Το φαινόμενο Θεοφάνης Μαυρομάτης (Φαν Νόλι) - Fenomeni Theofan Mavromati (Fan Noli)

Το φαινόμενο Θεοφάνης Μαυρομάτης (Φαν Νόλι)

 Η σκοτεινή πλευρά της Σελήνης

Fenomeni Theofan Mavromati (Fan Noli)

Ana e errët e Hënës.

Το φαινόμενο Θεοφάνης Μαυρομάτης (Φαν Νόλι) Οι Αλβανοί εθνικιστές,μεγαλοϊδεάτες στο απώτερο,αλλά και στο πρόσφατο παρελθόν τους,ομφαλοσκοπούντες,επανέρχονται στο θέμα «περί αποζημίωσης των Τσάμηδων» και προσπαθούν, μαζί με το Κοσσυφοπέδιο, να σχεδιάσουν και να δομήσουν την «μεγάλη Αλβανία». Η εσωτερική αυτή προπαγάνδα τους και συστηματική είναι και έχει βάθος χρόνου, άσχετα από το καθεστώς που είναι στην διακυβέρνηση, προσπαθώντας να την εξαγάγουν και στο εξωτερικό με ανεδαφικές και «ανόητες» διεκδικήσεις, χρησιμοποιώντας την για αποκοίμιση των μαζών από τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν. Πριν αρκετά χρόνια ο Χένρι Κίσινγκερ, ο «κακός μάγος» τέως Υπουργός των Εξωτερικών των ΗΠΑ,σε δηλώσεις του (από πού υποκινούμενες άραγε και με τι ανταλλάγματα;;) βρέθηκε στο «προσκήνιο»,με τη νέα του ανακάλυψη,ότι υπάρχει αλβανική μειονότητα στην Ελλάδα και «θα υπάρξει εμπλοκή» κατά τη «σοφή» του γνώμη,αν ξεσπάσει πόλεμος στα νότια της Βαλκανικής. Η Αλβανική προπαγάνδα, που ακόμη και σήμερα ασκείται και ανθεί, χωρίς τις περισσότερες φορές να αντιδρούμε δυναμικά και σθεναρά και οι κατά καιρούς,σε βάθος αιώνων ασκηθείσες προπαγάνδες σε βάρος του Ελληνισμού και της χώρας μας, έπεσαν στο κενό, παρ' όλο που καταταλαιπώρησαν τους Έλληνες, μέχρι και πρόσφατα! Μια αιχμή της Αλβανικής προπαγάνδας αποτελεί ο Φαν Νόλι. Πριν δέκα περίπου χρόνια, το A.T. Φερών Έβρου, εντόπισε κάποιον «καθηγητή Πανεπιστημίου» των Τιράνων, Αλβανό, «κακόμοιρο» στην εξωτερική εμφάνιση, που εκινεί το στην περιοχή «ύποπτα». Όταν τον προσκάλεσαν στο γραφείο, εκεί διαπίστωσαν με έκπληξη ότι ήρθε να βρει συγγενείς,όπως είπε,του «μεγάλου Αλβανού»,του «εθνάρχη»,του «Πατριάρχη της αλβανικής λογοτεχνίας» Φαν Νόλι.Δήλωσε τότε,ότι επρόκειτο για την «μεγαλύτερη προσωπικότητα», που πέρασε από το αλβανικό εθνικό στερέωμα, από την εποχή που δημιουργήθηκε το κρατικό μόρφωμα-υπόσταση του σύγχρονου αλβανικού κράτους. Τι ήταν ο Φαν Νόλι: ήταν εκπληκτικός απατεώνας, μεγάλη τυχοδιωκτική φυσιογνωμία; εξωμότης; Ή ένας δαιμόνιος Έλληνας που κατόρθωσε να «δουλέψει» ένα ολόκληρο έστω μικρό έθνος, ώστε να γίνει ο εθνάρχης των Αλβανών; Σίγουρα ικανότητες και πολλές μάλιστα είχε, πώς όμως κατόρθωσε να «παίξει» σε θρησκευτικό,πολιτικό,εκπολιτιστικό και πνευματικό γήπεδο και να ξεχωρίσει;!!! O Φαν Νόλι,που το πραγματικό του όνομα ήταν Θεοφάνης Μαυρομάτης του Στυλιανού, γεννήθηκε το 1883 στο χωριό Ιμπρίκ Τεπέ λίγο έξω από την Αδριανούπολη και ήταν Χριστιανός Ορθόδοξος.Ολοκλήρωσε τότε τον κύκλο της στοιχειώδους εκπαίδευσης και κατόπιν τελείωσε το Ελληνικό γυμνάσιο στην Αδριανούπολη,γιατί Έλληνας ήταν,όπου και ασχολήθηκε με την οργάνωση ελληνικών συλλόγων, μέσα στο γυμνάσιο που σπούδαζε. Το 1900-1901 ήρθε στην ελεύθερη Ελλάδα και το 1901 γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η κακή του οικονομική κατάσταση δεν του επέτρεψε να φοιτήσει κανονικά. Έτσι έως το 1903 υποχρεώθηκε να εργάζεται σκληρά, κυρίως ως αντιγραφέας και υποβολέας ελληνικών θεατρικών θιάσων που περιόδευαν στο εσωτερικό και στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού, συγχρόνως δε μετέφραζε στα ελληνικά θεατρικά έργα από τα γαλλικά, γιατί ήταν γνώστης τους, επειδή οι Έλληνες της Μ. Ασίας και της Ευρωπαϊκής Τουρκίας, διδάσκονταν στα σχολεία τους την γαλλική γλώσσα. Η αγάπη του για το θέατρο τον έφερε στην Αίγυπτο, ακολουθώντας ένα θίασο της Αθήνας. Από το 1902-1906 παρέμεινε στην Αίγυπτο και λόγω των σπουδών του,διορίσθηκε δάσκαλος στην ελληνική κοινότητα και δίδαξε σε ελληνικά σχολεία και συγχρόνως ήταν και ιεροψάλτης στο Φαγιούμ.Άρχισε να οργανώνει τον Αιγυπτιώτη Ελληνισμό και συχνά-πυκνά τόνωνε το θρησκευτικό του αίσθημα με φλογερούς πατριωτικούς λόγους.Εκεί,γνωρίσθηκε και με μερικούς ορθόδοξους Αλβανούς,που πήγαιναν στην ελληνική εκκλησία και,με τα τουρκικά και αρβανίτικα που γνώριζε, συνομιλούσε μαζί τους και συνδέθηκαν φιλικά.