Οι Έλληνες Βλάχοι - CILËT JANË VLLEHËT. (VLLEHËT PASARDHËS TË HELENËVE)

Ποιοί είναι οι Βλάχοι Οι Βλάχοι δεν ήταν και δεν είναι ένας ενιαίος λαός με κάποια απώτερη κοινή καταγωγή. Είναι από της εμφανίσεώς τους λατινόφωνοι Ρωμαίοι πολίτες. Αυτό αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό τους και όχι κάποια εθνολογική καταγωγή. Κατοικούν σε όλη την Νοτιοανατολική Ευρώπη στους τόπους που συνδέονται με την οργάνωση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Στις Ελληνικές Χώρες βρίσκονται κυρίως στις επαρχίες με στρατηγική σημασία σε διαβάσεις και οδικές αρτηρίες. Στα χρόνια του Βυζαντίου οι Βλάχοι της Θεσσαλίας, της Ηπείρου και της Μακεδονίας διακηρύσσουν το 1259 ότι είναι απόγονοι του Αχιλλέα και των αρχαίων Ελλήνων. Την ίδια περίοδο, οι Βλάχοι του Δούναβη αναμιγνύονται με Κουμάνους και Βούλγαρους μην έχοντας καμία σχέση με τους Βλάχους ούτε των ελληνικών χωρών, ούτε της Δαλματίας. Η μερική ομοιότητα στις δυο γλώσσες οφείλεται στην άνοδο των λατινόφωνων από τον Νότο προς τον Βορρά, στην σημερινή Ρουμανία, κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Δηλαδή, οι Βλάχοι Έλληνες λατινόφωνοι δεν κατέρχονται, αλλά ανέρχονται στη Δακία.  Ο μόνος που αναφέρει διαφορετικές πληροφορίες είναι ο Αρμένιος στρατηγός Ιωάννης Κεκαυμένος, που τίθεται επικεφαλής αποτυχημένης εκστρατείας εναντίον των Βλάχων στη Θεσσαλία τον 11ο αιώνα. Ο Κεκαυμένος στο ''Στρατηγικόν'' του, χαρακτηρίζει ''άπιστον και πονηρόν γένος'' τους Βλάχους, αναφέροντας ότι είναι βάρβαροι που ήλθαν από τον Δούναβη. Τις δικές του πληροφορίες επαναλαμβάνουν αρκετοί μεταγενέστεροι χρονογράφοι. Δεν είναι όμως δυνατό να είναι έγκυρη πηγή ένας ταπεινωμένος και ηττημένος στρατηγός για τον οποίο ο μελετητής του, ο Ούγγρος ιστορικός Λ. Ταμάς, γράφει χαρακτηριστικά το 1936: ''το να θελήσεις να ξεκαθαρίσεις μια πηγή ιστορικών πληροφοριών υπό τα γραφόμενα του Κεκαυμένου είναι σαν να επιχειρείς το αδύνατον''. Εν προκειμένω, τις απόψεις του Κεκαυμένου για κάθοδο των Βλάχων από τον Δούναβη απορρίπτουν επιφανείς Ρουμάνοι ιστορικοί όπως οι T. Papahagi, A. Sacerdoteanu, Siviu Dragomir, Cicerone Poghirc, και Petre Nasturel. Πως προέκυψαν οι λατινόφωνοι στις ελληνικές χώρες;  Μετά την κατάκτηση της Μακεδονίας από τους Ρωμαίους, το 167 π.χ, ο ντόπιος ελληνισμός χρησιμοποιείται σε δημόσιες θέσεις του ρωμαϊκού κράτους, στον στρατό, καθώς και στη φύλαξη των συνόρων από βόρειους επιδρομείς. Οι Ρωμαίοι, έχοντας μεγάλο θαυμασμό στον πολυδύναμο μακεδονικό στρατό, στρατολογούν μισθοφόρους για τη διατήρηση της τάξης στην περιοχή και της ελεύθερης επικοινωνίας στους δρόμους και προπαντός στις διαβάσεις των βουνών. Έτσι εφαρμόζουν το σύστημα των κλεισουροφυλάκων στους οδικούς άξονες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Είναι δε αξιοπρόσεκτο ότι όλες οι εγκαταστάσεις των Βλάχων βρίσκονται στην οροσειρά της Πίνδου και στον Βαρνούντα. Έτσι λοιπόν συμπεραίνεται ότι η διαμόρφωση των Βλάχων προέρχεται από τις φρουρές τις οποίες εγκαθιστούν οι Ρωμαίοι στην Πίνδο.  