijës Vlorë-Berat deri në Kavajë. Pas vitit 1991 Partia e Bashkimit të të Drejtave të Njeriut (PBDNJ) jepte një shifër prej 150.000 vetësh përsa u përket vllehëve me ndërgjegje greke. Progresi social i grekëve të Shqipërisë ishte e mirëpritur nga regjimi në masën që shoqërohej me distancimin nga ideologjia kombëtare greke[112] dhe mbështetjen ndaj Partisë së Punës të Shqipërisë, e cila ndoqi rrugën e trajtimit konform dogmës leniniste në lidhje me minoritetet[113] dhe asimilimi gradual i grekëve të Shqipërisë ishte premisa e integrimit të tyre në indin kombëtar edhe social. Regjimi ndoqi rrugën e një erozioni sistematik edhe të vazhdueshëm të komunitetit grek të diasporës në zona të tjera në një kohë që disa pjesëtarë të favorizuar të komunitetit zinin poste të rëndësishme brenda sistemit[114], nënpunës partiakë edhe shtetërorë me origjinë greke emëroheshin në poste jashtë zonave minoritare[115], aplikoi shpërnguljen e detyruershme, internimin edhe burgimin e grekëve që shpalleshin disidentë të regjimit[116] dhe paralelisht ngulitjen e shqiptarëve në zonat e minoritetit, duke krijuar njëkohësisht kushte shkëputjeje nga tradita kulturore greke[117]. Internimi i grekëve shoqërohej edhe me internimin e gjithë familjes apo margjinalizimin e saj në vendet ku banonte. Internimi i grekëve fillimisht bëhej në kalanë e Gjirokastrës dhe më vonë në kampet e Spaçit, Burrelit dhe Vloçistit por edhe në fshatra të largëta, ku u privohej trajtimi shëndetësor edhe farmaceutik, furnizimi ushqimor, u nënshtroheshim torturave sistematike dhe rreth 10-12% e grekëve u dëbuan nga zonat e pastra greke. Rezultat i kësaj politike që synonte në integrimin e grekëve në shoqërinë shqiptare është edhe numri i konsiderueshëm i martesave mikse[118]. Fëmijët që vijnë nga martesa mikse në qendrat urbane shqiptare kishin njohje të mangët ose mosnjohje të plotë të gjuhës greke dhe ishin plotësisht të integruar në një identitet kombëtar shqiptar. Një metodë tjetër për degradimin e komunitetit grek ishte dhënia e emrave shqiptare ose ilire te grekët apo emrave të rinj –p.sh. Mareglen si rezultat i bashkimit të emrave Marks, Engels, Lenin– por edhe ndryshimi i emrave grekë të vendbanimeve (p.sh. Theollogos i Sarandës në Partizani, Shën Nikollaos në Drita, Mavropullo në Buronja)[119]. Kjo u kombinua edhe me krijimin e vendbanimeve të reja me banorë shqiptarë të besimit fetar mysliman brenda zonave të pastra të minoritetit. Për shembull, që nga dekada e vitit 1950 u krijuan fshatra të reja, të ashtuquajturat “fshatra socialiste” në qarqet e Gjirokastrës (Valare, Vrisera, Asim Zeneli, Andon Poçi, Bulo e tj.) edhe Sarandës (Fitorja, Davera, Gjashta e tj.)