O μεγαλοϊδεατισμός στα Βαλκάνια - Mega-ideatizmi në Ballkan

O μεγαλοϊδεατισμός στα Βαλκάνια είναι μια παλιά και μάλλον βαριά ασθένεια που υποτροπίασε στο ποδοσφαιρικό παιχνίδι ανάμεσα στη Σερβία και την Αλβανία, όπου εμφανίσθηκε η «σημαία» της λεγόμενης Μεγάλης Αλβανίας. Σε αυτή την υποτιθέμενη σημαία η γειτονική μας χώρα φθάνει μέχρι τη Θεσπρωτία. Όσον αφορά στις διεκδικήσεις σε βάρος της χώρας μας αυτές δεν προκύπτουν μόνο από το «θέμα των Τσάμηδων», αλλά και από την προσπάθεια να παρουσιάσουν τους Αρβανίτες της Ελλάδας ως μειονότητα με αλβανική εθνική συνείδηση. Ποιοι είναι όμως οι Αρβανίτες; Για να απαντήσουμε στο θέμα αυτό πρέπει να επιστρέψουμε στον 11ο αιώνα. Τότε οι Αρβανίτες πρωτοεμφανίζονται στις βυζαντινές πηγές από τον Μιχαήλ Ατταλειάτη και αργότερα ως Αρβανίτες από το Άρβανον (περιοχή της Βορείου Ηπείρου) στο βιβλίο της Άννας Κομνηνής «Αλεξιάδα». Τον 13ο αιώνα ένα μεγάλο μέρος των κατοίκων της Αλβανίας ζει στις πεδιάδες και στις ακτές, μαζί με Έλληνες και Λατίνους. Όταν οι Φράγκοι κατέλαβαν τις ακτές, αρκετοί απ’ αυτούς τους χωρικούς απωθήθηκαν στις ορεινές περιοχές της χώρας όπου διατηρούνταν ισχυρές παραδοσιακές κοινότητες. Η δημιουργία του Δεσποτάτου της Ηπείρου και η συμπαράταξη των ορεσίβιων Αλβανών στις συγκρούσεις εναντίον Σλάβων και Βενετών επιβεβαιώνει τις στενές σχέσεις των πρώτων με το ελληνικό στοιχείο. Οι Αλβανοί φύλαρχοι ανταμείφθηκαν για τις πολεμικές τους υπηρεσίες στον βυζαντινό αυτοκράτορα με απονομή τίτλων και απόδοση εκτεταμένων περιοχών. Με αυτό τον τρόπο όμως, από παραδοσιακοί αρχηγοί φατριών μεταλλάχθηκαν σε άρχοντες οι οποίοι στις σχέσεις με τους «ανθρώπους» τους, αψηφούσαν το πατροπαράδοτο εθιμικό δίκαιο και την αρχή της ισονομίας. Προσπαθώντας να ξεφύγουν από το νέο αυτό γαιοκτητικό καθεστώς των αρχόντων και αποκτώντας σιγά-σιγά νομαδικές συνήθειες (αφού οι άρχοντες άρπαζαν τη γη τους), πολλοί Ηπειρώτες και Αλβανοί άρχισαν να μετακινούνται προς τον ελλαδικό χώρο, συντασσόμενοι γύρω από τους αρχηγούς των φατριών τους, οι οποίοι για τον έναν ή τον άλλο λόγο δεν είχαν κατορθώσει να αποκτήσουν τον τίτλο του άρχοντα-γαιοκτήμονα. Οι φατρίες αυτές ήταν πιστές στην Ορθοδοξία χαράσσοντας ακόμη μια διαχωριστική γραμμή με τους άρχοντες, κυρίως των παράκτιων περιοχών, οι οποίοι πρόθυμα ασπάστηκαν το καθολικό δόγμα. Αρχικός τόπος εγκατάστασής τους ήταν η Θεσσαλία. Αργότερα, η οθωμανική εισβολή στην Αλβανία και στη βόρεια και κεντρική Ελλάδα προκάλεσε νέα κύματα καθόδου προς τον νότο. Σχεδόν όλες αυτές οι φατρίες τάχθηκαν κατά καιρούς στη στρατιωτική υπηρεσία των Καταλανών, των Βενετών και των Παλαιολόγων. Στις πηγές ωστόσο, η επωνυμία Αρβανίτης (Αρναβούτ) κατέληξε να σημαίνει τον μισθοφόρο πολεμιστή από τα Βαλκάνια ανεξάρτητα από την εθνική του καταγωγή. Η ανάμειξη