Πολλοί απ' αυτούς εμφορούντο από ακρότατες εθνικιστικές πεποιθήσεις και ανέπτυσσαν διάφορες δραστηριότητες (ιδιαίτερα στη σύνταξη αλβανικών εντύπων). Αυτοί αντιλήφθηκαν ότι ο Θεοφάνης Μαυρομάτης είχε πολλές ικανότητες και μεγάλη πειθώ στις συνομιλίες του. Τον έπεισαν να τους βοηθήσει, λέγοντας ότι είχαν την οικονομική ενίσχυση της Αγγλίας ,στο να οργανωθούν οι Αλβανοί της Ευρώπης και της Αμερικής. Αντιλήφθηκε αμέσως, ότι του παρουσιαζόταν μία μεγάλη ευκαιρία να ξεφύγει από την ρουτίνα και την οικονομική ανέχεια και να έχει ρόλο. Μετέτρεψε το όνομά του στα αλβανικά, σε Φαν Νόλι και έγινε έμμισθο όργανό τους. Το γεγονός αυτό προκάλεσε την αντίδραση της ελληνικής παροικίας και την απόλυσή του.Πήγε τότε στις ΗΠΑ,πορεία στο άγνωστο με βάρκα την ελπίδα,που εν προκειμένω ήταν η καλλιτέρευση της ύπαρξής του,ως γνήσιος Έλληνας «τυχοδιώκτης». Αρχικά εργάσθηκε ως βιομηχανικός εργάτης (1906–7) ενώ τα επόμενα χρόνια (1908– 1912) ανέπτυξε εντονότατη εθνικιστική δραστηριότητα ανάμεσα στους Αλβανούς μετανάστες, με κέντρο τη Βοστώνη.Υπήρξε συνιδρυτής του αλβανιστικού συνδέσμου «ΕΣΤΙΑ» («VATRA») και ο αρχισυντάκτης της αλβανόφωνης εφημερίδας «ΗΛΙΟΣ» (Dielli).Την εποχή εκείνη περιβλήθηκε το σχήμα του ορθόδοξου ιερέα,χειροτονηθείς παράνομα και παράτυπα από τον Ρώσο επίσκοπο Αλάσκας, προκαλέσας την αντίδραση του Οικουμενικού Πατριαρχείου.Συγχρόνως φρόντισε και για την επιστημονική του παιδεία, σπουδάζοντας φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ της Βοστώνης,απ' όπου αποφοίτησε το 1912 και έμαθε τέλεια την αλβανική γλώσσα.Με την χειροτονία του σε ιερέα και την ολοκλήρωση των σπουδών του πέτυχε να μεταδώσει ευκολότερα και μαζικότερα τις ιδέες του,αναπτύσσοντας πλέον ανθελληνική δραστηριότητα στα χρόνια των βαλκανικών πολέμων 1912-1913 (εποχή ίδρυσης του αλβανικού κράτους). O Νόλι διεξήγαγε σφοδρό προπαγανδιστικό αγώνα εναντίον των ελληνικών απόψεων για το Βορειοηπειρωτικό,χωρίς να μπορέσει,ωστόσο,να πλήξει σοβαρά το γενικά φιλελληνικό πνεύμα που επικρατούσε τότε στις ΗΠΑ.Το 1914 αποφασισμένος να παρέμβει στις εξελίξεις που συντελούνταν, εγκατέλειψε την Αμερική και πήγε στην Αλβανία, όπου εργάσθηκε δραστήρια για την πλήρη ανεξαρτητοποίηση, εδαφική επέκταση και πολιτισμική αυτονόμησή της. Μεταξύ άλλων, προπαγάνδιζε κατά τις περιοδείες του στη χώρα την ανάγκη διάσωσης και προαγωγής του παραδοσιακού αλβανικού πολιτισμού,την ανάπτυξη εθνικής παναλβανικής παιδείας και την εισαγωγή της αλβανικής γλώσσας στην εκκλησία. Τον Φεβρουάριο του 1914,με την εγκατάσταση ως βασιλιά στο νεοσύστατο κράτος της Αλβανίας του Γουλιέλμου Ντε Βιντ,ο Φαν Νόλι επιχείρησε να λειτουργήσει σε υπαίθρια δοξολογία υπέρ του, για να τον προσεταιρισθεί, γιατί πληροφορήθηκε ότι ήταν άτομο, όχι ιδιαίτερα ικανό, άτολμο και άπειρο. Βρήκε όμως σθεναρό πολέμιό του, τον οξυδερκέστατο και ικανότατο Μητροπολίτη Δυρραχίου Ιάκωβο, μετέπειτα Μητροπολίτη Μυτιλήνης, ο οποίος αντιλήφθηκε αμέσως τους σκοπούς και προσανατολισμούς του για άμεση επιρροή επί του νέου βασιλιά,με τα δολάρια που έφερε από την Αμερική. Η βασιλεία όμως του Βιντ κράτησε μόνο 6 μήνες και ο Φαν Νόλι πιεζόμενος εξαναγκάσθηκε να επιστρέψει στις ΗΠΑ (1915) όπου συνέχισε την πολύπλευρη εθνικιστική του δραστηριότητα με οξύτερο ανθελληνικό πνεύμα,σ' όλες του τις πρωτοβουλίες. Το 1917 κατόρθωσε να ονομαστεί επίσκοπος των Αλβανών μεταναστών και πάλι από τον Ρώσο αρχιεπίσκοπο Αλάσκας, η πράξη του οποίου κρίθηκε ανυπόστατη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, γιατί ήταν ανυπόστατη-αντικανονική εξ' υφαρπαγής. Ένα χρόνο αργότερο στάλθηκε από την οργάνωσή του «Εστία» στο Παρίσι, όπου ήδη διεξάγονταν διεθνείς διαβουλεύσεις για την τύχη της μεταπολεμικής Ευρώπης. Εκεί κατόρθωσε να προσεγγίσει τους κύκλους της ιταλικής διπλωματίας και για ένα διάστημα πολιτεύθηκε στο πλαίσιό της, χαρακτηρίσθηκε μάλιστα και ως όργανο της ιταλικής πολιτικής. Το 1919,ο Νόλι οργάνωσε από την Ιταλία τη συγκρότηση αλβανικής Εθνοσυνέλευσης,η οποία τελικά συνήλθε σε σώμα τον Ιανουάριο του 1920 στην κωμόπολη Λούσνια της περιοχής Βερατίσυ και ψήφισε το πρώτο αλβανικό Σύνταγμα, στην οποία συμμετείχε ενεργά. Τον Μάιο του 1920, επέστρεψε ο ίδιος στη χώρα του, αφού είδε ότι μπορούσε να παίξει το ρόλο του,που τόσο καλά προετοιμάσθηκε ή τον προετοίμασαν τα τελευταία χρόνια. Επέστρεψε με σκοπό σίγουρα να κυριαρχήσει στα αλβανικά πράγματα της εποχής και πράγματι διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και διαδοχικά συνεργάσθηκε με Ρώσους, Άγγλους και Ιταλούς. Εξαιρετικά δημοφιλής και πολιτικά πανίσχυρος πλέον, παρενέβη στα φλέγοντα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και επικεφαλής της αλβανικής αντιπροσωπείας συνέβαλε στην αναγνώριση της