Η γλώσσα των Ρωμαίων λεγεωνάριων εξαπλώνεται από την Ουαλία και την Ιβηρική χερσόνησο μέχρι τα Βαλκάνια και την Αίγυπτο. Από τη δημώδη λατινική και την εξέλιξη της στις διάφορες χώρες διάδοσής της διαμορφώνονται οι σύγχρονες ρομανικές γλώσσες όπως η ιταλική, η ισπανική, η γαλλική, η πορτογαλική, η ελβετική, η ρουμανική, η ιστρορομανική, η μεγλενορομανική και η αρωμουνική, δηλαδή τα βλάχικα που μιλούν οι Έλληνες Βλάχοι. Επιστημονικά, μπορούμε να δεχθούμε ότι οι σημερινοί Έλληνες Βλάχοι είναι απόγονοι Ελλήνων και Ρωμαίων αποίκων, αλλά όχι απόγονοι των εκλατινισμένων αρχικά Δακών και αργότερα, κυρίως Κουμάνων, όπως είναι οι σημερινοί Ρουμάνοι. Οι Έλληνες Βλάχοι ως δίγλωσσοι χρησιμοποιούν ως γλώσσα της παιδείας, της Εκκλησίας, του ιδιωτικού και δημοσίου βίου τους εν γένει, την ελληνική. Στους νεότερους χρόνους το ίδιο φαινόμενο το συναντάμε στους Μακεδονοβλάχους παροίκους στη Διασπορά της Κεντροανατολικής Ευρώπης. Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα στους Βλάχους από τις αλβανικές επαρχίες που έχουν κοινή καταγωγή με τους Βλάχους των ελλαδικών χωρών. Ο εκλατινισμός αρχικά και στη συνέχεια η χρήση της λατινικής από τους πληθυσμούς της Βαλκανικής διαρκεί στις ελληνικές χώρες από το 167 π.χ μέχρι περίπου το 620 μ.χ. Σημειώνεται δε ότι παραμένουν τα λατινικά η πρώτη επίσημη γλώσσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι την εποχή του αυτοκράτορα Ηράκλειου και του βυζαντινού στρατεύματος σε μεγάλο βαθμό μέχρι τον 10ο αιώνα. Η βλάχικη γλώσσα Τα βλάχικα είναι μια από τις τέσσερις ρομανικές (δηλαδή νεολατινικές) γλώσσες της Βαλκανικής λατινικής. Όταν μιλάμε για τη βλάχικη γλώσσα (νεολογισμοί: αρωμουνική, αρμάνικη, κουτσοβλαχική) στο χώρο της Νοτίου Βαλκανικής εννοούμε τα βλάχικα, δηλαδή το σύνολο των βλάχικων προφορικών διαλέκτων. Η γλώσσα αυτή παραμένει μέχρι σήμερα προφορική. Τα βλάχικα, σύμφωνα και με τους ειδικούς γλωσσολόγους, είναι το σύνολο των διαλέκτων μίας μη ομογενοποιημένης και μη κωδικοποιημένης προφορικής γλώσσας. Πηγή: Ανδρέας Β. Σταματόπουλος & Βασίλειος Α. Σταματόπουλος, ''ΟΙ ΜΑΚΕΔΟΝΟΒΛΑΧΟΙ (17ος-19ος αι.). Έλληνες Βλάχοι στην Κεντροανατολική Ευρώπη. Η αποκατάσταση της αλήθειας'',Βουδαπέστη 2015.

Cilët janë Vëllehët. Vllehët nuk ishin dhe nuk janë një komb i unifikuar me një prejardhje të përbashkët. Janë, që prej shfaqjes së tyre, qytetarë romakë latinofonë. Kjo përbën dhe karakteristikën e tyre kryesore dhe jo një prejardhje etnologjike. Banojnë në të gjithë Evropën Juglindore në vendet që lidhen me organizimin e Perandorisë Romake. Në Vendet Helene gjenden kryesisht zona me një rëndësi strategjike ku ka rrugë kryesore dhe degëzime të rëndësishme. Gjatë kohësë së Bizantit, Vllehët e Thesalisë, të Epirit dhe të Maqedonisë shpallin në vitin 1259 se janë pasardhës të Akilit dhe të Grekëve të lashtë. Në të njejtën kohë, Vllehët e Danubit ngatërrohen me Kumanë dhe Bullgarë duke mos patur asnjë lloj marrëdhënie me Vllehët e zonave helene, as të Dalmacisë. Ngjashmëria e pjesshme në të dyja gjuhët vjen si rrjedhojë e ngjitjes së latinofonëve nga Jugu drejt Veriut, në Rumaninë e sotme, gjatë periudhës së Perandorive të Bizantit dhe asaj Osmane. Dmth, Vllehët Grekë  latinofonë nuk zbresin por ngjiten në Dhaki. I vetmi që jep informacione të kundërta është Gjenerali Armen Joan Kekavmenos, i cili u vendos në krye të fushatës së dështuar kundër Vllehëve në Thesali në shek e 11-të. Kekavmeno-ja në “Stratigjikon” e tij, e karakterizon si “farë e pabesë dhe dinake” të Vllehëve, duke përmendur se janë barbarë që zbritën nga Danubi. Informacionet e tij  i përsëritin mjaft kronografë të mëvonshëm. Por nuk është e mundur që të jetë një burim