[120]. Gjithashtu u vu në efiçensë statusi i zonës së survejuar në zonat e minoritetit, të ndalim qarkullimit edhe të masave represive (p.sh. tela të elektrizuara në kufirin me Greqinë e tj.), me gjithë dëshirën e Greqisë që ekzistenca e minoritetit të jetë një komponent miqësie edhe ure lidhëse midis popujve[121]. Por më pas në vitin 1991 dhe me ndryshimet e regjimeve numri i pjesëtarëve të minoritetit grek u reduktua akoma më tepër, pasi një pjesë e madhe e grekëve emigroi në drejtim të Greqisë[122]. Gjithashtu regjistrimi i vitit 2001 nuk përfshiu kombësinë edhe për këtë arësye pjesëtarët e minoritetit nuk morën pjesë. Përllogaritet se sot minoriteti grek përbëhet nga 400.000 vetë[123]. Sot minoriteti konsiderohet “përherë i njohur si kombëtar”[124], diçka që tregon peshën e veçantë ideologjike të ekzistencës së një minoriteti grek në marrëdhëniet GreqiShqipëri, kurse është njohur edhe ekzistenca e një minoriteti “maqedonas”[125], e një minoriteti “kombëtar malazez”, vllah, Roma, egjiptian e tj. [102]. Ekdhotiqi Athinon, Epiri, 4.000 vjet histori edhe kulturë greke, Athinë 1997, f. 212. [103] Në Librin e N. Sallakut, Gjeografia e Shqipërisë për klasën e katërt të shkollës 8-vjeçare, Tiranë, Shtëpia Botuese e Librit Shkollor, 1980. f. 62, thuhej se “në Shqipëri përveç shqiptarëve jeton edhe një minoritet shumë i vogël me Kombësi Greke edhe Maqedonase. Në Republikën Socialiste Popullore të Shqipërisë minoritetet kombëtare gëzojnë të njëjta të drejta me popullin shqiptar”. [104]. Zanga L., “Albania. Minorities: An overview”, Report on eastern Europe, vol. 2, Bo 50, 1991, f. 3. [106]. Te 26.000 grekët që jep regjistrimi i vitit 1945, në qoftë se mbahet parasysh koefiçenti mesatar shqiptar i shtimit të popullsisë në periudhën e pasluftës (16.05 për çdo 1.000 banorë) do të duhej të numëronin 74.000 vetë në vitin 1989. Berholli A., “The Greek Minority in the Albanian Republic. A demographic Study”, Albanian Catholic Bulletin, vol. XV, San Francisco, 1994, faqe 87-93 dhe Kalivretaqis L., “Komuniteti grek i Shqipërisë nga këndveshtrimi i gjeografisë historike edhe demografisë”, te Th. Veremis e tj. (shtesë) Helenizmi i Shqipërisë, faqe 25-58. [107]. Zonat e izoluara të veriut shqiptar, jo familjare për grekët edhe shqiptarët e jugut, si Kuksi dhe Hasi i Shqipërisë së Veriut, numri i grekëve që jep regjistrimi i vitit 1989 nuk duhet të konsiderohet pa bazë, në një kohë që i njejti regjistrim jep për rrethin e Përmetit 442 grekë. [108]. Sherman A, faqe 120. [109]. Winnifrith T., Vlachs of Albania, London 1995, f. 58-59. Shiko Kahl Th., Ethnizitat und raumliche Verteilung der Aromunen in Sudosteuropa: Munster: 1999. Schwandner-Sievers St., “The Albanian Aromanian’s Awakening: Identity Politics and Conflicts in Post-Communist Albania”, European Center for Minority Issues to 1999 Council of Europe, Report submitted by Albania pursuant to art. 25 parag. 1 of the Framework Convention for the Protection of National Minorities, ACFC/SR (2001)5. . 16. Përpos kësaj për vllehtë e Shqipërisë gjatë shekullit të 19-të dhe 20-të shiko Kakudhis A., Mitropolitë edhe Diaspora e vllehëve, Selanik, bot. I Institutit të Studimeve MbrojtëseYitros, 2000. [110]. S. Poçi, Studime shkencore 5, Universiteti i Gjirokastrës, faqe 139. [111]. Shiko të njëjtin studim, faqe 139-140. [112]. Është me interes të shënohet se Fjalori Enciklopedik i Akademisë së Shkencave të Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë nuk pranonte karakterin autokton dhe prezencën shumëshekullore të minoritetit grek duke përmendur se “banorët e Dropullit erdhën këtu në shekullin e 18-të si çifçinj nëpër çifliqet e latifondistëve shqiptarë”. Himara përmendej si një qytet ilir, kurse zona të Sarandës dhe Delvinës as përmendeshin fare si zona me popullsi greke. Shiko Akademia e Shkencave e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, Fjalor enciklopedik, Tiranë 1985, f. 270, 345-346. [113]. Kofos Ev., Minoritetet ballkanike në regjimet komuniste, Selanik 1960, f. 27. [114]. Petifer T., Vikers M., ref. i mësipërm f. 311. [115]. Gjatë dhjetëvjeçarit të viteve 80-të vetëm në veriun shqiptar u emëruan më shumë se 300 kuadro nga minoriteti grek. Barkas P., “Minoriteti grek gjatë regjimit të Hoxhës”, në Ciceliqis-Kristopullos, f. 225-264. [116]. Cakas A., Kronika e tragjedisë shumëvjeçare të Vorio Epirit. Martirologu i Vorioepirotëve, Janinë, botim i Institutit të Studimeve Vorioepirote, 1999. [117]. Shoqata i mësuesve grekë pensionistë të Minoritetit Kombëtar Grek të Vorio Epirit. Potpuri folklorike të Minoritetit Kombëtar Grek të Vorio Epirit, Gjirokastër 2004. Kacalidhas Gr., Identiteti i Helenizmit të Vorio Epirit, Janinë, botim i Institutit të Studimeve Voreioepirote, 2004. Dajos St., Komb i privuar nga trashëgimia. Letërsia popullore e grekëve të Shqipërisë, Selanik, bot. Kuromanos, 1997, f. 18. I të njëjtit autor Arsimi gjuhësor grek edhe kultura e Minoritetit Kombëtar Grek në Shqipëri gjatë kohës së totalitarizmit komunist, Selanik 1995, f. 67. Përsa u përket veprave të minoritarëve grekë që propagandonin regjimin shiko librat e P. Çukës, Jetë e lirë, Tiranë 1953, Fjalë zemre, Tiranë 1981 dhe Këngët e kurbetit, Tiranë. [118]. Pagesat denigruese detyronin grekët të gjejnë me çdo mënyrë edhe çdo kusht (kryesisht me martesa mikse) strehim në qytete edhe në qendrat e tjera urbane. Këtu duhet të mbahet parasysh njëkohësisht edhe emërimi i inteligjencës greke në të gjithë territorin shqiptar ose për nevoja të shtetit ose për arësye se profesioni i tyre nuk kishte asnjë lidhje me zhvillimin ekonomiko shoqëror të zonave minoritare. 50 % e tyre në qytetet e Gjirokastrës, Sarandës dhe Delvinës i përkasin kategorisë së martesave mikse. Gjithashtu, popullsia e qytetit të Himarës më 1990 arrinte në 8.5 mijë vetë. Numri i të burgosurve në kohën e regjimit komunist për shkaqe politike arrin në 2.700 vetë me dënime burgimi 12-15 vjet, pesë vetë u ekzekutuan dhe 3 vetë u dënuan më nga 101 vjet. 100 familje u zhvendosen. Njëkohësisht, sipas të dhënave të shoqatës së Himarës në Tiranë, numri i Himariotëve në territorin e Shqipërisë, kryesisht në qytetet Tiranë, Durrës. Vlorë, Fier dhe Lushnjë, përllogaritet në 10.000 vetë. Kurse numri i himariotëve që kanë mbaruar studimet universitare në Shqipëri arrin shifrën e 380 vetëve. Në Dhrovjan në periudhën e Hoxhës janë burgosur 29 vetë edhe 8 u ekzekutuan. Nga 18 mësues grekë që studiuan në Greqi, 7 janë burgosur edhe 9 të tjerë janë arratisur në Greqi për të shpëtuar. Ndërkohë 122 Dhrovjanitë