χώρας του ως ανεξάρτητου κράτους-μέλους της Κοινωνίας των Εθνών (Δεκέμβριος 1920). Σε δικές του πρωτοβουλίες εξάλλου οφείλεται και η τελική διεθνής κατοχύρωση των αλβανικών συνόρων (Οκτώβριος 1921), γιατί εκπροσώπησε τους Αλβανούς στις συζητήσεις για την ίδρυση και τα σύνορα του αλβανικού κράτους. Ηγήθηκε και ενίσχυσε την κίνηση για τον εξαλβανισμό και την ανεξαρτησία της εκκλησίας της Αλβανίας, που υποστηριζόταν από εθνικιστές, οι οποίοι υποστήριζαν ότι διοικητική εξάρτηση από το Πατριαρχείο Θα δυσχέραινε τον αγώνα για την εθνική ανεξαρτησία, αφού η αντιδικία αυτή Θα προκαλούσε κατά την άποψή τους την παρέμβασή του υπέρ των ελληνικών απόψεων. Έτσι εξεδίωξε τον Έλληνα Μητροπολίτη Κορυτσάς Ιάκωβο και ανέλαβε την ηγεσία της Αλβανικής Εκκλησίας και το 1921 ανακήρυξε αυτήν αυθαίρετα αυτοκέφαλη. Το 1922 συγκάλεσε εκκλησιαστικό συνέδριο στο Βεράτιο, τα μέλη του οποίου ορίστηκαν αυθαίρετα από τον ίδιο, το οποίο κύρωσε την πράξη ανεξαρτησίας του αυτοκέφαλου και συνέταξε τον καταστατικό νόμο του. Ανώτατο διοικητικό όργανο ορίστηκε 8μελές κληρικολαϊκό συμβούλιο, με πρόεδρο τον έγγαμο κληρικό Ατ. Βασίλη και έδρα την Κορυτσά. Αυτό προκάλεσε αντιδράσεις τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό,γιατί το Οικουμενικό Πατριαρχείο και οι άλλες αυτοκέφαλες εκκλησίες δεν αναγνώρισαν ως κανονική τη νέα οργάνωση της εκκλησίας της Αλβανίας. Το Δεκέμβριο του 1921, ο Νόλι ανέλαβε υπουργός των Εξωτερικών στην κυβέρνηση του Τζαφέρ Ούππι, αξίωμα που διατήρησε και μετά την άνοδο του Μουσουλμάνου φυλάρχου Αχμέτ Ζώγου στην πρωθυπουργία (Δεκέμβριος 1922).Ήταν αντίθετος με τις υπερσυντηρητικές και φιλοφεουδαρχικές θέσεις της νέας κυβέρνησης και πέρασε γρήγορα στη δημοκρατική αντιπολίτευση. Την ίδια εποχή πέτυχε την ιερατική του αναγνώριση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και χειροτονήθηκε μητροπολίτης Δυρραχίου (1923).Η αναγνώριση αυτή του έδωσε μεγαλύτερη δύναμη στο χριστιανικό στοιχείο (οι ορθόδοξοι αποτελούσαν το 21% των Αλβανών). O Φαν Νόλι κατόρθωσε να γίνει βουλευτής της πρώτης αυτής αλβανικής βουλής ως εκπρόσωπος των Αλβανών της Αμερικής .Σ ε λίγο χρονικό διάστημα καίτοι ήταν απλός βουλευτής, κατόρθωσε να ηγηθεί ομάδας 45 βουλευτών και στο τέλος να ηγηθεί του εθνικιστικού κινήματος της Αλβανίας, φέροντας το σχήμα ορθοδόξου μητροπολίτη. O Νόλι υπήρξε εμπνευστής και ηγέτης του αστικοδημοκρατικού επαναστατικού κινήματος του Ιουνίου του 1924 που ανέτρεψε την κυβέρνηση του Αχμέτ Ζώγου,ο οποίος κατέφυγε τότε στη Σερβία και έφερε τον ίδιο στο Πρωθυπουργικό αξίωμα. Επιδιώξεις του κινήματος εκείνου, που βασίστηκε κυρίως στο χριστιανικό στοιχείο ήταν -εκτός από τον εκδημοκρατισμό και την κατάλυση των φεουδαρχικών δομών της αλβανικής κοινωνίας- η συγκρότηση αυτοδύναμης και σύγχρονης εθνικής οικονομίας (με την εισροή και ξένου κεφαλαίου στη χώρα) και η αναδιοργάνωση της δημόσιας εκπαίδευσης σε εθνική βάση. Ως προς τα ζητήματα Εξωτερικής πολιτικής, η κυβέρνηση Νόλι διακήρυξε πολιτική φιλίας προς τις άλλες βαλκανικές χώρες (εναντιούμενη πάντως στις εδαφικές διεκδικήσεις της Γιουγκοσλαβίας και της Ελλάδος),περιόρισε την επιρροή της φασιστικής Ιταλίας στο εσωτερικό της Αλβανίας και αποκατέστησε ομαλές σχέσεις με τη Σοβιετική Ένωση. Το όλο πρόγραμμα της κυβέρνησης Νόλι προκάλεσε ισχυρές αντιδράσεις (προερχόμενες κυρίως από τους τσιφλικάδες της χώρας) αλλά και διεθνείς δυσαρέσκειες, γιατί ήταν ο μόνος Δεσπότης-Πρωθυπουργός. Εξάγγειλε και άρχισε να εφαρμόζει ένα πρόγραμμα, που είχε πάρα πολλά κομουνιστικά στοιχεία και γνωρίσματα, κάτω από μία επίφαση φιλελευθερισμού. Οι πάντοτε υφιστάμενες αντιθέσεις ανάμεσα στους μπέηδες και οι ανησυχίες των τσιφλικάδων για το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμά του σε ό,τι αφορούσε την απαλλοτρίωση της γης καθώς και η δυσαρέσκεια των μουσουλμάνων γιατί επικεφαλής του αλβανικού κράτους ήταν Χριστιανός και μάλιστα μητροπολίτης, ήταν σοβαρά προβλήματα που αντιμετώπιζε. Αυτά τα υποδαύλιζε και ο εξόριστος Αχμέτ Ζώγου, που ζούσε εξόριστος στη Σερβία και ετοιμαζόταν για εξέγερση. Τελικά με την πολιτικοοικονομική αρωγή της Μεγάλης Βρετανίας και την βοήθεια και υποστήριξη της κυβέρνησης του Βελιγραδίου, ο Αχμέτ Ζώγου ενισχύθηκε με 105 εκατομμύρια δηνάρια και 3.000 Σέρβους στρατιώτες και αποφάσισε να επέμβει, γιατί ανησύχησε από την όλη πολιτική πορεία, αλλά και την διαπλοκή του Φαν Νόλι. Την 12-12-1924 άρχισε επανάσταση από την