των Αρβανιτών με τους πολυπληθέστερους ελληνικούς πληθυσμούς είχε ως αποτέλεσμα με το πέρασμα των αιώνων, το μεγαλύτερο μέρος τους να αφομοιωθεί πλήρως γενετικά και πολιτισμικά. Κάποιοι ελάχιστοι πληθυσμοί διατηρήθηκαν με ενδογαμίες κυρίως σε απομονωμένα χωριά. Αυτοί διατήρησαν τα έθιμα και το γλωσσικό ιδίωμα που προέρχεται από την αλβανική γλώσσα με μεγάλες επιρροές από τρεις γλώσσες. Την ελληνική, τα σλάβικα και τα λατινικά. Πάντως, έχει παρατηρηθεί πως σε πολλά μέρη εγκατάστασής τους, οι Αρβανίτες μετέδωσαν τη γλώσσα τους και στους ελληνόφωνους κατοίκους της περιοχής για τις καθημερινές συνδιαλλαγές τους. Το κοινό θρησκευτικό δόγμα, η κοινή καταγωγή (όσον αφορά στους Ηπειρώτες) και η όσμωση τόσων αιώνων με το ελληνικό στοιχείο κατέστησε τους Αρβανίτες «πιο Έλληνες από τους Έλληνες». Φυσικό επακόλουθο λοιπόν ήταν η ταύτιση με τους αγώνες του ελληνικού έθνους (Ελληνική Επανάσταση, Μακεδονικός Αγώνας, Βαλκανικοί πόλεμοι). Η ελληνικότητα τους δεν αμφισβητήθηκε ποτέ. Κατά τη διάρκεια αυτών των αγώνων μάλιστα, ήρθαν αντιμέτωποι με μουσουλμάνους Αλβανούς, τους λεγόμενους «Τουρκαλβανούς». Αμέσως μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος στην Αλβανία ωστόσο, οι κυβερνήσεις της γείτονος έθεσαν «αρβανίτικο» θέμα. Τη δεκαετία του ΄90 ο Σαλί Μπερίσα δήλωσε ότι οι Αρβανίτες είναι αλβανική μειονότητα στην Ελλάδα. Οι οργισμένες αντιδράσεις των τελευταίων ήταν μια ηχηρή απάντηση στον νεόκοπο αυτό μεγαλοϊδεατισμό.

Mega-ideatizmi në Ballkan është një sëmundje e vjetër por dhe e rëndë e cila degjeneroi në ndeshjen ndërmjet Serbisë dhe Shqipërisë, ku u shfaq dhe “flamuri i të ashtuquajturës Shqipëri e Madhe. Në këtë flamur të supozuar fqinji i Greqisë, Shqipëria arrin deri në Thesproti. Përsa iu përket pretendimeve në kurriz të Greqisë ato nuk rrjedhojnë vetëm në saj të “çështjes Çame”, por dhe nga përpjekja për të paraqitur Arvanitët e Greqisë si njëminoritet me ndrëgjegjie kombëtare shqiptare. Por çfarë janë Arvanitët? Që ti përgjigjemi kësaj çështjeje duhet të kthehemi në shek e 11-të. Atëhere Arvanitët shfaqen për herë të parë në burimet bizantine nga Mihail Ataliati dhe më vonë si Arvanitë nga Arvanon ( zonë e Epirit të Veriut) në librin e Ana Komninisë “Aleksiada”. Në shek e 13-të një pjesë e madhe e banorëve të Shqipërisë jeton në fushat dhe në bregdetet së bashku me Grekët dhe Latinës. Kur frangët pushtuan bregdetin, mjaft prej këtyre banorëve të fshatrave depërtuan në zonat malore të vendit ku dhe rueshin komunitetet e forta tradicionale. Krijimi i Dhespotatit të Epirit dhe i rënditjes së Shqiptarëve malësorë në përplasjet kundër Sllavëve dhe Venetikasve vërteton dhe marrdhëniet e ngushta të të parëve me elementin helen. Udhëheqësit Shqiptarë për shërbimet e tyre luftarake tek perandori