kanë mbaruar universitetin në Shqipëri. Nga ata vetëm 14 kanë punuar në zonën e tyre kurse të tjerët në pjesën tjetër të territorit shqiptar. Për shkak të përndjekjeve dhe kushteve të vështira të jetesës janë larguar nga fshati 135 familje. Për rrjedhojë, në qoftë se fshati në vitin 1913 numëronte 1.630 banorë, në vitin 1990 kishte vetëm 780 banorë. Poliçani në vitin 1913 numëronte 1.650 banorë. Në vitin 1985 në fshat banonin 585 vetë ose 136 familje grekësh dhe 23 familje oficerash shqiptarë. Fshati kishte 19 të burgosur ose 680 vjet burg dhe 95 familje të përndjekura. Nga Poliçani u larguan 250 familje dhe vetëm në Vlorë numërohen 156 familje poliçanjote. Në Dhivër popullsia në vitin 1989 arrinte në 1.100 vetë. Në vitin 1990 në 700 vetë. Deri në vitin 1967 kishin përfunduar në burg 35 Dhivriotë, pesë prej tyre gra. Totali i viteve të burgut arrin në 268 vjet. Katër u dënuan me vdekje edhe dy vdiqën në burg. Në të njejtën periudhë, 25 vetë u arratisen në Greqi. Si ndëshkim 17 familje u internuan. [119]. Numër 225/23.09.1975, vendim i kryesisë së Kuvendit Popullor të Republikës Popullore të Shqipërisë. [120]. Papadhopullos G.H., referim i mësipërm, f. 190. [121]. Ministri i jashtëm grek Karollos Papulias pas vizitës së tij në Shqipëri (nëntor 1987) Andonopullos H., Referim i mësipërm, f. 42. [122]. Fekrat B., Ethnik-Greeks in Albania, Update Jonathan Fox (1995), Lyubov Mincheva (1999), f. 8. [123]. Në një intervistë të tij në revistën Der Spiegel më 30 mars të vitit 1992, kryetari i Partisë Demokratike Sali Berisha deklaronte se minoriteti grek në Shqipëri nuk i kalon të 45.000 vetët. [124]. Është sinjifikativ vendi që i kushton Raporti i Parë i Zbatimit të Konventës Kuadër për mbrojtjen e minoriteteve kombëtare në Shqipëri, duke e konsideruar si minoritetin kombëtar më të rëndësishëm në Shqipëri. [125]. Gjatë kohës së regjimit të Hoxhës është njohur minoriteti “maqedonas” me popullsi 4.697 vetë sipas regjistrimit të vitit 1989. Poulton H., The Balkans. Minorities and states in coflict, London 1993, f. 195, 201-2002. [THEOFANIS MALQIDHIS, MINORITETI ETNIK GREK NE SHQIPERI, FEDERATA PANEPIROTE E AMERIKES, 2007] * THEOFANIS MALQIDHIS është profesor i Shkencave Shoqërore dhe Politike dhe jep lëndën e politikës bashkëkhore, shoqërisë dhe ekonomisë së Ballkanit dhe të Detit të Zi, në Departamentin e Gjuhës, Filologjisë dhe Kulturës së Vendeve të Detit të Zi në Universitetin Demokriteion të Thrakës. Veprat më kryesore të tij ianë – Politika e Greqisë dhe e Turqisë për Thrakën, pas hyrjes së tyre në NATO – Ekonomia dhe shoqëria në zonën e Detit të Zi – Evropa e Bashkuar dhe vendet e Detit të Zi – Politika, ekonomia dhe shoqëria në Rusinë bashkëkohore – Dimensione kombëtare dhe ndërkombëtare të çështjes së Grekëve të vendeve të Detit të Zi – Pamje të çështjes etnike shqiptare – Marrëdhëniet Greko-Shqiptare Gjihashtu ka korrektuar vëllimet me bashkëautorësi: “Aspects of Southeastern Europe and the Black Sea After the Cold War” dhe “Ndryshimi i identiterit kolegjital të Pomakëve” (së bashku me N. Kokka). burimi