Σκόδρα, πέτυχε δε να ανατρέψει την δημοκρατική κυβέρνηση των Τιράνων, προτού εισβάλει στην χώρα.O Φαν Νόλι αναγκάσθηκε να καταφύγει στην Ιταλία, αφού πήρε μαζί του ολόκληρο το αλβανικό κρατικό θησαυροφυλάκιο, ακολουθούμενος από αρκετούς νεαρούς μορφωμένους κληρικούς. Από την Ιταλία μετέβη στην Αυστρία,τη Γερμανία,τη Ρωσία και τελικά στη Βοστώνη των ΗΠΑ το 1930,όπου έζησε μέχρι τον θάνατό του το 1965,χωρίς την προηγούμενη ακτινοβολία ως εθνικός ηγέτης. Κατά το χρονικό αυτό διάστημα μετέφρασε πολλά εκκλησιαστικά και λειτουργικά κείμενα από την ελληνική στην αλβανική. Αγωνίσθηκε με ζήλο εναντίον του δικτατορικού καθεστώτος της Αλβανίας, το οποίο τον καταδίκασε ερήμην σε Θάνατο το 1925. Το 1927 κατήγγειλε διεθνώς το καθεστώς ιταλικού προτεκτοράτου που είχε επιβληθεί στην Αλβανία και απαίτησε την επέμβαση της Κοινωνίας των Εθνών. O Νόλι υπήρξε κορυφαία πνευματική φυσιογνωμία την οποία οικειοποιείται η σύγχρονη Αλβανία, τόσο η κομμουνιστική όσο και η μετακομμουνιστική. Γνώστης πολλών γλωσσών, ασχολήθηκε με την ιστορία, την ποίηση, την μετάφραση, την κριτική και τη μουσική. Το έργο του «η ιστορία του Σκεντέρμπεη» (1921) θεωρείται κλασικό στο είδος του, ενώ η αυτοβιογραφία του «Η ζωή μου στην Αλβανία» (1931) περιέχει πολύτιμες πληροφορίες για τις ιστορικές εξελίξεις στη χώρα αυτή. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν τα ποιήματά του «Ο Πέτρος στο μαγγάλι», «Ο Μωυσής στο όρος» κ.α. που δημοσιεύτηκαν στον τύπο και σε ενιαία συλλογή το 1927.Οι μεταφράσεις του καλύπτουν έργα μεγάλων δυτικών συγγραφέων όπως Σαίξπηρ, Θερβάντες, Βολταίρου, Νίτσε, Ίψεν, Πόε κ.ά., τα ποιήματα Ρουμπαγιάτ του Πέρση Ομάρ Καγιάμ (1921,1927). Σχετικά με τη μουσική–μουσικολογική προσφορά του, ο ειδικός ερευνητής Γ. Λεωτσάκος αναφέρει οτι «ο Φαν Νόλι μετά τα 50 σπούδασε σύνθεση στο New England Conservatory of Music στη Βοστώνη και έγραψε έργα για μικτή χορωδία όπως ύμνοι,το 1936, "Υμνολόγιο της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας" το 1951,"Βυζαντινό Υμνολόγιο" 1951,"Επί ποταμών Βαβυλώνος",όλα εκδοθέντα στη Βοστώνη,"Συμφωνικές σελίδες" το 1936-1938,όπως "Αλβανικές Ραψωδίες","Ο φτωχός Γκάσπαρ και Σκεντέρμπεης",ωραίο συμφωνικό ποίημα εμπνευσμένο από τον Λόγκφελλοου,καθώς και τη μελέτη "Ο Μπετόβεν και η Γαλλική Επανάσταση" (Βeethoven and the French Revolution),Βοστιώνη 1947». Αυτήν την προσωπικότητα προσπάθησα να σκιαγραφήσω, με τα λίγα αυτά στοιχεία, που κυριαρχούσαν έντονα τα αλβανικά αισθήματά του και το εθνικιστικό πνεύμα που περιόρισε σημαντικά τα εξαιρετικά χαρίσματά του, σε επιπόλαιες, πολλές φορές, επιλογές, που ήταν μονοσήμαντες και αντιφατικές, με οδυνηρές συνέπειες για την εσωτερική συνοχή και του χριστιανικού στοιχείου της Αλβανίας. Με τη δράση του αυτή αποδεικνύεται, απ' ότι γνωρίζω ιστορικά μέχρι σήμερα, χωρίς βέβαια σοβαρά ντοκουμέντα αμφισβήτησης, ότι ήταν χωρίς φραγμούς «μεγαλοτυχοδιωκτική φυσιογνωμία της πολιτικής», «προδοτική» και συγχρόνως «απατεωνίστικη». Αποτέλεσμα αυτής ήταν, ο Αλβανός συγγραφέας Τ. Σελενίτσα να αναγκασθεί να τον χαρακτηρίσει «ο άνθρωπος αυτός είναι και φιλελεύθερος και κληρικός και συντηρητικός και βασιλόφρων και κομμουνιστής και εθνικιστής και διεθνιστής και αναρχικός και οτιδήποτε άλλο υπάρχει στον κόσμο,που είναι δυνατόν να του φέρει χρήμα και αξίωμα». Αργότερα στην αλβανική εφημερίδα «Ντίελι» (Ήλιος) ο Φαΐκ Κονίτσα έγραφε για τον Νόλι «μας κορόιδευε ένας ξένος που δεν γνωρίζουμε καθόλου,παρά μόνο από τα παραμύθια,που ο ίδιος μας λέει,εμφανιζόμενος ως δήθεν χριστιανός της Αλβανίας υπό το όνομα Φαν Νόλι.Εφθάσαμε μέχρι του σημείου να μας διασπάσει ένας βρωμερός που πιθανόν να είναι Τούρκος, Αρμένιος,Αράπης ή οτιδήποτε άλλο,εκτός από Αλβανός». Αναρωτιέμαι και γω! Τι ήταν τελικά ο Θεοφάνης Μαυρομάτης; Ήταν αυτόφωτος αστέρας ή δημιούργημα των τότε συνθηκών; Ποιοι τον δημιούργησαν (αν τον δημιούργησαν) και γιατί; Πιστεύω ότι για τον μελλοντικό λεπτομερή ερευνητή υπάρχει πολύς δρόμος για να μελετήσει την ιστορική του πορεία,να διαφωτίσει όλες τις φωτεινές και σκοτεινές πτυχές της προσωπικότητάς του. Η Αλβανία με την χρόνια οργανωμένη προπαγάνδα της, την κομμουνιστική και την τωρινή, την δημοκρατική (!) στρέφεται συχνά πυκνά με διάφορους τρόπους κατά της χώρας μας με αλλοπρόσαλλη μισελληνική συμπεριφορά. Εμείς πρέπει να μελετήσουμε τη ζωή και το έργο του «Έλληνα» Θεοφάνη Μαυρομάτη, έστω και αν είναι οδυνηρό για μας, για να αποδείξουμε ότι ο Έλληνας αυτός προσέφερε πολλά στη σύγχρονη Αλβανία, έστω και ως εξωμότης. ΠΗΓΕΣ 1) Εγκυκλοπαίδεια ΛΑΡΟΥΣ-ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ 2) Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια 3) Εγκυκλοπαίδεια ΗΛΙΟΣ 4) Αι κατά της Ελλάδος ασκηθείσες προπαγάνδες δια μέσου των αιώνων,Γ ρηγ. Κατσαρέα,1948 5) Αρθρογραφήματα Αχ. Κύρου στην εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1958-1961. http://arvanitika.blogspot.al