korrekt dhe i saktë një gjeneral i përulur dhe i mundur për të cilin vetë studiuesi i tij, historiani Hungarez L. Tamaw, shkruan tekstualisht në vitin 1936: “Të duash që të qartësosh një burim informacionesh historike nga ato sa shkruan Kekavmeno-ja është sikur të përpiqesh për të pamundurën”. Në këtë rast, mendimet e Kekavmenos për zbritjen e vëllehëve nga Danubi i përjashtojnë historianë Rumunë si T Papahagi, A. Sacerdoteanu, Siviu Dragomir, Cicerone Poghirc dhe Petre Nasturel. Si u ndodhën latinofonët në vënde greke? Pas pushtimit të Maqedonisë nga Romakët, më 167 para Krishtit, helenizmi lokal, përdoret në postet publike të shteti romak në ushtri, si dhe në mbrojtjen e kufijëve nga sulmues veriorë (popujt veriorë) Romakët duke pasur një admirim të madh për ushtrinë maqedonase, rënditin në rradhët e ushtrisë mercenarë për ruajtjen e rendit në zonë dhe të komunikimit të lirë në rrugët dhe kryesisht në ngushticat e maleve. Kështu praktikojnë sistemine rojeve të ngushticave dhe grykave në rrjetin rrugor të Perandorisë Romake. Është për tu theksuar gjithashtu se të gjitha vendqëndrimet e Vëllehëve gjenden në vargmalet e Pindit dhe Varnunda. Kështu pra del si konkluzion se krijimi i Vëllehëve vjen si produkt i rojeve të cilat kishin vendosur Romakët në Pind. Gjuha e legjeonarëve Romakë shtrihet nga Uellsi dhe gadishulli Hiberik deri në Ballkan dhe në Egjipt. Nga latinishtja popullore dhe zhvillimi i saj në vende të ndryshme të përhapjes të saj krijohen gjuhët e sotme romanike si italishtja, spanjishtja, portugalishtja, helvetishtja, rumanishtja, histrorumanishtja dhe arumanishtja, dmth vllaçja që flasin Vllehët Helenë. Shkencërisht do të mund të pranonim se Vllehët e sotëm Helenë janë pasardhës së kolonizuesve Helenë dhe Romakë, por jo pasardhës të Dakëve të latinizuar në fillim dhe më vonë kryesisht të Kumanëve, siç janë Rumunët e sotëm. Vllehët Helenë, si dygjuhësh përdorin si gjuhë të arsimit, të Kishës të jetës private dhe publike pjesërisht, greqishten. Në vitet e mëvonëshme të njejtin fenomen e takojmë tek Maqedonovëllehët kolonë në Diasporën e Europës Lindore-qëndrore. E njejta gjë ndodh dhe sot me Vëllehët në zonat e Shqipërisë që kanë të njejtën prejardhje me Vëllehët e vendeve helene. Latinizimi në fillim dhe në vazhdimësi përdorimi i gjuhës latine nga popullatat e Ballkanit vazhdon në zonat helene nga 167 para Krishtit deri rreth 620 pas Krishtit. Shënohet këtu dhe fakti se latinishtja mbeti gjuha e parë zyrtare e Perandorisë Bizantine deri në kohën e perandorit Irakliu por dhe i ushtrisë bizantine në një masë të madhe der në shekullin e 10-të. Gjuha Vllahe. Vllahishtja-Vllaçja është një prej katër gjuhëve romanike (dmth neolatinike) të latinishtes Ballkanike. Kur flasim për gjuhën vllahe (neologjizma: arumane, armanike, kutsovllahe) në ambjentin e Ballkanit Jugor, nënkuptojmë vllaçen, dmth  tërësinë e dialekteve të folura vllahe. Kjo gjuhë mbetet deri më sot vetëm e folur, gojore. Vllahishtja-vllaçja, sipas specialistëve glosologë, është tërësia e dialekteve të një gjuhe të folur jo të homogjenizuar dhe jo të koduar. Përktheu: Pelasgos Burimi: Ανδρέας Β. Σταματόπουλος & Βασίλειος Α. Σταματόπουλος, ''ΟΙ ΜΑΚΕΔΟΝΟΒΛΑΧΟΙ (17ος-19ος αι.). Έλληνες Βλάχοι στην Κεντροανατολική Ευρώπη. Η αποκατάσταση της αλήθειας'',Βουδαπέστη 2015.

πήγη