bizantin me ndarjen e titujve dhe dhënien në dorëzim të zonave të mëdha. Por në këtë mënyrë, nga udhëheqës tradicionalë familjesh u shndërruan në udhëheqës  të cilët në marrdhëniet me “njerëzit” e tyre, anashkalonin të drejtën tradicionale të dorëzuar nga të parët dhe principin e trajtimit të barabartë. Duke u përpjekur të rrëshqasin nga ky pushtet i ri i pronarit  dhe duke fituar ngadalë-ngadalë zakone nomade (pasi këta feudalë rrëmbenin tokën e tyre) shumë Epirotë dhe Shqiptarë filluan të lëvizin drejt ambjentit helen, duke u rënditur rreth udhëheqësve të vatrave të tyre, të cilët për një ose tjetër arsye nuk ja kishin dalë mbanë që të marrin titullin e pronarit-feudal. Këto vatra ishin besimtare në Orthodhoksi duke vijëzuar akoma dhe vijat ndarëse me feudalët, kryesisht të zonave bregdetare të cilët me kënaqësi pranuan dogmën katolike. Vend kryesor i instalimit të tyre ishte Thessalia. Më vonë, pushtimi osman në Shqipëri dhe në veri dhe Greqinë qëndrore shkakëtoi të tjera dallgë zbritjeje për në jug. Pothuajse të gjitha këto vatra u vendosën kohë pas kohësh në shërbimin ushtarak të Katalanëve, Venecianëve dhe Paleologëve. Në burimet ndërkaq, mbiemri Arvanit (Arnavut) përfundoi të ketë kuptimin e një luftëtari mercenar nga Ballkani pavarësisht nga prejardhja e tij kombëtare. Ngatërrimi i Arvanitëve me popullata të shumta në numër greke kishte si rezultat me kalimin e shekujve pjesa më e madhe e tyre të asimilohet plotësisht si nga ana gjenetike po ashtu dhe nga ana kulturore. Disa pakica të vogla u rojtën kryesisht me martesa të brendshme kryesisht në fshatra të izoluara. Këta mbrojtën zakonet dhe dialektin gjuhor që vjen nga gjuha shqiper me ndikime të mëdha nga të treja gjuhët. Atë greke, sllave dhe latine. Mgjth atë, është vënë re se në shumë vende të instalimit të tyre, Arvanitët transmetuan gjuhën e tyre dhe tek popullatat grekëfolëse të zonës me marrdhënien e tyr të përditëshme. Besimi i tyre i përbashkët, prejardhja e tyre e përbashkët  (përsa ju përket Epirotëve)  dhe frymëmarrja e përbashkët e kaq shekujve me elementin grek i bëri Arvanitët “më Grekë se Grekët”. Rrjedhim natyral pra ishte përputhja me betejat e kombit helen (Kryengritja Greke, beteja Maqedonase, Lufta Ballkanike). Fakti i të qënurit ata Helenë nuk u vendos kurrë në diskutim apo në dyshim. Gjatë këtyre betejav, bile, erdhën prëballë dhe me Shqiptarët Myslymanë, të quajturit “Turkoshqiptarë”. Menjëherë pas rënies së komunizmit në Shqipëri, ndërkaq, qeveritë e vëndit fqinj ngritën çështje “arvanite”. Gjatë dhjetëvjeçarit të ’90 Sali Berisha deklaroi se Arvanitët janë minoritet shqiptar në Greqi. Reagimi i ashpër i këtyre të fundit kundrejt tij ishte një përgjigje e fortë kundër këtij  megaloideatizmi të ri të tej lodhur.