Fenomeni Theofan Mavromati ( Fan Noli) Nacionalistët shqiptarë megaloideatët në të kaluarën e tashme por dhe të hershme të tyre duke pasur synime të ndryshme risjellin për diskutim temëm “mbi dëmshpërblimin e Çamëve” dhe përpiqen së bashku me Kosovën të planifikojnë strukturimin e një “Shqipërie të madhe”. Kjo propagandë e brendëshme dhe sistematike e tyre  është dhe ka një thellësi në kohë, pavarësisht pushtetit që ndodhet në qeverisje, duke u përpjekur që ta eksportojnë dhe jashtë shtetit me pretendime “mendjelehta” dhe të pabaza, duke e përdorur për përgjumjen e masave të gjëra popullore dhe largimin nga problemet e mëdha që përballojnë. Para disa vitesh Heri Kinsinger “magjistari i keq” ish Ministër i Jashtëm i USA, në deklaratat e tij ( i shtyrë vallë dhe me çfarë këmbime?) u gjend në “plan të parë” me zbulimin e tij, se ekziston minoritet shqiptar në Greqi dhe “do të ketë problem” sipas opinionit të tij “të mençur” nëse pëlcet një luftë në jug të Ballkanit. Propaganda Shqiptare që akoma dhe sot ushtrohet dhe lulëzon pa u reaguar të shumtën e herëve në mënyrë dinamike dhe fort dhe propagandat që ushtrohen kohë pas kohe në thellësi të shekujve  në kurriz të Helenizmit dhe të vendit tonë, ishin boshe, mgjth se i munduan grekët deri kohët e fundit! Një prej majave, kulmeve të propagandës Shqiptare përbën dhe Fan Noli. Para afërisht dhjetë vjetëve, stacioni policor i Feron në Evro, gjeti një “profesor Universiteti” të Tiranës, shqiptar, “të mjerë” në pamje të jashtme, që lëvizte në zonë në mënyrë “të dyshimtë”. Kur e ftuan në zyrë, atje konstatuan të surprizuar se erdhi që të gjente të afërmit, siç tha të “shqiptarit të madh” të “atit të kombit”, të “Patrikut të letërsisë Shqiptare” Fan Noli. Deklaroi atëhere, se bëhej fjalë për “personalitetin më të madh”, që kaloi nga qielli i yjeve kombëtare shqiptare, që prej kohës që u krijua shteti modern shqiptar. Çfarë ishte Fan Noli: ishte një mashtrues i shkëlqyer, një fisionomi oportuniste? Tradhëtar? Një grek demoniak që arriti t’ia “hidhte” një populli të tërë qoftë dhe të vogël, në mënyrë që të bëhej një prej baballarëve kombëtarë të shqiptarëve? Me siguri kishte aftësi dhe shumë bile, por si ja doli që të “luante” në fushën fetare, politike, kulturbërëse dhe shpirtërore dhe të dallonte?!! Fan Noli, emri i vërtetë i të cilit ishte Theofan Mavromati i Stilianit, u lind në vitin 1883 në fshatin Ibrik Tepe pak jashtë Andiranupojës dhe ishte i Krishter Orthodhoks. Plotësoi atëhere ciklin e arsimit elementar dhe më pas mbaroi gjimnazin Grek në Andiranupojë, sespe ishte Grek, ku dhe u mor me organizimin e sillogëve grekë, brenda gjimnazit ku ai studionte. Më 1900-1901 erdhi në Greqinë e lirë dhe më 1901 u rregjistrua në Fakultetin e Filozofisë së Univeristetit të Athinës. Gjendja e tij e keqe ekonomike nuk e lejoi që të studionte rregullisht. Kështu në vitin 1903 u detyrua që të punojë fort, kryesisht si kopjues dhe nxitës i trupave teatrale greke brenda vendit por dhe në komunitetet greke jashtë shtetit, në të njejtën kohë përkthente në greqisht vepra teatrale nga gjuha frënge, sepse ishte njohës i saj pasi grekët e Azisë së Vogël dhe të Turqisë Europiane, mësonin në shkollat e tyre gjuhën Frënge. Dashuria e tij për teatrin e solli në Egjipt, duke ndjekur trupën e Athinës.  Që prej vitit 1902 deri në vitin 1906 qëndroi në Egjipt dhe për shkak të studimeve të tij u caktua mësues në komunitetin grek dhe mësonte në shkollat greke ku në të njejtën kohë ishte dhe psalt në Fajum. Filloi që të organizonte helenizmin egjiptian dhe shpesh herë theksonte ndjenjën e tyre fetare dhe patriotike me fjalë të flakta. Atje u njoh me disa shqiptarë orthodhoksë, që shkonin në kishën greke dhe me turqishten dhe arvanitishten që e njihte, bashkëbisedonte me ta dhe u bënë miq. Shumë prej tyre mbartnin bindje ekstreme nacionaliste dhe zhvilluan aktivitete të ndryshme (sidomos në formulimin e shkrimin e  materialeve të shypura). Ata kuptuan se Thefan Mavromati kishte shumë aftësi dhe sidomos aftësi bindëse në bashkëbisedimet e tij. E bindën që t’i ndihmonte duke i thënë se kishin ndihmë ekonomike të Anglisë, me qëllim që të organizonin shqiptarët e Europës dhe Amerikës. E kuptoi me njëherë që po i paraqitej një mundësi e madhe që të shpëtonte nga rutina, skamja ekonomike dhe të kishte një rol. E shndërroi emrin e tij në shqip, në Fan Noli dhe u bë  vegël e tyre me pagesë. Ky fakt shkakëtoi dhe reagimin e komunitetit helen dhe pushimin e tij nga puna. Shkoi atëhere në Amerikë drejt të panjohurës me varkë shpresën, ku në këtë rast ishte përmirësimi i ekzistencës së tij, si një grek i vërtetë “oportunist”. Në fillim punoi si punëtor industrialist (1906-7) ndërsa vitet e më vonëshme (1908-1912) zhvilloi një aktivitet të theksuar nacionalist ndër emigrantët shqiptarë me qëndër Bostonin. Ishte bashkëthemelues i lidhjes shqiptare “Vatra” dhe kryeredaktor i gazetës shqiptare “Dielli”. Gjatë kësaj kohe u vesh me veshjen e klerikut orthodhoks duke u dorëzuar në mënyrë të jashtligjshme dhe jo të rregullt nga Epiksopi Rus i Alaskës, duke shkakëtuar reagimin e Patriarkanës Ekumenike. Në të njejtën kohë u kujdes për edukimin e tij shkencor, duke studiuar filologji në Universitetin e Harvardit të Bostonit, nga ku dhe diplomua në vitin 1912 dhe mësoi në mënyrë të përsosur gjuhën shqipe. Me dorëzimin e tij si prift dhe përfundimin e studimeve të tij arriti që të transmetojë më lehtë dhe në mënyrë më masive idetë e tij, duke zhvilluar tashmë aktivitetin e tij antihelen në vitet e luftërave ballkanike 1912-1913 (kohë e themelimit të shtetit shqiptar). Noli kreu një betejë të ashpër propagandistike kundër opinioneve greke në lidhje me çështjen Voriepirote, pa mundur, ndërkaq, që të godasë fort  dhe në përgjithësi frymën filogreke që mbizotëronte në atë kohë në USA. Më 1914 i vendosur që të ndërhyjë në zhvillimet që po kryheshin, braktisi Amerikën dhe shkoi në Shqipëri, ku punoi fort për pavarësinë e plotë, shtrirjen e sipërfaqes së saj dhe pavarësinë e saj kulturore. Ndër të tjera, propagandonte gjatë turneve të tij në vend për nevojën e shpëtimit dhe promovimit të kulturës tradicionale shqiptare, zhvillimin e arsimit panshqiptar dhe futjen e gjuhës shqipe në kishë. Në shkurt të 1914, me vendosjen si mbret, në shtetin e sapo themeluar shqiptar, të Vidit, Fan Noli u përpoq që të kryente një dhoksologji në natyrë për princin, me qëllim që ta afronte, sepse mori vesh, se ishte një njeri jo dhe  kaq i aftë, pa guxim dhe pa eksperiencë. Por gjeti si kundërshtar të fortë, Mitropolitin, tepër të aftë dhe mendjeprehtë, të Durrësit Jakovin, që më pas u bë dhe Mitropolit i Mitilinit, i cili menjëherë kuptoi qëllimet dhe orientimet e tij për ndikim të menjëhershëm mbi mbretin e ri, me dollarët që solli nga Amerika. Por mbretëria e Vidit mbajti vetëm 6 muaj dhe Fan Noli nën presion, u detyrua që të kthehet dhe në USA më (1915) ku dhe vazhdoi propagandën dhe aktivitetin e tij nacionalist me një frymë akoma më antihelenike, në të gjitha iniciativat  e tij. Më 1917 arriti që të quhet episkop i emigrantëve shqiptarë dhe sërish nga Kryepiskopi Rus i Alaskës, veprim i të cilit u quajt i pabazë nga Patriarkana Ekumenike, sepse ishte i pabazë-antikanonik dhe rrjedhim rrëmbimi. Një vit më vonë u dërgua nga organizata e tij “Vatra” në Paris, ku dhe po zhvilloheshin bisedimet për fatin e Europës së pasluftës. Atje ja doli mbanë që të vinte në kontakt me qarqet dipllomatike italiane dhe për një farë kohe u angazhua në kontekstin e saj, bile u quaj si vegël e politikës italiane. Më 1919, Noli organizoi nga Italia mbledhjen e Kongresit Kombëtar Shqiptar, i cili u mblodh më 1920-ën në qytezën e Lushnjës në zonën e Beratit dhe votoi kushtetutën e parë shqiptare, në të cilën ai mori pjesë në mënyrë aktive. Në Maj të 1920-ës u kthye ai vetë në vendin e tij pasi pa që mund të luante rolin e tij, për të cilin kaq mirë u përgatit ose e përgatitën vitet e fundit. U kthye me qëllim që me siguri të mbizotëronte mbi çështjet shqiptare të kësaj periudhe dhe më të vëretetë luajti një rol të rëndësishëm ku me rradhë bashkëpunoi me Rusët, Anglezët, Italianët. Jashtëzakonisht popullor dhe tepër i fortë nga pikëpamja poltike, ndërhyri në çështjet e mëdha të politikës së jashtë dhe në krye të përfaqësisë shqiptare, ndihmoi në njohjen e vendit të tij si një vend anëtar i pavarur i Shoqërisë së Kombeve (Dhjetor 1920). Iniciativat e tij sollën dhe si rrjedhim dhe përcaktimin përfundimtar dhe njohjen ndërkombëtare të kufijëve shqiptarë (Tetor 1921), sepse përfaqësonte shqiptarët në bashkëbisedimet për themelimin dhe përcaktimin e kufijëve të shtetit shqiptar. Udhëhoqi dhe përforëcoi lëvizjen e shiptarizimit dhe pavarësisë së kishës Shqiptare, që mbështetej nga nacionalistët, të cilët mbështetnin se vartësia administrative nga Patriarkana do të vështirësonte betejën për pavarësi kombëtare, pasi kjo mosmarrveshje do të shkakëtonte, sipas mendimit të tyre ndërhyrjen e saj në dobi të opinioneve dhe pozicioneve greke. Kështu dëboi Mitropolitin Grek të Korçës Jakovin, mori përsipër udhëheqjen e Kishës Shqiptare   dhe në vitin 1921 e shpalli atë në mënyrë të paligjshme autoqefale. Në vitin 1922 organizoi kongres kishtar në Berat, anëtarët e të cilit u caktuan në mënyrë të paligjshme  nga ai vetë,  i cili vulosi dhe aktin e pvarësisë së autoqefalisë dhe formuloi statutin e tij. Organi më i lartë administrativ u caktua një këshill klerikolaik prej 8 anëtarësh me kryetar klerikun e martuar At Vasili me qëndër Korçën. Kjo shkakëtoi reagime brenda  dhe jashtë vendit, pasi Patriarkana Ekumenike së bashku me kishat e tjera Autoqefale nuk e njohën si kanonik këtë organizim të ri të Kishës në Shqipëri Në dhjetor të 1921, Noli mori përsipër detyrën e Ministrit të Jashtëm në qeverinë e Xhafer Ypit, një post që e mbajti dhe pas ngjitjes të Myslymanit Ahmet Zogu  në postin Kryeministror (Dhjetor 1922). Ishte kundërshtar i pozicioneve ultrakonservatore dhe filofeudale të qeverisë së re dhe kaloi shpejt në opozitën demokratike. Gjatë kësaj kohe arriti të njihej si klerik nga Patriarkana Ekumenike dhe u dorëzua Mitropolit i Durrësit (1923). Kjo njohje i dha fuqi më të madhe tek elementi i krishter ( orthodhoksës ishin 21 % e shqiptarëve). Fan Noli arriti që të bëhet deputet i parlamentit të parë shqiptarë si përfaqësues i shqiptarëve të Amerikës. Në pak kohë  mgjth se ishte një deputet i thjeshtë, arriti që të udhëheqë një grup prej 45 deputetëve dhe në fund të fillojë lëvizjen nacionaliste të Shqipërisë, duke mbajtur dhe veshjen e një mitropoliti orthodhoks.   Noli ishte frymëzuesi dhe udhëheqësi i lëvizjes revolucionare qytetaro-demokratike e qershorit të 1924 që rrëzoi qeverinë e Ahmet Zogut, i cili shkoi atëhere në Serbi dhe solli në postin e kryeministrit vetë Nolin. Qëllimet e asaj lëvizjeje e cila u bazua kryesisht në elementin e krishter ishte – përveç demokratizimine vendit dhe rrëzimin e strukturave feudale të shoqërisë shqiptare- krijimi i ekonomisë kombëtare të pavarur dhe moderne ( me futjen e kapitalit të huaj në vend) dhe riorganizimi i arsimit publik me bazë kombëtare. Përsa i përket çështjes së Politikës së Jashtme, qeveria e Nolit shpalli politikë miqësore ndaj vendeve të tjera ballkanike ( duke kundërshtuar pretendimet territoriale të Jugosllavisë dhe Greqisë), kufizoi ndikimin e Italisë Fashiste të Shqipërisë dhe rivendosi marrdhëniet normale me Bashkimin Sovjetik. I gjithë programi i qeverisë Noli shkakëtoi reagime të ashpra ( që vinin kryesisht nga çifligarët e vendit) por dhe pakënaqësi ndërkombëtare, sepe ishte i vetmi Kryeministër – Dhespot. Shpalli dhe filloi të praktikojë një program që kishte shumë elementë dhe karakteristika komuniste, nën një mbulesë dhe pretekst liberalizmi. Kontradiktat që ishin gjithmonë ekzistuese ndër bejlerët dhe shqetësimet e çifligarëve për programin reformator të tij në lidhje me shpronësimin e tokës si dhe pakënaqësia e myslymanëve sepse si udhëheqësi i shtetit shqiptar ishte i krishter e për më tepër mitropolit, ishin problemet serioze që përballoi. Këto i ushqente dhe Ahmet Zogu, i cili jetonte i internuar në Serbi dhe përgatitej për kryengritje. Si përfundim me ndihmën politike dhe ekonomike të Britanisë së Madhe dhe mbështetjen e qeverisë së Beogradit, Ahmet Zogu u përforcua me 105 milion dinarë dhe 3000 ushtarë Serbë dhe vendosi që të ndërhyjë, sepse u shqetësua sa për ecurinë politike sa dhe për lidhjen me interesa të cakutara të Fan Nolit. Më 12 12 1924 filloi dhe kryengritja në Shkodër, arriti që të përmbysë qeverinë demokratike të Tiranës para se të hynte në vend. Fan Noli u detyrua që të largohej drejt Italisë pasi mori me vehte të gjithë thesarin e shtetit, i ndjekur nga mjaft të rinj  dhe klerikë të edukuar. Nga Italia shkoi në Austri, Gjermani, Rusi dhe në fund në Boston të USA më 1930-ën, ku jetoi deri në vdekjen e tij më 1965, në mungesë të rrezatimit të dikurshëm si udhëheqës kombëtar. Gjatë kësaj kohe përktheu shumë vepra kishtare dhe tekste liturgjike nga greqishtja në shqip. Luftoi me zell kundër pushtetit diktatorial të Shqipërisë, i cili e dënoi në mungesë me Vdekje më 1925. Më 1927 denoncoi ndërkombëtarisht statusin e protektoratit Italian i cili ishte imponuar në Shqipëri dhe kërkoi ndërhyrjen e Shoqërisë së Kombeve. Noli ishte një figurë e madhe shpirtërore të cilën e përvetëson Shqipëria, sa jo komuniste sa dhe ajo postkomuniste. Njohës i shumë gjuhëve, u mor me historinë, poezinë, përkthimin, kritikën dhe muzikën. Vepra e tij “Historia e Skëndërbeut” (1921)  konsiderohet vepër klasike e llojit të saj, ndërsa Autobiografia e tij “Jeta ime në Shqipëri” (1931) përmbledh informacione të rëndësishme për zhvillimet historike në këtë vend. Interes të veçantë paraqesin dhe poezitë etij “Petroja në Mangall”, “Moisiu në mal” etj të cilat u publikuan në shtyp  në një koleksion të 1927-ës. Përkthimet e tij mbulojnë vepra të shkrimtarëve të mëdhenj perendimorë si Shekspiri, Thervandes, Volteri, Niçe, Ipsen, Poe etj, poezitë Rubairat e shkrimtarit Persian Omar Kajam (1921-1927). Në lidhje me ato sa afroi tek muzika dhe muzikologjia, studiuesi G Leutsakos shkruan se “Fan Noli pas të pesëdhjetave studioi për kompozitor në New England Conservatory of Music në Boston dhe shkroi vepra për korr miks si hymne, më 1936-ën, “Hymnologjia e Kishës Orthodhokse Lindore” më 1951, “Humnologjia Bizantine” 1951, “Mbi lumenjtë e Babilonës”, të gjitha të botuara në Boston, “Faqe Simfonike” më 1936-1938, si “Rapsodi Shqiptare, “Gaspari i varfër dhe Skëndërbeu”, poezi simfonike e bukur e frymëzuar nga Logkfelou, si dhe studimin “Bethoveni dhe Kryengritja Franceze”, (Βeethoven and the French Revolution), Boston 1947”. Këtë personalitet u pëpoqa që ta paraqes para jush, me këto pak elementë, që mbizotërojnë fort tek ndjenjat e tij shqiptare dhe tek fryma nacionaliste që izoluan mjaft dhuntitë e tij të shkëlqyera duke e udhëzuar në zgjedhje, shumë herë të përcipta që ishin njëdimensionale dhe kontradiktore, me rrjedhime të hidhura për unitetin e brendshëm, por dhe të elementit të krishter në Shqipëri. Me aktivitetin e tij vërtetohet, me ato sa njoh nga pikëpamja historike deri më sot, pa pasur natyrisht dokumenta serioze për ti rrëzuar këto konstatime si Noli ishte një “figurë e politikës hiperoportuniste” pa asnjë barrierë, “figurë tradhëtare” dhe në të njejtën kohë “mashtruese”. Rezultat i kësaj ishte që shkrimtari shqiptar T Selenica të detyrohej të cilësonte “ky njeri është dhe liberal dhe klerik dhe konservator dhe mbretëdashës dhe komunist dhe nacionalist dhe ndërkombëtarist dhe anarkist dhe gjithçka tjetër që ekziston në botë, e cila mund të sjellë para dhe poste”. Më vonë në gazetën shqiptare “Djelli” Faik Konica shkruante për Nolin “tallej me ne një i huaj që nuk e njohim aspak, përveç se nga përrallat, që ai vetë thotë, duke u shfaqur si gjoja i krishter i Shqipërisë nën emrin Fan Noli. Arriti deri në pikë që të na përçajë një qlebanik i cili ka mundësi të jetë Turk, Armen, Arap dhe çdo gjë tjetër , përveç se Shqiptar”. Pyes veten dhe unë! Çfarë ishte si përfundim Theofan Mavromatis? Ishte një yll i vetëndriçuar apo krijim i kushteve të asaj kohe? Cilët e krijuan (nëse e krijuan) dhe pse? Besoj se për studiuesin e hollësishëm të së ardhmes ka shumë rrugë për të studiuar rrugëtimin e tij historik që të ndriçojë të gjitha pikëpamjet e personalitetit të tij. Shqipëria me propagandën e saj të organizuar ndër vite, si atë komuniste dhe atë të tashmen, demokratiken (!), kthehet shpesh herë, me mënyra të ndryshme kundër vendit tonë me një sjellje të pakuptueshme dhe gjithë urrejtje. Ne duhet të studiojmë jetën dhe veprën e “grekut” Theofan Mavromati, mgjth se është disi e dhimbshme për ne, për të vërtetuar se ky grek ofroi kaq shumë në Shqipërinë moderne, qoftë  dhe si tradhëtar. Burime. 1)      Encikopledia Larus Britanika 2)    Encikopledia e madhe Sovietike 3)     Enciklopedia Ilios 4)    Propagandat e ushtruara kundër Greqisë ndër shekuj Grigori Ktsarea, 1948 5)     Artikullshkrime Ahilea Qiru në gazetën Maqedonia 1958 - 1961